учителя начальных классов Васильевой К.Е.
на 2020-21 учебный год.
«Саха тыла» предмети үөрэтэргэ оноһуллубут улэлиир бырагыраамаСаха тыла : үлэлиир бырагыраама : 1-4 кылаас / Л.В Захарова. – Дьокуускай : Бичик, 2017. – 48с. («Саха оскуолата» систиэмэтэ) тирэ5ирэн оноьулунна.
- Захарова Л.В. уо.д.а. Саха тыла. 3 кылаас: уопсай үөрэхтээЬин тэрилтэлэригэр үөрэнэр кинигэ: икки чаастаах –
Үөрэх бырагыраамата Федеральнай государственнай үөрэх стандардыгар, "Россия гражданинын лиичинэһин сиэрин- майгытын сайыннарыыга уонна иитиигэ кэнсиэпсийэтигэр", үөрэх биридимиэтин үөрэтии түмүктэригэр оло5уран сурулунна.
Төрөөбүт тыл — көлүөнэттэн көлүөнэҕэ бэриллэр ханнык баҕарар норуот улуу нэһилиэстибэтэ, киһи аймах ытык өйдөбуллэриттэн (сыаннастарыттан) биирдэстэрэ. Төрөөбүт тыл — оҕоҕо тулалыыр эйгэтин кырадатык билэр-көрөр, чугас дьонун-сэргэтин кытта истинник бодоруһар, иэйиитэ уһуктар, өйө-санаата сайдар, өбугэтин уөрэҕин утумнуур сүрүн эйгэтэ.
Ол иһин оҕону кыра сааһыттан оҕо тэрилтэтигэр, оскуолаҕа төрөөбут тылынан иитии-үөрэтии сүрүн ирдэбил быһыытынан билиниллэн, Российскай Федерация уонна Саха Республикатын үөрэххэ уонна тылга сокуоннарыгар ити өйдөбул туспа ыстатыйанан киирэн, быраап быһыытынан көмүскэллээх, билинни усулуобуйа5а үгүс норуот тыла чөл туруктаах хааларыгар тирэх буолар.
Саха Республикатыгар саха тылын төрөөбүт тыл быһыытынан үөрэтии 1922 сыллаахтан тиһигин быспакка, үгүс оскуолаҕа үгэскэ кубулуйан, уопсай үөрэхтээһин оҕону сайыннарар биир сүрүн предметин быһыытынан билиниллэр. Ити кэм устатыгар сэбиэскэй да, билинни да кэмнэ орто үөрэх систиэмэтигэр буолбут араас реформалар сыалларыгар-соруктарыгар сөп түбэһиннэриллэн, үөрэтии таһыма, хайысхата, ис хоһооно сайдан иһэр.
Билигин төрөөбүт тыл, федеральнай государственнай үөрэх стандартын (ФГУОС) ирдэбилинэн, уопсай үөрэхтээһин булгуччулаах чааһыгар киирэн, базиснай үөрэх былааныгар (федеральнай) миэстэтэ, үөрэтиллэр чааһа чопчу ыйыллан үөрэтиллэр таһыма үрдээтэ. Алын сүһүөх оскуола таһымыгар төрөөбүт тылы үөрэх предметин быһыытынан үөрэтиигэ түмүк ирдэбили эмиэ федеральнай государственнай үөрэх стандарда сүрүннүүр.
Ити ааттаммыт докумуон быһыытынан, начаалынай үөрэхтээһин таһымыгар нуучча уонна төрөөбүт тылы үөрэтиигэ тэҥ таһымнаах түмүк ирдэнэр. Төрөөбүт тыл атын үөрэх предметтэрин кытта бииргэ оҕо личность быһыытынан сайдыытын хааччыйыахтааҕа этиллэр, ону сэргэ урукку өттүгэр ирдэммэт сана булгуччулаах ирдэбили — үөрэнээччигэ үөрэх дэгиттэр дьайыыларын иҥэриини киллэрэр.
Начаалынай оскуолаҕа төрөөбүт тылы үөрэтии предметэ атын үөрэх предмэттэрин ортотугар үөрэнээччи тылын-өһун уонна өйун-санаатын сайыннарар, сүрүн үөрэнэр үөрүйэҕи иҥэрэр кыаҕынан бас-көс балаһыанньаны ылар предмет буолар. Онон бу предмети үөрэтии таһымыттан саха оскуолатыгар начаалынай үөрэхтээһин уопсай туруга, үөрэнээччи салгыы сүрүн оскуолаҕа ситиһиилээхтик үөрэнэрэ тутулуктаах.
Оҕо начаалынай оскуолаҕа үөрэнэр сааһыгар билиитэ-көрүүтэ, тыла-өһө уонна өйө-санаата тэтимнээхтик сайдар, иэйиитэ уонна саныыр санаата судургутук олохсуйар буолан, төрөөбут тылы бу кэмҥэ кичэйэн үөрэтии — норуот тыла чөл туруктаах буоларыгар, кэнчээри ыччакка улуу нэһилиэстибэни тириэрдэргэ олус суолталаах.
1) үөрэнээччигэ төрөөбүт тыл туһунан билиини аан дойду туһунан научнай билии быстыспат сордотун быһыытынан иҥэрии, тыл үөрэҕин сүрүн балаһыанньаларын билиһиннэрии, онно олоҕуран, оҕо билэр-көрөр, толкуйдуур кыаҕын сайыннарыы;
үөрэнээччигэ төрөөбүт тыл норуот ытык өйдөбүллэриттэн биирдэстэрэ буоларын быһыытынан ураты харыстабыллаах сыһыаны инэрии, хас биирдии киһи ийэ тылын сайыннарар иэстээҕин өйдөтүү.
тыл үөрэҕин билиитигэр, сурук-бичик култууратын төрүт өйдөбүллэригэр олоҕуран, үөрэнээччи төрөөбүт тылын литературнай нуорматын тутуһарын, алҕаһа суох саҥарарын уонна суруйарын ситиһии;
• төрөөбүт тылы билии, харыстааһын, сайыннарыы сүрүн ньымаларыгар үөрэтии. Саха оскуолатыгар нуучча тылын үөрэнээччи төрөөбүт тылга ылбыт билиитигэр,иҥэриммит үөрүйэҕэр уонна сатабылыгар тирэҕирэн үөрэтии — билигин олохсуйбут өйдөбүл, бастыҥ учууталлар үгэскэ кубулуйбут үөрэтэр ньымалара. Онно тирэҕирэн, ФГУОС үөрэнэргэ үөрэтэр сүрүн балаһыанньатыгар уонна ирдэбилигэр олоҕуран, төрөөбут тылга тирэҕирэн нуучча тылын үөрэтиини саҥа таһымҥа таһаарар кэм кэллэ.
Төрөөбүт тылы начаалынай оскуолаҕа үөрэтии үөрэнээччи нуучча тылын кэбэҕэстик ылынарын хааччыйар, нуучча тылыгар тыл үөрэҕин үгүс уопсай балаһыанньаларын хос эбэтэр уруттаан үөрэтэри лаппа аҕыйатан, учуутал үөрэх чааһын оҕо нууччалыы саҥатын сайыннарыыга аныыр усулуобуйатын үөскэтиэхтээх. Онон саха оскуолатыгар нуучча тылын үөрэтии хаачыстыбатын тупсарыыга усулуобуйа үөскэтии — төрөөбүт тылы үөрэтии хос сыала-соруга.
Саха тылын үөрэтии чааһа начаалынай үөрэхтээһини сүрүннүүр уопсай үөрэхтээһин бырагырааматыгар (Примерная основная общеобразовательная программа начального общего образования) бэриллэр төрөөбүт тылынан үөрэнэр кылаастарга аналлаах базиснай үөрэх былаанын 3 барыйааныгар тирэҕирэн быһаарыллар. Үөрэх тэрилтэтэ бэйэтин үөрэҕин бырагырааматын, былаанын оносторугар онно баар булгуччулаах чааска киирбит предметтэр чаастарын тутуһара ирдэнэр. Онно эбии үөрэх былаанын талар чааһыттан бэйэтэ көрөн, ханнык баҕарар предмеккэ чаас эбэрэ, эбэтэр атын предмети эбии үөрэтэрэ көҥүл.
Ити ыйыллар базиснай үөрэх былааныгар нуучча уонна төрөөбүт тылы үөрэтии чаастарын ахсаана тэҥнэнэн, ордук государственнай статустаах төрөөбүт тыл үрдүк таһымҥа үөрэтиллэригэр усулуобуйа тэриллибитэ көстөр. Ону сэргэ төрөөбүт тылы үөрэтии нуучча тылын үөрэтиигэ тирэх буоларын ситиһэр туһуттан үөрэх матырыйаалын аттарарга табыгастаах балаһыанньа үөскүүр.
Үөрэх федеральнай базиснай былаанын үһүс барыйааныгар олоҕуран, саха оскуолатын начаалынай кылаастарыгар “Саха тыла” биридимиэти үөрэтиигэ барыта холбоон 360 чаас бэриллэр:
Начаалынай кылааска саха тылын үөрэтии оҕоҕо ытык өйдөбүллэри (духуобунай сыаннастары) инэриигэ улахан суолталаах. Киһи-аймах үйэлэртэн үйэлэргэ өрө тутан илдьэ кэлбит ытык өйдөбүллэрэ (духуобунай сыаннастара) төрөөбүт тыл эгэлгэтигэр, кэрэтигэр сөнөллөр. Ол курдук үөрэтии ис хоһоонугар тыл үөрэҕин сүрүн хайысхаларын сэргэ уруок, кэпсэтии (бодорукуу) тиэмэтин, үөрэтии матырыйаалын быһыытынан төрөөбүт дойду, ийэ дойду, төрөөбүт тыл, айылҕа, үлэ, төрүт дьарык, ыал, дьиэ кэргэн, айымньы уонна кэрэ эйгэтэ, көҥүл, кырдьык, үтүө санаа, киһи-аймах, аан дойду омуктарын тылларын уонна култууратын эгэлгэтин курдук ытык өйдөбуллэр (духуобунай сыаннастар) киириэхтээхтэр.
Начаалынай оскуолаҕа төрөөбүт тылы үөрэтии уопсай үөрэхтээһин систиэмэтигэр саха тылын үөрэтэр предмет быстыспат сорҕото, «Филология» үөрэх уобалаһыгар төрүт буолар сүрүн куурус буолар. Онон үөрэтии сыала-соруга, тутула, ис хоһооно уонна түмүк ирдэбилэ үрдүкү кылаастарга төрөөбүт тылы сэргэ атын филологическай предметтэри үөрэтиини кытта алтыһыннаран-ситимнээн торумнанар.
Төрөөбүт тылы начаалынай оскуолаҕа үөрэтии маҥнайгы кылааска «Бодоруһарга үөрэнэбит» диэн саҥа киирэр салааттан саҕаланар, ол кэнниттэн «Грамотаҕа үөрэтии» диэн үгэс буолбут ааҕарга уонна суруйарга үөрэтэр салаа «Ааҕарга уонна суруйарга үөрэнэбит» саҥа аатынан үөрэтиллэр. Бу кэмҥэ үөрэх былааныгар төрөөбүт тыл уонна литературнай ааҕыы чаастара бииргэ бэриллэллэр. «Ааҕарга уонна суруйарга үөрэнэбит» салаа кэнниттэн биирдэ төрөөбүт тыл уонна литературнай ааҕыы предметтэрэ тус-туспа үөрэтиллэллэр. Ити кэмтэн ыла начаалынай оскуолаҕа төрөөбүт тыл предметин сүрүн ис хоһоонун тиһиктээхтик үөрэтии саҕаланар.
Төрөөбүт тылы начаалынай оскуолаҕа үөрэтии ис хоһоонун сүрүн хайысхалара үөрэтии түмүк ирдэбилин уонна сыалын-соругун ситиһэргэ аналлаах тутаах научнай балаһыанньалартан таҥыллар. Ити ирдэбилгэ олоҕуран, төрөөбүт тылы үөрэтии ис хоһоонугар маннык сүрүн научнай хайысхалар киирэллэр:
Сүрүн хайысхаларга киирбит тиэмэлэр ис хоһоонноро начаалынай оскуола үөрэнээччитин сааһын уратытын, өйүн-санаатын кыаҕын, билэр-көрөр дьоҕурун учуоттаан таҥыллыахтаахтар.
Дьону кытта бодоруһуу араас көрүҥэ: кэпсэтии, сэһэргэһии, сүбэлэһии, сөпсөһүү. Тылы бодоруһуу сүрүн ньыматын быһыытынан арыйыы: бодоруһууга саҥа (вербальные средства общения) уонна туттуу-хаптыы (невербальные средства общения) суолтата. Саҥарыы уонна истии култууратын, кэпсэтии сиэрин тутуһуу.
Төрөөбүт тыл — омугу сомоҕолуур тыл буоларын өйдүүр.
Төрөөбүт тыл төрүт айылгыта, үйэлээх үгэһэ, этигэн кэрэтэ норуот тылынан уус-уран айымньытыгар уонна уус-уран литератураҕасөҥмүтүн билэр.
Төрөөбүт тылын сайыннарар, кэлэр көлүөнэҕэ тириэрдэр ытык иэстээҕин, ийэ тыл үйэлэргэ чөл туруктаах буоларыгар тус оруоллааҕын өйдүүр.
Төрөөбүт тыл иитиллэр, үөрэнэр, айар-сайдар тыл буоларын итэҕэйэр.
Төрөөбүт тыл элбэх омук алтыһан бииргэ олорор кэмигэр, икки (элбэх) тылланыы усулуобуйатыгар хас биирдии киниттэн харыстабыллаах сыһыаны эрэйэрин өйдүүр.
Саха тылын лингвистическэй матырыйаалыгар тирэҕирэн, өй үлэтин араас дьайыыларын кэбэҕэстик толорор: тэҥнээһин (сравнение), ырытыы (анализ), холбооһун (синтез), түмүктээһин (обобщение), (сериация), ханыылатан сааһылааһын (классификация), майгыннатыы (аналогия), сааһылаан ситимнээһин (систематизация). Итини сэргэ араас тойоннуур ньыманы (индукция, дедукция) табыгастаахтык туһанан дьону итэҕэтэр, ылыннарар курдук санаатын сааһылаан этэр үөрүйэҕэ сайдар.
Сахалыы дорооболоһор, билсиһэр, быраһаайдаһар, көрдөһөр, бырастыы гыннарар, буойар, телефонунан кэпсэтэр, о.д.а. үгэстэри иҥэриммит, күннээҕи олоҕор өрүү туттар.
Сахалыы таба суруйуу, сурук бэлиэтин быраабылаларын тутуһар.
Тиэкис өйдөбүлүн, бэлиэтин билэр (тиэмэтэ, сүрүн санаата, аата, эпиграф, ту-тула, этиилэрин ситимэ).
Саныыр санаатын сааһылаан, дьоҥҥо өйдөнүмтүөтүк, тиийимтиэтик этэр, тиэ-кис тутулун тутуһан суруйары сатыыр.
Тиэкис тииптэрин сэһэргээһин, ойуулааһын, тойоҥнооһун диэн араарар.
Монолог (сэһэргиир, ойуулуур, тойоннуур) уонна диалог (кэпсэтии, санаа үллэстии, ыйыталаһыы, о.д.а.) арааһын сатаан туһанар.
Бэйэ саҥатын (тылынан, суругунан) сатаан хонтуруолланар, тиэкиһин ис хоһоонун, тылын-өһүн сыаналанар, алҕастарын булар, чочуйар, тупсарар.
| № | Уруок тиэмэтэ | Чаас ахс. | Үөрэнээччи үлэтин көрүӊнэрэ | Тустаах үөрэх биридимиэтин үөрэтии түмүгэ
| Үѳрэх сатабылларын сайыннарыы түмүгэ
| Былаан кунэ-дьыла | Ыытыл лыбыт кунэ-дьыла |
| 1 чиэппэр – 36 чаас |
| 1 | Киирии уруок. Бодоруһуу. Билии күнэ. | 1 | Үѳрэнэр кинигэни кытта билсиЬии Иккис кылааска уерэппити хатылааьын | Дор5оону таба саңарыы, тылга илин, кэлин аһа5ас дор5ооннору арааран истэр, ыйытыы кеметунэн тыл ситимин оцорор, тылы сатаан көһөрөр; тылы дор5оонунан ырытар | Тылын сайыннарар сыалы-соругу таба туруорунар, сатаан былаанныыр, туох- ханнык тумуккэ кэлиэхтээ5ин быьа холоон билэр. |
|
|
| 2 | Хатылааһын. Алфавит. Тыл. Этии. Текст. | 1 | Тыл дор5оонун уонна буукубатын ырытыы; Ыйытыы көмөтүнэн тыл ситимнэрин оцоруу. Этиилэри сааЬылаан тиэкис оцоруу | Саха тылыгар дорҕоон арааһын билиилэрин чиҥэтии. Тыл дорҕоонун уонна буукубатын ахсаанын ырыта үөрэнии. Тыл дорҕоонун схематын оҥорор сатабылы чиҥэтии. | Төрөөбүт тылы үөрэтиигэ көдьүүстээхтик үлэлиир Бэйэтин санаабыт, ба5атын сиэрдээхтик этэр
|
|
|
| 3 | Хатылааһын. Тыл састааба. Саҥа чаастара. | 1 | Тыл оло5ун уонна сыЬыарыытын булуу. Тыллары састаабынан ырытыы Саца чаастарын арааран билии. | Иккис кылааска уерэтиллибит матырыйаалы хатылааЬын | Бэриллибит моделга тирэ5ирэн, тылы, этиини толкуйдуур, тиэкиьи айар. |
|
|
| 4 | Бэлэмнэниилээх диктант „Оо5уй ситимэ“ | 1 | Ылбыт билиитин сурукка төһө сатаан туттарын бэрэбиэркэлээЬин | Таба суруйар дьо5уру сайыннарыы, уЬун aha5ac дор5ооннору, дифтону, хоьуласпыт бутэй дор5оонноох тыллары таба суруйуу | Бэйэтин сааһыгар сөп тубэһэр тиэкискэ үөрэппит матырыйаалын сүнньүнэн тыл литературнай нуормата саҥарар эбэтэр суруйар киһи тылыгар төһө сөпкө эбэтэр сыыһа туттулларын тута «сэрэйэн» билэр, итэҕэһин, алҕаһын быһаарар, көннөрөр, бэйэтин тылыгар-өһүгэр тыл нуорматын ирдэбилин тутуһарга дьулуһар. |
|
|
| 5 |
Аһаҕас дорҕоон
| 1 | Тыл дор5оонун уонна буукубатын ырытыы; Ыйытыы көмөтүнэн тыл ситимнэрин оцоруу. | АҺа5ас дор5ооннору хатылааҺын. АЬа5ас дор5оон 3 арааЬын арааран истэр сатабылы чицэтии. Уьун, кылгас а/д таба суруйар дьо5уру сайыннарыы. | Үлэ хаамыытын хайдах салайан иhэрин кэтээн көрөр. Саңарбыт уонна суруйбут тылларыгар эппиэтинэстээх |
|
|
| 6 | Дьуптуон
| 1 | УЬун аЬа5ас дор5оонноох, дьуптуоннаах тыллары таба суруйуу | Дифтону арааран истэр уонна чуолкайдык саҥара үөрэнии. Тыл дорҕоонун састаабын чуолкайдык арааран истэр үөрүйэҕи чиҥэтии
| Сана билии ыларга баар билиитигэр тирэ5ирэр. Атын предметтэргэ ылбыт билиитин сатаан ситимниир (интеграция знаний ). |
|
|
| 7 | БыЬаарыылаах диктант „Күөх айыл5а“ | 1 | Тыл күүһүн, кыаҕын толору туһанарга, тылын-өһүн бэйэтэ сатаан чочуйан, тупсаран, санаатын сиһилии этэргэ, кэпсииргэ дьулуһуу. | Сахалыы таба суруйуу, сурук бэлиэтин быраабыларын тутуһар | Саныыр санаатын сааһылаан, дьоҥҥо өйдөнүмтүөтүк, тиийимтиэтик этэр, тиэкис тутулун тутуһан суруйары сатыыр. |
|
|
| 8 | Бүтэй дорҕооннор
| 1 | Бутэй дор5ооннору билии. Тылы састаабынан ырытыы. Этиигэ тыл ситимин булуу, сөптөөх ыйытыыны туруоруу, тыл ситимин оноруу | Бутэй дор5ооннор араастарын хатылааьын, таба, бол5омтолоохтук суруйар | Тылын сайыннарар сыалы-соругу таба туруорунар, сатаан былаанныыр, туох- ханнык тумуккэ кэлиэхтээ5ин быьа холоон билэр. |
|
|
| 9 | Бодоруһуу. | 1 | Иккис кылааска үөрэтиллибити хатылааһын
| Саҥарар саҥаны, истэр дьоҕуру, болҕомтону, өйү-санааны, айар, толкуйдуур дьоҕуру сайыннарыы. | Дьону кытта бииргэ алтыһан үөрэнэр, үлэлиир араас ньыманы баһылыыр (пааранан, бөлөҕүнэн, хамаанданан, о.д.а). |
|
|
| 10 | Хоһуласпыт бүтэй дорҕооннор | 1 | Хоһуласпыт бутэй дорҕоонноох тыллары арааран истии, чуолкай саҥарыы, таба суруйуу Хоһуласпыт бүтэй дорҕоонноох тыллары сүһүөххэ таба араарыы, суруйуу. | Суруйарга бутэй дор5оон хоhулаhыытын сүhүөхтуур Тыл ситимин оҥорор Ыраастык, кыраһыабайдык суруйарга кыһаллар | Дор5оон (буукуба), тыл, этии чилиэннэрин, тиэкис анал бэлиэлэрин сатаан туьанар. Анал бэлиэлэринэн тыл, этии, тиэкис моделын онорор |
|
|
| 11 | Аахпыттан суруйуу „До5ор көмөтө“ | 1 | Тыл күүһүн, кыаҕын толору туһанарга, тылын-өһүн бэйэтэ сатаан чочуйан, тупсаран, санаатын сиһилии этэргэ, кэпсииргэ дьулуһуу. | Сахалыы таба суруйуу, сурук бэлиэтин быраабыларын тутуһар | Сахалыы тахсар оҕоҕо аналлаах республика, улуус, оскуола хаһыаттарын-сурунаалларын («Кэскил», «Чуораанчык», о.д.а.) тиһигин быспакка ааҕар, араадьыйанан, телевизорынан сахалыы биэриилэри сэргээн истэр-көрөр, үөрэҕэр, чинчийэр, айар улэтигэр көдьүүстээхтик туһанар. |
|
|
| 12 | Сэргэстэспит бүтэй дорҕоон | 1 | Сэргэстэспит бүтэй дорҕоонноох тыллары чуолкайдык сацарыы, таба суруйуу | Сэргэстэспит бутэй дорҕоонноох тыллары арааран истэр, чуолкай саҥарар, таба суруйар.Сэргэстэспит бүтэй дорҕоонноох тыллары сүһүөххэ таба араарар | Таблицанан, исхиэмэнэн, моделынан, диаграмманан кердеруллубут лингвистическэй билиини ейдуур уонна кэпсиир. |
|
|
| 13 | Паараласпыт (ханыыласпыт, маарыннаһар) бүтэй дорҕоон
| 1 | Паараласпыт (ханыыласпыт, маарыннаһар) бүтэй дорҕоонноох тыллары булуу, таба суруйуу | Маарыннаһар бүтэй дорҕоонноохтыллары арааран истэр, чуолкай саҥарар, таба суруйар | Тылын сайыннарар сыалы-соругу таба туруорунар, сатаан былаанныыр, туох- ханнык тумуккэ кэлиэхтээ5ин быьа холоон билэр. |
|
|
| 14 | Талар диктант
| 1 | Сахалыы таба суруйуу, сурук бэлиэтин быраабылатын тутуьуу | Таба суруйар дьо5уру сайыннарыы, уЬун aha5ac дор5ооннору, дифтону, хоьуласпыт бутэй дор5оонноох тыллары таба суруйар | Былааны тутуhан сөпкө үлэлиир, сыыhаларын көннөрөр Бэйэни өрүү кэтэнэр, көрүнэр, ал5аhа суох саңарарга кыhаллар Итэ5эhин, ал5аhын быhаарар, көннөрөр. |
|
|
| 15 | Паараласпыт (ханыыласпыт, маарыннаһар) бүтэй дорҕоон | 1 | Паараласпыт (ханыыласпыт, маарыннаЬар) бүтэй дорҕоонноох тылы чуолкайдык саҥарыы, таба суруйуу | Таба суруйар, хонтуруолланар, сурук бэлиэтин тутуҺар сатабылы бэрэбиэркэлээЬин | Былааны тутуһан сөпкө үлэлиир, дьону кытты бииргэ алтыһан үөрэнэр Тугу билэрин-билбэтин, тугу ситэри үөрэтиэхтээ5ин арааран өйдүүр |
|
|
| 16 | Нуучча тылын буукубалара
| 1 | Нууччалыы суруллар тыллары истэн таба суруйуу
| Киирии аһаҕас дорҕооннор Я, е,ё, ю буукубалар икки дор5оону бэлиэтиир түбэлтэлэрин, сымнаҕас бүтэй дорҕоону бэлиэтиир түбэлтэлэрин өйдөөн истэр уонна суруйар. | Төрөөбүт тылын үөрэтэригэр сыал-сорук туруорунан көдьүүстээхтик үлэлиир. |
|
|
| 17 | Сэрэтиилээх диктант | 1 | Тиэкис тутулун, сахалыы таба суруйуу, сурук бэлиэтин быраабылатын тутуьуу | Бэйэ сацатын еруу кэтэнэр, керунэр, ал5аьа суох санарарга, санаатын ыпсаран, хомо5ойдук этэргэ кыЬаллар. | Тылын сайыннарар сыалы-соругу таба туруорунар, сатаан былаанныыр, туох- ханнык тумуккэ кэлиэхтээ5ин быьа холоон билэр. |
|
|
| 18 | Бодоруһуу. Тоҕо биһиги саҥарабытый? | 1 | Тоҕо биһиги саҥарабытый? Диэн тиэмэ5э санааны этии | Саҥарар саҥаны, истэр дьоҕуру, болҕомтону, өйү-санааны, айар, толкуйдуур дьоҕуру сайыннарыы. | Ханнык баҕарар эйгэҕэ кэпсэтэригэр дьон болҕомтотун тардар, сэргэхситэр, сонурҕатар, көҕүлүүр сатабылы табан туһанар. |
|
|
| 19 | Киирии бүтэй дорҕоонноох тыллар
| 1 | Киирии бутэй дор5ооннору хатылааьын, арааран истии, чуолкайдык, таба саңарыы нуорматын тутуЬан саңарыы, | Сымна5астык этиллэр бутэй дор5оонноох тыллары таба суруйар | Саныыр санаатын сааһылаан, дьоҥҥо өйдөнүмтүөтүк, тиийимтиэтик этэр, тиэкис тутулун тутуһан суруйары сатыыр. |
|
|
| 20 | Көрдөрүүлээх-сэрэтиилээх диктант „Марк Жирков“ | 1 | Тиэкис тутулун, сахалыы таба суруйуу, сурук бэлиэтин быраабылатын тутуьуу | Уһун аһаҕас дорҕооннору, дифтону, хоһуласпыт, сэргэстэспит, маарыннаһар бүтэй дорҕооннору, саха тылыгар киирии дорҕооннору таба суруйар | Сахалыы тахсар оҕоҕо аналлаах республика, улуус, оскуола хаһыаттарын-сурунаалларын («Кэскил», «Чуораанчык», о.д.а.) тиһигин быспакка ааҕар, араадьыйанан, телевизорынан сахалыы биэриилэри сэргээн истэр-көрөр, үөрэҕэр, чинчийэр, айар улэтигэр көдьүүстээхтик туһанар.
|
|
|
| 21 | Нуучча тылын пааралаЬар бүтэй дорҕоонноро | 1 | Нууччалыы суруллар тылларга ж,ш, ц этиллиитин таба сацарар уонна суруйар | Нууччалыы суруллар тылларга ж,ш, ц буукубалары таба сацарыы, тыллары таба суруйар | Тылын сайыннарар сыалы-соругу таба туруорунар, сатаан былаанныыр, туох- ханнык тумуккэ кэлиэхтээ5ин быьа холоон билэр. |
|
|
| 22 | Түмүктүүр уруок. Дорҕоон | 1 | Нууччалыы суруллар тыллары таба суруйуу Олохторо нууччалыы суруллар киирии тыллар сыһыарыыларын таба суруйуу | Кылгас, уһун аһаҕас дорҕоонору уонна дифтоннары арааран истэр уонна таба суруйуу. Хоьуласпыт бутэй дор5ооннору хатылааьын, арааран истии, таба суруйуу | Төрөөбүт тылын үөрэтэригэр сыал-сорук туруорунан көдьүүстээхтик үлэлиир.
|
|
|
| 23 | СитиЬиибитин сыаналанабыт, билиибитин бэрэбиэркэлэнэбит „Дор5оон“
| 1 | Уерэтиллибити чинэтии, тургутук толорорго уерэтии. | Кылгас, уһун аһаҕас дорҕоонору уонна дифтоннары арааран истэр уонна таба суруйуу.
| Дорҕоон (буукуба), тыл, этии чилиэннэрин, тиэкис анал бэлиэлэрин сатаан туһанар. Анал бэлиэлэринэн тыл, этии, тиэкис моделын онорор. |
|
|
| 24 | Сурук үлэтэ (истэн суруйуу) | 1 | Тиэкис тутулун, сахалыы таба суруйуу, сурук бэлиэтин быраабылатын тутуьуу | Уһун аһаҕас дорҕооннору, дифтону, хоһуласпыт, сэргэстэспит, маарыннаһар бүтэй дорҕооннору, саха тылыгар киирии дорҕооннору таба суруйар | Тылын сайыннарар сыалы-соругу таба туруорунар, сатаан былаанныыр, туох- ханнык тумуккэ кэлиэхтээ5ин быьа холоон билэр. |
|
|
| 25 | Сыыһаны көннөрүү, хатылааһын.
| 1 | Суругунан улэ5э бэйэтин итэҕэһин, алҕаһын булуу, быһаарыы, көннөруу | Бэйэ сыыЬатынкөннөрөр , хонтуруолланар | Бэйэтин итэҕэһин, алҕаһын быһаарар, көннөрөр, бэйэтин тылыгар-өһүгэр тыл нуорматын ирдэбилин тутуһарга дьулуһар |
|
|
| 26
| Бодоруһуу. Саҥара үөрэнэбит
| 1 |
| Саҥарар саҥаны, истэр дьоҕуру, болҕомтону, өйү-санааны, айар, толкуйдуур дьоҕуру сайыннарыы. | Учуутал кѳмѳтүнэн тѳрѳѳбүт тылын дьарыгар сыал-сорук туруорунар. Дьону кытта алтыһыыга кэпсэтии сиэрин тутуһар, туттан-хаптан бодоруһуу ньымаларын тоҕоостоохтук туттар. |
|
|
| 27 | Тыл састааба. | 1 | Тыл оло5ун, сыһыарыытын туЬунан билииТылы састаабынан ырытыы (тыл олоҕо, сыһыарыыта). | Тыл састаабын туьунан өйдөбүлүбыьаарар, тылы сөпкөырытар, таба суруйар. | Тылын сайыннарар сыалы-соругу таба туруорунар, сатаан былаанныыр, туох- ханнык тумуккэ кэлиэхтээ5ин быьа холоон билэр. |
|
|
| 28 | Хонтуруолунай устуу | 1 | Буукубалары суруллар ньымаларынан холбоон, ыраастык, тэтимнээхтик илиинэн суруйуу. | Болдьох бэлиэлэри, араас схемалары сөпкө туһанар | Бэйэтин сааһыгар сөп тубэһэр тиэкискэ үөрэппит матырыйаалын сүнньүнэн тыл литературнай нуормата саҥарар эбэтэр суруйар киһи тылыгар төһө сөпкө эбэтэр сыыһа туттулларын тута «сэрэйэн» билэр, итэҕэһин, алҕаһын быһаарар, көннөрөр |
|
|
| 29 | Тыл састааба. | 1 | Тыл састаабын туьунан өйдөбүлү быьаарыы, тылы састаабынан сөпкө ырытыы, таба суруйуу | Ситимниир сыһыарыы туЬунан билии. Тыл оло5ун уонна ситимниир сыьыарыытын сепке араарар | Сана билии ыларга баар билиитигэр тирэ5ирэр. Атын предметтэргэ ылбыт билиитин сатаан ситимниир (интеграция знаний ). |
|
|
| 30 | Талан изложение „Кулунчук“ | 1 | Тыл күүһүн, кыаҕын толору туһанарга, тылын-өһүн бэйэтэ сатаан чочуйан, тупсаран, санаатын сиһилии этэргэ, кэпсииргэ дьулуһуу. | Сахалыы таба суруйуу, сурук бэлиэтин быраабыларын тутуһар | Саныыр санаатын сааһылаан, дьоҥҥо өйдөнүмтүөтүк, тиийимтиэтик этэр, тиэкис тутулун тутуһан суруйары сатыыр. |
|
|
| 31 | ХатылааЬын „Тыл састааба“ | 1 | Тылы састаабынан сөпкө ырытыы, таба суруйуу | Тылтан олоҕун уонна сыһыарыытын сатаан араарар. | Саҥа билии ыларга баар билиитигэр тирэҕирэр. Атын предметтэргэ ылбыт билиитин сатаан ситимниир |
|
|
| 32 | Истэн диктант
| 1 | Тиэкис тутулун, сахалыы таба суруйуу, сурук бэлиэтин быраабылатын тутуьуу | Сахалыы таба суруйуу, сурук бэлиэтин быраабыларын тутуһар | Тылын сайыннарар сыалы-соругу таба туруорунар, сатаан былаанныыр, туох- ханнык тумуккэ кэлиэхтээ5ин быьа холоон билэр. |
|
|
| 33 | СитиЬиибитин сыаналанабыт, билиибитин бэрэбиэркэлэнэбит „Тыл састааба“ | 1 | „Тыл састааба“тиэмэ5э ылбыт билиини бэрэбиэркэлэнии | Ылбыт билиилэрин уонна сатабылларын хатылааЬын Болдьох бэлиэлэри, араас схемалары, таблицаны сөпкө туhанар. | Дорҕоон (буукуба), тыл, этии чилиэннэрин, тиэкис анал бэлиэлэрин сатаан туһанар. Анал бэлиэлэринэн тыл, этии, тиэкис моделын онорор. |
|
|
| 34 | Үөрэх маҥнайгы чиэппэрин түмүктүүр хонтуруолунай диктант | 1 | Суруйар дьођура хайдах сайдан иһэрин, билиитин сурукка төһө сатаан туттарын бэрэбиэркэлээЬин | Сахалыы таба суруйуу, сурук бэлиэтин быраабыларын тутуһар | Бэйэтин итэҕэһин, алҕаһын быһаарар, көннөрөр, бэйэтин тылыгар-өһүгэр тыл нуорматын ирдэбилин тутуһарга дьулуһар |
|
|
| 35 | Сыыһаны көннөрүү, хатылааһын. | 1 | Yлэ5э туhэрбит сыыhаларын быраабылатын билии уонна сатаан көннөрүү | Бэйэ сыыЬатын кеннеруу, хонтуруолланыы
| Бэйэ саҥатын (тылынан, суругунан) сатаан хонтуруолланар, тиэкиһин ис хоһоонун, тылын-өһүн сыаналанар, алҕастарын булар, чочуйар, тупсарар. |
|
|
| 36 | Бодоруһуу. Саҥара үөрэнэбит
| 1 | Тыл туттуллар уратытын, дэгэтин учуоттаан, сахалыы тутуллаах этиилэри, ойуулуур-дьүһүннүүр ньымалары, тыл баайын сөпкө туттуу | Саҥарар саҥаны, истэр дьоҕуру, болҕомтону, өйү-санааны, айар, толкуйдуур
| Ханнык баҕарар эйгэҕэ кэпсэтэригэр дьон болҕомтотун тардар, сэргэхситэр, сонурҕатар, көҕүлүүр сатабылы табан туһанар. Кэпсэтэр кэмҥэ бэйэ көрбүтүн, истибитин, аахпытын сиһилии сэһэргиир. |
|
|
|
| 2 чиэппэр – 28 чаас
|
|
37 | Саҥа чааһа
| 1 | Предметтэри тус-туспа бөлөххө арааралларын эрчийии. Ыйытыы көмөтүнэн этиилэргэ ханнык сана чааһа буоларын быһаарыы. | Саҥа чаастарын, аат, бэлиэ, хайааһын туһунан уопсай өйдөбүлү билэр. | Лингвистическэй билиини араас таблица, исхиэмэ, модель, диаграмма кеметунэн кердерер. |
|
|
| 38 | Хартыынанан улэ | 1 | Ылбыт билиитин сурукка төһө сатаан туттарын бэрэбиэркэлээЬин Этиилэри табатык ситимнээЬин | Сахалыы таба суруйуу, сурук бэлиэтин быраабыларын тутуһар. Маарыннаһар уонна утары суолталаах аат тылллары булан, суолталарын тэҥнээн көрө үөрэнэр | Тыл кэрэтигэр умсугуйан этигэн тыл кууьун, кыа5ын толору туьанарга, тылын-еьун бэйэтэ сатаан чочуйан, тупсаран, санаатын сиьилии этэргэ, кэпсииргэ дьулуьар. |
|
|
| 39 | Саҥа чаастара | 1 | Саҥа чааһын туһунан уопсай өйдөбүлү билии. | Тыллары сүрүн бэлиэлэринэн (грамматическай халыыптарынан) бөлөхтуур, ырытар | Саҥа билии ыларга баар билиитигэр тирэҕирэр. Атын предметтэргэ ылбыт билиитин сатаан ситимниир |
|
|
| 40 | БыЬаарыылаах суруйуу „ЭЬэ туЬунан“ | 1 | Ылбыт билиитин сурукка төһө сатаан туттарын бэрэбиэркэлээЬин | Тиэкис тутулун, сахалыы таба суруйуу, сурук бэлиэтин быраабылатын тутуЬуу | Бэйэ саңатын (тылынан, суругунан) сатаан хонтуруолланар, тылын-өhүн сыаналанар, ал5астарын булунар, тупсарар.
|
|
|
| 41 | Аат тыл
| 1 | Аат тыл ейдебулун быЬаарыы, аат тылы арааран билии. Предмет аатыгар Ким? уонна туох? диэн ыйытыылары сөпкө туруоруу. | Аат тыл туһунан билиһиннэрии. Предмет аатын көрдөрөр тыллары арааран өйдүүллэрин ситиһии. | Сана билии ыларга баар билиитигэр тирэ5ирэр. Атын предметтэргэ ылбыт билиитин сатаан ситимниир (интеграция знаний ). |
|
|
| 42 | Аат тыл. | 1 |
| Чопчу предмети көрдөрөр аат тылы билии. Этии ис хоһоонугар сөп түбэһиннэрэн, предмет аатын көрдөрөр тылы атын тыллары кытта ситимнииргэ үөрэтии. | Лингвистическэй билиини араас таблица, исхиэмэ, модель, диаграмма кеметунэн кердерер. Таблицанан, исхиэмэнэн, моделынан, диаграмманан кердеруллубут лингвистическэй билиини ейдуур уонна кэпсиир. |
|
|
| 43 | Ɵйтөн суруйуу „КыЬын кэлиитэ“
| 1 | Тыл күүһүн, кыаҕын толору туһанарга, тылын-өһүн бэйэтэ сатаан чочуйан, тупсаран, санаатын сиһилии этэргэ, кэпсииргэ дьулуһуу. | Уһун аһаҕас дорҕооннору, дифтону, хоһуласпыт, сэргэстэспит, маарыннаһар бүтэй дорҕооннору, саха тылыгар киирии дорҕооннору таба суруйар | Тыл туттуллар уратытын, дэгэтин учуоттаан, сахалыы тутуллаах этиилэри, ойуулуур-дьүһүннүүр ньымалары, тыл баайын сөпкө туттар |
|
|
| 44 | Бодоруһуу. Саҥара үөрэнэбит | 1 | Туох сыаллаах-соруктаах саҥарарын-суруйарын чуолкай өйдөөн (тиэмэ, сүрүн санаа), дьон өйүгэр-санаатыгар тиийимтиэтик санаатын сааһылаан, араас тиэкистэри холкутук саҥарыы-суруйуу | Саҥарар саҥаны, истэр дьоҕуру, болҕомтону, өйү-санааны, айар, толкуйдуур дьоҕуру сайыннарыы. | Сахалыы дорооболоҺор, билсиҺэр, быраҺаайдаҺар, кѳрдѳҺѳр, телефонунан кэпсэтэр о.д.а. үгэстэри күннээҕи олоҕор туттар. |
|
|
| 45 | Аат тыл. | 1 | Идэни, хайааһыны, туругу көрдөрөр ааттары билии | Чопчу предмэттэртэн ураты айылҕа көстүүлэрин, хайааһын аатын, араас терминнэри көрдөрөр тыллары киллэрэн, аат тыл туһунан өйдөбүлү кэҥэтии. | Тылын сайыннарар сыалы-соругу таба туруорунар, сатаан былаанныыр, туох- ханнык тумуккэ кэлиэхтээ5ин быьа холоон билэр. |
|
|
| 46 | Айар диктант „Кердеех оонньуу“ | 1 | Ылбыт билиитин сурукка төһө сатаан туттарын бэрэбиэркэлээЬин | Сахалыы таба суруйуу, сурук бэлиэтин быраабыларын тутуһар. | Тыл кэрэтигэр умсугуйан этигэн тыл кууьун, кыа5ын толору туьанарга, тылын-еьун бэйэтэ сатаан чочуйан, тупсаран, санаатын сиьилии этэргэ, кэпсииргэ дьулуьар. |
|
|
| 47 | Паараласпыт аат тыл | 1 | Паараласпыт тыллары туттан этиилэри оҥоруу, суруйуу | Паараласпыт аат тыллары кытта билсиһии. | Сана билии ыларга баар билиитигэр тирэ5ирэр. Атын предметтэргэ ылбыт билиитин сатаан ситимниир (интеграция знаний ). |
|
|
| 48 | Бэрэбиэркэлиир диктант „Ыраас хаар“ | 1 | Суруйар дьођура хайдах сайдан иһэрин, билиитин сурукка төһө сатаан туттарын бэрэбиэркэлээЬин | Уьун, кылгас аЬа5ас дор5оону таба суруйар.Таба суруйуу сурук-бичик култуурата буоларын өйдүүр | Төрөөбүт тылын барҕа баайын сыаналыыр, тыл кэрэтигэр умсугуйар, этигэн тыл күүһүн, кыаҕын толору туһанарга, тылын-өһүн бэйэтэ сатаан чочуйан, тупсаран, санаатын сиһилии этэргэ, кэпсииргэ дьулуһар. |
|
|
| 49 | Аат тыл ахсаана | 1 | Ыйытыы кеметунэн аат тылы уларытыы Аат тыллары биир уонна элбэх ахсаацца уларытыы | Биир ахсааҥҥа турар аат тылы элбэх ахсааҥҥа туруора үөрэнии. | Саха тылын лингвистическэй матырыйаалыгар тирэҕирэн, өй үлэтин араас дьайыыларын кэбэҕэстик толорор: тэҥнээһин, ырытыы, холбооһун, түмүктээһин, ханыылатан сааһылааһын, майгыннатыы, сааһылаан ситимнээһин |
|
|
| 50 | Көӊүл диктант „Айыл5а – норуот баайа“ | 1 | Ылбыт билиитин сурукка төһө сатаан туттарын бэрэбиэркэлээЬин | Туох сыаллаах-соруктаах саҥарарын-суруйарын чуолкай өйдөөн (тиэмэ, сүрүн санаа), дьон өйүгэр-санаатыгар тиийимтиэтик санаатын сааһылаан, араас тиэкистэри холкутук саҥарыы-суруйуу (истэн суруйуу, өйтөн суруйуу, о.д.а.). | Бэйэтин сааһыгар сөп тубэһэр тиэкискэ үөрэппит матырыйаалын сүнньүнэн тыл литературнай нуормата саҥарар эбэтэр суруйар киһи тылыгар төһө сөпкө эбэтэр сыыһа туттулларын тута «сэрэйэн» билэр, итэҕэһин, алҕаһын быһаарар, көннөрөр, бэйэтин тылыгар-өһүгэр тыл нуорматын ирдэбилин тутуһарга дьулуһар. |
|
|
| 51 | ХатылааЬын „Аат тыл“ | 1 | Аат тыл биир уонна элбэх ахсаацца сатаан уларытыы. Элбэх ахсаацца турар аат тыллары булууАат тылы булан, ыйытыыны туруоруу; этии чилиэнинэн ырытыы. | Ылбыт билиилэрин уонна сатабылларын хатылааЬын Түмүктүүр уруок | Тыл күүһүн, кыаҕын толору туһанарга, тылын-өһүн бэйэтэ сатаан чочуйан, тупсаран, санаатын сиһилии этэргэ, кэпсииргэ дьулуһар |
|
|
| 52 | СитиЬиибитин сыаналанабыт, билиибитин бэрэбиэркэлэнэбит „Аат тыл“ | 1 | Бэрэбиэркэлиир улэ «Аат тыл», аат тыл ейдебулэ, ыйытыыта, араастара, ахсаанынан уларыйыыта» | Бэрэбиэркэлиир улэ5э уерэппит матырыйаалын туЬанар. Тугу билэрин-билбэтин, тугу ситэри уерэтиэхтээ5ин арааран ейдуур | Сана билии ыларга баар билиитигэр тирэ5ирэр. Атын предметтэргэ ылбыт билиитин сатаан ситимниир (интеграция знаний ). |
|
|
| 53 | Аат тыл. Сыыһаны көннөрүү. Хатылааһын | 1 | Улэ5э туhэрбит сыыhаларын быраабылатын билии уонна сатаан көннөрүү | Таба суруйуу уонна сурук бэлиэтин суолтатын быhаарар, сурукка түhэрбит сыыhаларын бэрэбиэркэлэнэр | Бэйэ саҥатын (тылынан, суругунан) сатаан хонтуруолланар, тиэкиһин ис хоһоонун, тылын-өһүн сыаналанар, алҕастарын булар, чочуйар, тупсарар.
|
|
|
| 54 | Бодоруһуу. Истэргэ, ааҕарга, суруйарга үөрэнэбит
| 1 | Тыл туттуллар уратытын, дэгэтин учуоттаан, сахалыы тутуллаах этиилэри, ойуулуур-дьүһүннүүр ньымалары, тыл баайын сөпкө туттуу | Саҥарар саҥаны, истэр дьоҕуру, болҕомтону, өйү-санааны, айар, толкуйдуур дьоҕуру сайыннарыы. | Саастыылаахтарын, улахан дьону кытта айымньылаах алтыьыы туругар кэбэ5эстик киирэр, биир сыаллаах-соруктаах дьонун кытта таьаарыылаахтык, кедьуустээхтик улэлиир уеруйэхтэнэр |
|
|
| 55 |
Даҕааһын аат
| 1 | Да5ааЬын аат ейдебулун кэцэтии; да5ааЬын аакка ыйытыы туруоруу, долгунунан тардыы. Да5ааЬын аат этии ханнык чилиэнэ буолбутун быЬаарыы, септеех сурааЬынынан бэлиэтээЬин. | Да5ааhын аат өйдөбүлун билэр, да5ааhын аат тыл суолталарынан уонна грамматическай халыыптарынан бөлөхтуур | Саха тылын лингвистическэй матырыйаалыгар тирэҕирэн, өй үлэтин араас дьайыыларын кэбэҕэстик толорор: тэҥнээһин, ырытыы, холбооһун, түмүктээһин, ханыылатан сааһылааһын, майгыннатыы, сааһылаан ситимнээһин |
|
|
| 56 | Даҕааһын аат | 1 | Предмет өҥүн, дьүһүнүн, кээмэйин, форматын, хаачыстыбатын уонна туохтааҕы көрдөрөр тылларын предмет бэлиэтин туһунан өйдөбүлү быЬаарыы | Даҕааһын аат арааһын билэр Да5ааhын аат тыл атын саңа чаастартан араарар | Дьону кытта бииргэ алтыһан үөрэнэр, үлэлиир араас ньыманы баһылыыр (пааранан, бөлөҕүнэн, хамаанданан, о.д.а). |
|
|
| 57 | „Даҕааһын аат“ | 1 | Да5ааhын ааттары булуу, сыЬыарыыларын бэлиэтээЬин билии. Да5ааЬын аат этии ханнык чилиэнэ буолбутун быЬаарыы, | Предмет аатын уонна бэлиэтин көрдөрөр тыллары таба ситимнээн этиилэри оҥоруу, суруйуу Күүһүрдэр эбиискэлэри билии | Тылын сайыннарар сыалы-соругу таба туруорунар, сатаан былаанныыр, туох- ханнык тумуккэ кэлиэхтээ5ин быьа холоон билэр. |
|
|
| 58 | БыЬаарыылаах суруйуу „КыЬыццы тымныы“ | 1 | Тыл күүһүн, кыаҕын толору туһанарга, тылын-өһүн бэйэтэ сатаан чочуйан, тупсаран, санаатын сиһилии этэргэ, кэпсииргэ дьулуһуу. | Сахалыы таба суруйуу, сурук бэлиэтин быраабыларын тутуһар | Саныыр санаатын сааһылаан, дьоҥҥо өйдөнүмтүөтүк, тиийимтиэтик этэр, тиэкис тутулун тутуһан суруйары сатыыр. |
|
|
| 59 | Нуучча тылыттан киирбит даҕааһын ааттар | 1 | Нуучча тылыттан киирбит да5ааЬын аат оло5о нууччалыы сурулларын билии; | Нууччалыыттан киирбит даҕааһын аат таба суруйар, сепке аа5ар | Тылын сайыннарар сыалы-соругу таба туруорунар, сатаан былаанныыр, туох- ханнык тумуккэ кэлиэхтээ5ин быьа холоон билэр. |
|
|
| 60 | Хонтуруолунай устуу „Симфоническай оркестр“ | 1 | Буукубалары суруллар ньымаларынан холбоон, ыраастык, тэтимнээхтик илиинэн суруйуу. | Уьун, кылгас аЬа5ас дор5оону таба суруйар.Таба суруйуу сурук-бичик култуурата буоларын өйдүүр | Төрөөбүт тылын барҕа баайын сыаналыыр, тыл кэрэтигэр умсугуйар, этигэн тыл күүһүн, кыаҕын толору туһанарга, тылын-өһүн бэйэтэ сатаан чочуйан, тупсаран, санаатын сиһилии этэргэ, кэпсииргэ дьулуһар. |
|
|
| 61 | Хатылааһын „Даҕааһын аат“ | 1 | Да5ааhын ааттары булуу, сыЬыарыыларын бэлиэтээЬин билии. Да5ааЬын аат этии ханнык чилиэнэ буолбутун быЬаарыы, септеех сурааЬынынан бэлиэтээЬин | Даҕааһын аат туһунан ылбыт билиини хатылааһын. Даҕааһын ааттары аат тылы кытта ситимнээн этиилэри оҥоруу, суруйуу. | Кэпсэтии уратыларын ейдуур, табан кэпсэтэр. Кэпсэтэр киьитин убаастыыр, сэнээрэр, санаатын бол5ойон истэр, ылынар. |
|
|
| 62 | СитиЬиибитин сыаналанабыт, билиибитин бэрэбиэркэлэнэбит „Даҕааһын аат“ | 1 | Да5ааЬын ааттары этиигэ булуу, ханнык этии чилиэнэ буолбутун быЬаарыы, септеех сурааЬынынан бэлиэтээЬин. |
Ылбыт билиилэрин уонна сатабылларын бэрэбиэркэлээЬин | Төрөөбүт тылын сайыннарар, кэлэр көлүөнэҕэ тириэрдэр ытык иэстээҕин, ийэ тыл үйэлэргэ чөл туруктаах буоларыгар тус оруоллааҕын өйдүүр. |
|
|
| 63 | Иккис чиэппэри тумуктуур хонтуруолунай диктант | 1 | Суруйар дьођура хайдах сайдан иһэрин, билиитин сурукка төһө сатаан туттарын бэрэбиэркэлээЬин | Сахалыы таба суруйуу, сурук бэлиэтин быраабыларын тутуһар | Бэйэтин итэҕэһин, алҕаһын быһаарар, көннөрөр, бэйэтин тылыгар-өһүгэр тыл нуорматын ирдэбилин тутуһарга дьулуһар |
|
|
| 64 | Даҕааһын аат. Сыыһаны көннөрүү уонна хатылааһын | 1 | Хонтуруолунай улэ5э туЬэрбит ал5астарын көннөрүү. | Улэ5э туhэрбит сыыhаларын быраабылатын билэр. | Бэйэ саҥатын (тылынан, суругунан) сатаан хонтуруолланар, тиэкиһин ис хоһоонун, тылын-өһүн сыаналанар, алҕастарын булар, чочуйар, тупсарар. |
|
|
| 3 чиэппэр - 40 чаас
|
| 65 | Суругунан үлэ
| 1 | Таба суруйар дьо5уру сайыннарыы, уЬун aha5ac дор5ооннору, дифтону, хоьуласпыт бутэй дор5оонноох тыллары таба суруйуу | Да5ааЬын аат туЬунан билиини бэрэбиэркэлээЬин | Тыл туттуллар уратытын, дэгэтин учуоттаан, сахалыы тутуллаах этиилэри, ойуулуур-дьүһүннүүр ньымалары, тыл баайын сөпкө туттар |
|
|
| 66 | Даҕааһын аат. Хатылааһын
| 1 | Да5ааЬын ааттары этиигэ булуу, ханнык этии чилиэнэ буолбутун быЬаарыы | Даҕааһын ааты хатылааһын | Ханнык ба5арар эйгэ5э кэпсэтэригэр дьон бол5омтотун тардар, сэргэхситэр, сонур5атар, ке5улуур сатабылы табан туьанар. |
|
|
| 67 | Солбуйар аат | 1 | Солбуйар аат ахсаанынан, сирэйинэн уларыйарын билии; солбуйар ааты булан, сирэйин, ахсаанын ыйыы. Туохтуурдары солбуйар ааттары кытта ситимнээЬин | Сирэй солбуйар аат туһунан билии. Ыйытыы көмөтүнэн сирэй солбуйар ааттары була үөрэнии. | Дьону кытта бииргэ алтыһан үөрэнэр, үлэлиир араас ньыманы баһылыыр (пааранан, бөлөҕүнэн, хамаанданан, о.д.а). |
|
|
| 68 | Бэрэбиэркэлиир диктант „Тиит туЬунан“ | 1 | Таба суруйар дьо5уру сайыннарыы, уЬун aha5ac дор5ооннору, дифтону, хоьуласпыт бутэй дор5оонноох тыллары таба суруйуу | Тиэкис тутулун, сахалыы таба суруйуу, сурук бэлиэтин быраабылатын тутуЬуу | Бэйэ саңатын (тылынан, суругунан) сатаан хонтуруолланар, тылын-өhүн сыаналанар, ал5астарын булунар, тупсарар.
|
|
|
| 69 | Ыйар солбуйар аат | 1 | Ыйар солбуйар ааты арааран билии.
| Ыйар солбуйар ааты билии. Этиилэри сөпкө оҥоруу | Учуутал кѳмѳтүнэн тѳрѳѳбүт тылын дьарыгар сыал-сорук туруорунар. Дьону кытта бииргэ алтыһан үөрэнэр, үлэлиир араас ньыманы баһылыыр (пааранан, бөлөҕүнэн, хамаанданан, о.д.а). |
|
|
| 70 | ТиэкиЬи абзацтарга арааран устуу „Туллук“ | 1 | Былааны туЬанан тиэкиЬи абзацтарга арааран устуу | Былааны тутуhан сөпкө үлэлиир, сыыhаларын көннөрөр (Р); Санарбыт уонна суруйбут тылларыгар эппиэтинэстээх | Дорҕоон (буукуба), тыл, этии чилиэннэрин, тиэкис анал бэлиэлэрин сатаан туһанар. Анал бэлиэлэринэн тыл, этии, тиэкис моделын онорор. |
|
|
| 71 | Бодоруһуу.Үтүө майгыҥ – көтөр кынатыҥ | 1 | Үтүө майгы туЬунан кэпсэтиигэ кыттыы | Саҥарар саҥаны, истэр дьоҕуру, болҕомтону, өйү-санааны, айар, толкуйдуур дьоҕуру сайыннарыы. | . Кэпсэтии уратыларын өйдүүр, табан кэпсэтэр. Кэпсэтэр киһитин убаастыыр, сэҥээрэр, санаатын болҕойон истэр, ылынар. |
|
|
| 72 | Ыйытар солбуйар аат | 1 | Ыйытар солбуйар ааты арааран билии. Ыйытар солбуйар ааты кытта билиЬиннэрии | Ыйытар солбуйар ааты билэр.Ыйытыыга таба эппиэттээн, этии оҥоруу | Бэйэтин санаатын, ба5атын сиэрдээхтик этэр (К) Төрөөбүт тылын үөрэтэригэр сыал-сорук туруорунан көдьүүстээхтик үлэлиир. |
|
|
| 73 | Сирэй солбуйар аат | 1 | Солбуйар аат ахсаанынан, сирэйинэн уларыйарын билии; солбуйар ааты булан, сирэйин, ахсаанын ыйыы. Туохтуурдары солбуйар ааттары кытта ситимнээЬин | Солбуйар аат өйдөбүлун,солбуйар саңа чаастарынан бөлөхтуур, тылы састаабынан ырытар, Болдьох бэлиэлэри, араас схемалары сопко туьанар. | Саха тылын лингвистическэй матырыйаалыгар тирэҕирэн, өй үлэтин араас дьайыыларын кэбэҕэстик толорор: тэҥнээһин, ырытыы, холбооһун, түмүктээһин, ханыылатан сааһылааһын, майгыннатыы, сааһылаан ситимнээһин |
|
|
| 74 | Аахпыттан суруйуу „Ийэ уеруутэ“ | 1 | Таба суруйар дьо5уру сайыннарыы, уЬун aha5ac дор5ооннору, дифтону, хоьуласпыт бутэй дор5оонноох тыллары таба суруйуу | Тыл күүһүн, кыаҕын толору туһанарга, тылын-өһүн бэйэтэ сатаан чочуйан, тупсаран, санаатын сиһилии этэргэ, кэпсииргэ дьулуһар | Туох сыаллаах-соруктаах саҥарарын-суруйарын чуолкай өйдөөн (тиэмэ, сүрүн санаа), дьон өйүгэр-санаатыгар тиийимтиэтик санаатын сааһылаан, араас тиэкистэри холкутук саҥарар-суруйар |
|
|
| 75 | Бодоруһуу. Хайҕал да араастаах
| 1 | Хайҕалы сатаан этии | Саҥарар саҥаны, истэр дьоҕуру, болҕомтону, өйү-санааны, айар, толкуйдуур дьоҕуру сайыннарыы. | Ханнык баҕарар эйгэҕэ кэпсэтэригэр дьон болҕомтотун тардар, сэргэхситэр, сонурҕатар, көҕүлүүр сатабылы табан туһанар. Кэпсэтэр кэмҥэ бэйэ көрбүтүн, истибитин, аахпытын сиһилии сэһэргиир. |
|
|
| 76 | Хатылааһын „Солбуйар аат“. | 1 | «Солбуйар аат» тиэмэ5э уерэппит матырыйаалы хатылааЬын, | Солбуйар аат ахсаанынан, сирэйинэн уларытар; солбуйар ааты булан, сирэйин, ахсаанын ыйар. | Үлэ хаамыытын хайдах салайан иһэрин кэтээн көрөр. Үлэ түмүгүн дьон интэриэһин, болҕомтотун тардар курдук сахалыы кэпсиир. |
|
|
| 77 | СитиЬиибитин сыаналанабыт, билиибитин бэрэбиэркэлэнэбит „Солбуйар аат“ | 1 | «Солбуйар аат» тиэмэ5э билиини бэрэбиэркэлээЬин | Ылбыт билиилэрин уонна сатабылларын бэрэбиэркэлээЬин | Төрөөбүт тылын барҕа баайын сыаналыыр, тыл кэрэтигэр умсугуйар, этигэн тыл күүһүн, кыаҕын толору туһанарга, тылын-өһүн бэйэтэ сатаан чочуйан, тупсаран, санаатын сиһилии этэргэ, кэпсииргэ дьулуһар. |
|
|
| 78 | Сыыһаныкөннөрүүуоннахатылааһын «Солбуйараат” | 1 | Бэйэтин итэҕэһин, алҕаһын быһаарар, көннөрөр, бэйэтин тылыгар-өһүгэр тыл нуорматын ирдэбилин тутуһарга дьулуһар | Улэ5э туhэрбит сыыhаларын быраабылатын билэр; Таба суруйуу уонна сурук бэлиэтин суолтатын быhаарар, сурукка түhэрбит сыыhаларын бэрэбиэркэлэнэр | Бэйэ саҥатын (тылынан, суругунан) сатаан хонтуруолланар, тиэкиһин ис хоһоонун, тылын-өһүн сыаналанар, алҕастарын булар, чочуйар, тупсарар. |
|
|
| 79 | Туохтуур. | 1 | Туохтууру этиигэ булар, этии ханнык чилиэнэ буоларын быЬаарыы, туохтууру атын сана чаастартан араарыы, туохтууру элбэх ахсааӊӊа уларытыы | Туохтуур өйдөбүлун билэр, туохтуур аат кэминэн уларыйарын билэр, тылы састаабынан ырытар | Саастыылаахтарын, улахан дьону кытта айымньылаах алтыһыы туругар кэбэҕэстик киирэр, биир сыаллаах-соруктаах дьонун кытта таһаарыылаахтык, көдьүүстээхтик үлэлиир үөрүйэхтэнэр |
|
|
| 80 | Талар диктант „Тииц хайдах ириэринэрий? | 1 | Таба суруйар дьо5уру сайыннарыы, уЬун aha5ac дор5ооннору, дифтону, хоьуласпыт бутэй дор5оонноох тыллары таба суруйуу | Тиэкис тутулун, сахалыы таба суруйуу, сурук бэлиэтин быраабылатын тутуЬар | Ханнык баҕарар эйгэҕэ кэпсэтэригэр дьон болҕомтотун тардар, сэргэхситэр, сонурҕатар, көҕүлүүр сатабылы табан туһанар. Кэпсэтэр кэмҥэ бэйэ көрбүтүн, истибитин, аахпытын сиһилии сэһэргиир. |
|
|
| 81 | Туохтуур сирэйинэн уларыйыыта | 1 | Туохтуур сирэйинэн таба уларытыы | Туохтуур сирэйинэн уларыйыытын билэр. | Үлэ хаамыытын хайдах салайан иһэрин кэтээн көрөр. Үлэ түмүгүн дьон интэриэһин, болҕомтотун тардар курдук сахалыы кэпсиир. |
|
|
| 82 | Айар диктант | 1 | Таба суруйар дьо5уру сайыннарыы, уЬун aha5ac дор5ооннору, дифтону, хоьуласпыт бутэй дор5оонноох тыллары таба суруйуу | Сахалыы таба суруйуу, сурук бэлиэтин быраабыларын тутуһар. Тупса5ай буочарынан, ыраастык суруйар. | Оңорбут үлэтин сыанатын сөпкө быhаарар; Былааны тутуhан сөпкө үлэлиир, сыыhаларын көннөрөр
|
|
|
| 83 | Буолар, буолбат хайааһын | 1 | Туохтууру буолар уонна буолбат халыыбынан уларытыы. Буолбут хайааЬыны буолбатах курдук уларытан суруйуу | Хайааһыны көрдөрөр тыллар буолар уонна буолбат халыыптаахтарын билэр. Туохтууру буолар уонна буолбат халыыбынан уларытар, тылы састаабынан уларытар, туохтуур аналын билэр. | Кэпсэтии уратыларын өйдүүр, табан кэпсэтэр. Кэпсэтэр киһитин убаастыыр, сэҥээрэр, санаатын болҕойон истэр, ылынар. |
|
|
| 84 | Араас суолталаах туохтуурдар. Сомоҕо тыллар
| 1 | Туохтуурдары булан ыйытыынан сирдэтэн, бириэмэлэрин, сирэйдэрин, ахсааннарын ыйыы. Таба суруйар дьо5уру сайыннарыы | «Туохтуур» тема5а барбыт быраабылаларын сатаан ырытар. Болдьох бэлиэлэри, араас схемалары сопко туьанар; Туохтуур бириэмэлэрин, сирэйдэрин, ахсааннарын быЬаарар, уларытар. | Төрөөбүт тылын үөрэтэригэр сыал-сорук туруорунан көдьүүстээхтик үлэлиир. Былааны тутуьан сопко улэлиир, сыыьаларын коннорор; Санарбыт уонна суруйбут тылларыгар эппиэтинэстээх
|
|
|
| 85 | Аахпыттан суруйуу | 1 | Таба суруйар дьо5уру сайыннарыы, уЬун aha5ac дор5ооннору, дифтону, хоьуласпыт бутэй дор5оонноох тыллары таба суруйуу | Тыл күүһүн, кыаҕын толору туһанарга, тылын-өһүн бэйэтэ сатаан чочуйан, тупсаран, санаатын сиһилии этэргэ, кэпсииргэ дьулуһар | Туох сыаллаах-соруктаах саҥарарын-суруйарын чуолкай өйдөөн (тиэмэ, сүрүн санаа), дьон өйүгэр-санаатыгар тиийимтиэтик санаатын сааһылаан, араас тиэкистэри холкутук саҥарар-суруйар |
|
|
| 86 | Көмө туохтуур | 1 | Тиэкискэ көмө туохтууру эбэн, уларытан аа5ыы. Этиигэ туЬааны, кэпсиирэни булуу | Көмө туохтууру билэр. Көмө туохтуурдары ааспыт, кэлэр кэмцэ уларытар. Тылдьыты туьананары сатыыр.
| Дьону кытта алтыһыыга кэпсэтии сиэрин тутуһар, туттан-хаптан бодоруһуу ньымаларын тоҕоостоохтук туттар. |
|
|
| 87 | Бодоруһуу. Тылдьыт – эн көмөлөһөөччүҥ | 1 | Тылдьытынан туттуу. Тылдьыттан билбэт тыллар суолталарын булуу | Саҥарар саҥаны, истэр дьоҕуру, болҕомтону, өйү-санааны, айар, толкуйдуур дьоҕуру сайыннарыы. | Сахалыы уерэх-наука литературатыттан (тылдьыттартан, ыйынньыктартан, энциклопедиялартан, араас кинигэттэн) туЬааннаах информацияны, билиини дебеннук булар, бэлиэтэнэр, тумэр, ситимниир араас ньыманы табыгастаахтык туьанар. |
|
|
| 88 | ХатылааЬын „Туохтуур.“ | 1 | Туохтуурдары булан ыйытыынан сирдэтэн, бириэмэлэрин, сирэйдэрин, ахсааннарын ыйыы. Таба суруйар дьо5уру сайыннарыы | «Туохтуур» тема5а барбыт быраабылаларын сатаан ырытар. Болдьох бэлиэлэри, араас схемалары сопко туьанар; Туохтуур бириэмэлэрин, сирэйдэрин, ахсааннарын быЬаарар, уларытар. | Төрөөбүт тылын үөрэтэригэр сыал-сорук туруорунан көдьүүстээхтик үлэлиир. Былааны тутуьан сопко улэлиир, сыыьаларын коннорор; Санарбыт уонна суруйбут тылларыгар эппиэтинэстээх
|
|
|
| 89 | СитиЬиибитин сыаналанабыт, билиибитин бэрэбиэркэлэнэбит „Туохтуур“
| 1 | Ылбыт билиилэрин уонна сатабылларын бэрэбиэркэлээЬин
| Тугу билэрин-билбэтин, тугу ситэри уерэтиэхтээ5ин арааран ейдуур | Төрөөбүт тыл төрүт айылгыта, үйэлээх үгэһэ, этигэн кэрэтэ норуот тылынан уус-уран айымньытыгар уонна уус-уран литератураҕа сөҥмүтүн билэр. |
|
|
| 90 | Туохтуур. Сыыһаны көннөрүү уонна хатылааһын | 1 | Хонтуруолунай улэ5э туЬэрбит ал5астарын көннөрүү. | Сыыһаны көннөрүү уонна хатылааһын | Сылга бииртэн итэҕэһэ суох төрөөбүт тылга аналлаах бырайыактарга кыттан (тус бырайыага, коллективнай бырайыак) үлэлиир. |
|
|
| 91 | Этии. | 1 | Этииттэн ыйытыы көмөтунэн тыл ситимин булуу; этиини уонна тыл ситимин тэцнээЬин. Тыллары сааЬылаан этии оцоруу, суруйуу | Этии туЬунан билии.. Тыл ситиминэн этии онорор, тыл ситимин булан, ыйытыынан сибээстиир, этиигэ тутаах уонна ойо5ос чилиэннэри булар. | Төрөөбүт тылын сайыннарар, кэлэр көлүөнэҕэ тириэрдэр ытык иэстээҕин, ийэ тыл үйэлэргэ чөл туруктаах буоларыгар тус оруоллааҕын өйдүүр. |
|
|
| 92 | Сэрэтиилээх диктант „Таммахтар“ | 1 | Таба суруйар дьо5уру сайыннарыы, уЬун aha5ac дор5ооннору, дифтону, хоьуласпыт бутэй дор5оонноох тыллары таба суруйуу | Тиэкискэ этиилэр хайдах сибээстэһэллэрин көрүү | Оңорбут үлэтин сыанатын сөпкө быhаарар; Былааны тутуhан сөпкө үлэлиир, сыыhаларын көннөрөр
|
|
|
| 93 | Этии арааһа | 1 | Сэьэн, ыйытыы, соруйар этиилэри арааран билии. Этии араастарын тиэкискэ арааран булуу, бэйэ этиитин толкуйдааһын | Ыйытыы, сэһэн, күүһүрдүү этиилэри таба интонациялаан саҥарар. Этии бүтүүтүн куолас уларыйыытынан араарар. | Сыалы-соругу ситиһэр ньымаларын уонна усулуобуйаларын төһө сөпкө талбытын сыаналыыр. Үлэ хаамыытын хайдах салайан иһэрин кэтээн көрөр |
|
|
| 94 | Аахпыттан суруйуу „Араллаан Арамаан“ | 1 | Таба суруйар дьо5уру сайыннарыы, уЬун aha5ac дор5ооннору, дифтону, хоьуласпыт бутэй дор5оонноох тыллары таба суруйуу | Болдьох бэлиэлэри, араас схемалары сөпкө туhанар. Этии уонна тыл ситимин уратыларын билэр, тыл ситимин этиигэ булар, тиэкис тиибин, тутулун быЬаарар. | Былааны тутуhан сөпкө үлэлиир, сыыhаларын көннөрөр Бэйэни өрүү кэтэнэр, көрүнэр, ал5аhа суох саңарарга кыhалла Итэ5эhин, ал5аhын быhаарар, көннөрөр. |
|
|
| 95 | Этии арааһа
| 1 | Сэьэн, ыйытыы, соруйар этиилэри арааран билии. Этии араастарын тиэкискэ арааран булуу, бэйэ этиитин толкуйдааһын Этии бутэЬигэр септеех сурук бэлиэтин туруоруу | Этии бүтүүтүгэр сурук бэлиэтин таба туруорар. Этии ейдебулун хатылааьын, этиини сатаан ситимнээн онорор, таба суруйар | Анал бэлиэлэринэн тыл, этии, тиэкис моделын онорор. Бэриллибит моделга тирэҕирэн, тылы, этиини толкуйдуур, тиэкиһи айар
|
|
|
| 96 | Бодоруһуу. Ойуулааһыны уонна цитатаны туттуу | 1 | Ойуулааһыны уонна цитатаны туттуу | Саҥарар саҥаны, истэр дьоҕуру, болҕомтону, өйү-санааны, айар, толкуйдуур дьоҕуру сайыннарыы. | Дьон өйдөспөт, тыл тылга киирсибэт буолар төрүөттэрин сөптөөхтүк сыаналыыр, сатаан ырытар, өйдөһүү суолун дөҕөннүк тобулар. |
|
|
| 97-99 | Этии тутаах чилиэннэрэ
| 3 | Этии туЬааны уонна кэпсиирэни булуу, болдьох бэлиэнэн бэлиэтээЬин | Этии тутаах чилиэннэрин була үөрэнии. ТуЬааны уонна кэпсиирэни ыйытыы кеметунэн булуу, болдьох бэлиэлэринэн бэлиэтээЬин Кэпсиирэ аат тылынан бэриллэр түбэлтэтин билии. | Саха тылын лингвистическэй матырыйаалыгар тирэҕирэн, өй үлэтин араас дьайыыларын кэбэҕэстик толорор: тэҥнээһин, ырытыы, холбооһун, түмүктээһин, ханыылатан сааһылааһын, майгыннатыы, сааһылаан ситимнээһин |
|
|
| 100 | Кецул диктант „Саша о5ону быыЬаабыта“ | 1 | Таба суруйар дьо5уру сайыннарыы, уЬун aha5ac дор5ооннору, дифтону, хоьуласпыт бутэй дор5оонноох тыллары таба суруйуу | Тыл күүһүн, кыаҕын толору туһанарга, тылын-өһүн бэйэтэ сатаан чочуйан, тупсаран, санаатын сиһилии этэргэ, кэпсииргэ дьулуһар | Тиэкис тиибиттэн керен (сэьэргээьин ойуулааьын, тойоннооьун), тиэкис тутулун тутуьар (киириитэ, сурун чааьа, тумугэ), былаанын онорор (кылгас, тэнийбит), кэрчик тиэмэлэргэ бытарытар |
|
|
| 101 |
Этии тутаах чилиэннэрэ | 1 | Ыйытыы көмөтунэн этии тутаах уонна ойо5ос чилиэннэрин булуу | Кэпсиирэ даҕааһын аатынан бэриллиитин билии.Кэпсиирэни ыйытыы көмөтунэн булуу, болдьох бэлиэлэринэн бэлиэтээЬин
| Анал бэлиэлэринэн тыл, этии, тиэкис моделын онорор. Бэриллибит моделга тирэҕирэн, тылы, этиини толкуйдуур, тиэкиһи айар. |
|
|
| 102 | Талан диктант „Халтархай табаарыс“ | 1 | Таба суруйар дьо5уру сайыннарыы, уЬун aha5ac дор5ооннору, дифтону, хоьуласпыт бутэй дор5оонноох тыллары таба суруйуу | Таба суруйар, хонтуруолланар, сурук бэлиэтин тутуҺар сатабылы бэрэбиэркэлээЬин | Сахалыы таба суруйуу, сурук бэлиэтин быраабылаларын тутуьар. |
|
|
| 103 | Уьус чиэппэри тумуктуур хонтуруолунай диктант | 1 | Сахалыы таба суруйуу, сурук бэлиэтин быраабыларын тутуһар. Тупса5ай буочарынан, ыраастык суруйар. | Суруйар дьођура хайдах сайдан иһэрин, билиитин сурукка төһө сатаан туттарын бэрэбиэркэлээЬин | Төрөөбүт тылын сайыннарар, кэлэр көлүөнэҕэ тириэрдэр ытык иэстээҕин, ийэ тыл үйэлэргэ чөл туруктаах буоларыгар тус оруоллааҕын өйдүүр. |
|
|
| 104 | Сыыhаны көннөрүүгэ үлэ
| 1 | Хонтуруолунай улэ5э туЬэрбит ал5астарын көннөрүү. | Хонтуруолунай улэ ал5астарын көннөрер. Таба суруйуу уонна сурук бэлиэтин суолтатын быhаарар, сурукка түhэрбит сыыhаларын бэрэбиэркэлэнэр | Бэйэ саҥатын (тылынан, суругунан) сатаан хонтуруолланар, тиэкиһин ис хоһоонун, тылын-өһүн сыаналанар, алҕастарын булар, чочуйар, тупсарар. |
|
|
|
4 чиэппэр – 32 чаас
|
| 105 | Этии биир уустаах чилиэннэрэ | 1 | Ыйытыы көмөтунэн этии биир уустаах чилиэннэрин булуу | Этии биир уустаах чилиэннэри булар, болдьох бэлиэнэн бэлиэтиир | Төрөөбүт тылын барҕа баайын сыаналыыр, тыл кэрэтигэр умсугуйар, этигэн тыл күүһүн, кыаҕын толору туһанарга, тылын-өһүн бэйэтэ сатаан чочуйан, тупсаран, санаатын сиһилии этэргэ, кэпсииргэ дьулуһар. |
|
|
| 106- 107 | Этии тутаах чилиэннэрэ | 2 | Этии тутаах уонна ойо5ос чилиэннэрин булуу. | Биир уустаах кэпсиирэлэри билии, этиигэ булуу, болдьох бэлиэнэн бэлиэтээЬин | Сыалы-соругу ситиһэр ньымаларын уонна усулуобуйаларын төһө сөпкө талбытын сыаналыыр. Үлэ хаамыытын хайдах салайан иһэрин кэтээн көрөр |
|
|
| 107 | Быьаарыылаах диктант | 1 | Таба суруйар дьо5уру сайыннарыы, уЬун aha5ac дор5ооннору, дифтону, хоьуласпыт бутэй дор5оонноох тыллары таба суруйуу | Суруйар дьођура хайдах сайдан иһэрин, билиитин сурукка төһө сатаан туттарын бэрэбиэркэлээЬин | Оңорбут үлэтин сыанатын сөпкө быhаарар; Былааны тутуhан сөпкө үлэлиир, сыыhаларын көннөрөр
|
|
|
| 108 | Этии тутаах чилиэннэрэ | 1 | Этии тутаах чилиэннэрин булуу. | Этиигэ тутаах уонна ойо5ос чилиэннэри булар, этиини чилиэннэринэн ырытар | Төрөөбүт тыл төрүт айылгыта, үйэлээх үгэһэ, этигэн кэрэтэ норуот тылынан уус-уран айымньытыгар уонна уус-уран литератураҕа сөҥмүтүн билэр. |
|
|
| 109 | Этии биир уустаах чилиэннэрэ | 1 | Этии биир уустаах чилиэннэрин арааран билии; кэриччи аа5ар интонацияны тутуЬуу; соппутуойу туруоруу.
| Биир уустаах туЬааннары билии, этиигэ булуу, болдьох бэлиэнэн бэлиэтээЬин | Таблицанан, исхиэмэнэн, моделынан, диаграмманан көрдөрүллүбүт лингвистическэй билиини өйдүүр уонна кэпсиир.
|
|
|
| 110 | Талар диктант
| 1 | Таба суруйар дьо5уру сайыннарыы, уЬун aha5ac дор5ооннору, дифтону, хоьуласпыт бутэй дор5оонноох тыллары таба суруйуу | Саҥарар саҥаны, истэр дьоҕуру, болҕомтону, өйү-санааны, айар, толкуйдуур дьоҕуру сайыннарыы. | Оңорбут үлэтин сыанатын сөпкө быhаарар; Былааны тутуhан сөпкө үлэлиир, сыыhаларын көннөрөр
|
|
|
| 111-112 | Этиини чилиэннэринэн ырытыы | 2 | Этиини чилиэннэринэн ырытыы | Этиигэ тутаах уонна ойо5ос чилиэннэри булар, этиини чилиэннэринэн ырытар | Анал бэлиэлэринэн тыл, этии, тиэкис моделын онорор. Бэриллибит моделга тирэҕирэн, тылы, этиини толкуйдуур, тиэкиһи айар. |
|
|
| 113 | Истэн диктант | 1 | Таба суруйар дьо5уру сайыннарыы, уЬун aha5ac дор5ооннору, дифтону, хоьуласпыт бутэй дор5оонноох тыллары таба суруйуу | Таба суруйар дьо5уру сайыннарыы | Саха тылын лингвистическэй матырыйаалыгар тирэҕирэн, өй үлэтин араас дьайыыларын кэбэҕэстик толорор: тэҥнээһин, ырытыы, холбооһун, түмүктээһин, ханыылатан сааһылааһын, майгыннатыы, сааһылаан ситимнээһин |
|
|
| 114 | Бодоруһуу. Диалог уонна монолог | 1 | Диалог уонна монолог билии, сатаан туЬаныы | Саҥарар саҥаны, истэр дьоҕуру, болҕомтону, өйү-санааны, айар, толкуйдуур дьоҕуру сайыннарыы. | Монолог (сэһэргиир, ойуулуур, тойоннуур) уонна диалог (кэпсэтии, санаа үллэстии, ыйыталаһыы, о.д.а.) арааһын сатаан туһанар. |
|
|
| 115 | Этии ойоҕос чилиэннэрэ | 1 | Ыйытыы кеметунэн этии тутаах уонна ойогос чилиэннэрин булуу | Этиини чилиэннэринэн ырытыы | Таблицанан, исхиэмэнэн, моделынан, диаграмманан көрдөрүллүбүт лингвистическэй билиини өйдүүр уонна кэпсиир. |
|
|
| 116 | Айар диктант „Чыычаах“ | 1 | Таба суруйар дьо5уру сайыннарыы, уЬун aha5ac дор5ооннору, дифтону, хоьуласпыт бутэй дор5оонноох тыллары таба суруйуу | Таба суруйар дьо5уру сайыннарыы, уЬун aha5ac дор5ооннору, дифтону, хоьуласпыт бутэй дор5оонноох тыллары таба суруйуу | Оңорбут үлэтин сыанатын сөпкө быhаарар; Былааны тутуhан сөпкө үлэлиир, сыыhаларын көннөрөр
|
|
|
| 117 | Этии ойоҕос чилиэннэрэ. | 1 | Тэнийбит уонна тэнийбэтэх этии өйдөбүллэрин билии, этиигэ, тиэкискэ арааран булуу, бэйэ этиитин толкуйдааһын | Этиини чилиэнинэн ырытар. Ойо5ос чилиэннэри этииттэн булар, болдьох бэлиэнэн бэлиэтээЬин | Төрөөбүт тылын барҕа баайын сыаналыыр, тыл кэрэтигэр умсугуйар, этигэн тыл күүһүн, кыаҕын толору туһанарга, тылын-өһүн бэйэтэ сатаан чочуйан, тупсаран, санаатын сиһилии этэргэ, кэпсииргэ дьулуһар. |
|
|
| 118 | Этии ойо5ос чилиэннэрэ. | 1 | Толорууну ыйытыы көмөтунэн булуу | Этии ойо5ос чилиэннэрин билэр. Толорууну этииттэн булар, болдьох бэлиэнэн бэлиэтиир | Араадьыйанан, телевизорынан сахалыы биэриилэри сэргээн истэр-керер, уерэ5эр, чинчийэр, айар улэтигэр кедьуустээхтик туьанар |
|
|
| 119 | Биир уустаах ойоҕос чилиэннэр
| 1 | СиЬилиини ыйытыы көмөтунэн булуу | Биир уустаах ойоҕос чилиэннэри билэр | Сахалыы тахсар о5о5о аналлаах республика, улуус, оскуола хаьыаттарын-сурунаалларын («Кэскил», «Чуораанчык», тиьигин быспакка аа5ар |
|
|
| 120 | Истэн диктант | 1 | Таба суруйар дьо5уру сайыннарыы, уЬун aha5ac дор5ооннору, дифтону, хоьуласпыт бутэй дор5оонноох тыллары таба суруйуу | Болдьох бэлиэлэри, араас схемалары сөпкө туhанар. Этии уонна тыл ситимин уратыларын билэр, тыл ситимин этиигэ булар, тиэкис тиибин, тутулун быЬаарар. | Былааны тутуhан сөпкө үлэлиир, сыыhаларын көннөрөр Бэйэни өрүү кэтэнэр, көрүнэр, ал5аhа суох саңарарга кыhалла Итэ5эhин, ал5аhын быhаарар, көннөрөр. |
|
|
| 121 | „Этии ойоҕос чилиэннэрэ“ Түмүктүүр уруок | 1 | Этии тутаах уонна ойо5ос чилиэннэрин булуу. БыЬаарыыны эбэн этиилэри устуу. Этиигэ толорууну, быЬаарыыны, сиЬилиини булуу | Этиигэ толорууну, быЬаарыыны, сиЬилиини булар. Болдьох бэлиэлэри, араас схемалары сопко туьанар. Араастык этиллэр быЬаарыылары тылдьыт кеметунэн булар | Үлэ түмүгүн дьон интэриэһин, болҕомтотун тардар курдук сахалыы кэпсиир. Анал бэлиэлэринэн тыл, этии, тиэкис моделын онорор. Бэриллибит моделга тирэҕирэн, тылы, этиини толкуйдуур, тиэкиһи айар. |
|
|
| 122 | СитиЬиибитин сыаналанабыт, билиибитин бэрэбиэркэлэнэбит „Этии“ | 1 | Этии араастарын, тыл ситимин арааран быЬаарыы. Этиини чилиэннэринэн ырытыы | Ылбыт билиилэрин уонна сатабылларын бэрэбиэркэлээЬин | Саастыылаахтарын, улахан дьону кытта айымньылаах алтыьыы туругар кэбэ5эстик киирэр, биир сыаллаах-соруктаах дьонун кытта таьаарыылаахтык, кедьуустээхтик улэлиир уеруйэхтэнэр . |
|
|
| 123 |
Сыл бутуутэ хатылааЬын | 1 | Сыл устата барыллыбыт матырыйаалы хатылааЬын, чицэтии Таба суруйар дьо5уру сайыннарыы | Барбыт тематын быраабылаларын сатаан ырытар.
| Ханнык баҕарар эйгэҕэ кэпсэтэригэр дьон болҕомтотун тардар, сэргэхситэр, сонурҕатар, көҕүлүүр сатабылы табан туһанар. Кэпсэтэр кэмҥэ бэйэ көрбүтүн, истибитин, аахпытын сиһилии сэһэргиир. |
|
|
| 124 | Кецул диктант „Дьэдьэнньиттэр“ | 1 | Таба суруйар дьо5уру сайыннарыы, уЬун aha5ac дор5ооннору, дифтону, хоьуласпыт бутэй дор5оонноох тыллары таба суруйуу | Тыл күүһүн, кыаҕын толору туһанарга, тылын-өһүн бэйэтэ сатаан чочуйан, тупсаран, санаатын сиһилии этэргэ, кэпсииргэ дьулуһар | Тиэкис тиибиттэн керен (сэьэргээьин ойуулааьын, тойоннооьун), тиэкис тутулун тутуьар (киириитэ, сурун чааьа, тумугэ), былаанын онорор (кылгас, тэнийбит), кэрчик тиэмэлэргэ бытарытар |
|
|
| 125 | Этии ойоҕос чилиэннэрэ. Бодоруһуу. Эҕэрдэлээһин
| 1 | Эҕэрдэлээһини сатаан суруйуу | Саҥарар саҥаны, истэр дьоҕуру, болҕомтону, өйү-санааны, айар, толкуйдуур дьоҕуру сайыннарыы.
| Дьону кытта алтыһыыга кэпсэтии сиэрин тутуһар, туттан-хаптан бодоруһуу ньымаларын тоҕоостоохтук туттар.
|
|
|
| 126 | Сыл бутуутэ хатылааЬын „АЬа5ас дор5ооннор“ | 1 | Сыл устата барыллыбыт матырыйаалы хатылааЬын, чицэтии Таба суруйар дьо5уру сайыннарыы | Барбыт тематын быраабылаларын сатаан ырытар.
| Ханнык баҕарар эйгэҕэ кэпсэтэригэр дьон болҕомтотун тардар, сэргэхситэр, сонурҕатар, көҕүлүүр сатабылы табан туһанар. Кэпсэтэр кэмҥэ бэйэ көрбүтүн, истибитин, аахпытын сиһилии сэһэргиир. |
|
|
| 127 | Ɵйтөн суруйуу | 1 | Былаанынан сирдэтэн ойуулаан суруйуу | Сахалыы таба суруйуу, сурук бэлиэтин быраабыларын тутуһар. Тупса5ай буочарынан, ыраастык суруйар. | Саныыр санаатын сааһылаан, дьоҥҥо өйдөнүмтүөтүк, тиийимтиэтик этэр, тиэкис тутулун тутуһан суруйары сатыыр. |
|
|
| 128 | ХатылааЬын „Бутэй дор5ооннор“ | 1 | Сыл устата барыллыбыт матырыйаалы хатылааЬын, чицэтии Таба суруйар дьо5уру сайыннарыы | Барбыт тематын быраабылаларын сатаан ырытар.
| Төрөөбүт тыл — омугу сомоҕолуур тыл буоларын өйдүүр. |
|
|
| 129 | Сыл бутуутэ хатылааЬын „Нуучча тылын аЬа5ас уонна бутэй дор5оонноро, буукубалара“ | 1 | Нуучча тылын аЬа5ас уонна бутэй дор5ооннорун, буукубаларын хатылааЬын, таба суруйуу | Сыл устата барыллыбыт матырыйаалы хатылааЬын, чицэтии | Кэпсэтии уратыларын ейдуур, табан кэпсэтэр. Кэпсэтэр киьитин убаастыыр, сэнээрэр, санаатын бол5ойон истэр, ылынар. |
|
|
| 130 | Сыл бутуутэ хатылааЬын „Саца чаастара“
| 1 | Саҥа чааһын, этии чилиэнин, судургу этиини булар, быһаарар, наардыыр. | Сыл устата барыллыбыт матырыйаалы хатылааЬын, чицэтии | Бэйэ сацатын (тылынан, суругунан) сатаан хонтуруолланар, тиэкиьин хоьоонун, тылын-еьун сыаналанар, ал5астарын булар, чочуйар, тупсарар. |
|
|
| 131 | Айар диктант „Сайын“ | 1 | Былааны туЬанан сайын туЬунан тиэкис оцоруу | Таба суруйар дьо5уру сайыннарыы Сахалыы таба суруйуу, сурук бэлиэтин быраабылаларын тутуьар. | Саастыылаахтарын, улахан дьону кытта айымньылаах алтыьыы туругар кэбэ5эстик киирэр, биир сыаллаах-соруктаах дьонун кытта таьаарыылаахтык, кедьуустээхтик улэлиир уеруйэхтэнэр |
|
|
| 132 | Сыл бутуутэ хатылааЬын | 1 | Сыл устата барыллыбыт матырыйаалы билиини бэрэбиэркэлээЬин | Барбыт тематын быраабылаларын сатаан ырытар. Болдьох бэлиэлэри, араас схемалары сөпкө туьанар. | Араадьыйанан, телевизорынан сахалыы биэриилэри сэргээн истэр-көрөр, үөрэҕэр, чинчийэр, айар улэтигэр көдьүүстээхтик туһанар. |
|
|
| 133 | Сыл тумугунэн СитиЬиибитин сыаналанабыт, билиибитин бэрэбиэркэлэнэбит | 1 | Сыл устата барыллыбыт матырыйаалы хатылааЬын, чицэтии | Ылбыт билиилэрин уонна сатабылларын бэрэбиэркэлээЬинДорҕоону, буукубаны, тыл сүһүөҕүн, саҥа чааһын, этии чилиэнин, судургу этиини булар, быһаарар, наардыыр.
| Саха тылын лингвистическэй матырыйаалыгар тирэҕирэн, өй үлэтин араас дьайыыларын кэбэҕэстик толорор: тэҥнээһин, ырытыы, холбооһун, түмүктээһин, ханыылатан сааһылааһын, майгыннатыы, сааһылаан ситимнээһин |
|
|
| 134 | Хонтуруолунай диктант | 1 | Сахалыы таба суруйуу, сурук бэлиэтин быраабылаларын тутуһар. | Таба суруйар, хонтуруолланар, сурук бэлиэтин тутуҺар сатабылы бэрэбиэркэлээЬин | Бэйэтин итэҕэһин, алҕаһын быһаарар, көннөрөр, бэйэтин тылыгар-өһүгэр тыл нуорматын ирдэбилин тутуһарга дьулуһар |
|
|
| 135 | Сыыhаны көннөрүүгэ үлэ | 1 | Хонтуруолунай улэ ал5астарын көннөрүү | Таба суруйуу уонна сурук бэлиэтин суолтатын быhаарар, сурукка түhэрбит сыыhаларын бэрэбиэркэлэнэр | Бэйэ саҥатын (тылынан, суругунан) сатаан хонтуруолланар, тиэкиһин ис хоһоонун, тылын-өһүн сыаналанар, алҕастарын булар, чочуйар, тупсарар.
|
|
|
| 136 | Тумуктуур хатылааЬын | 1 | Сыл устата барыллыбыт матырыйаалы хатылааЬын, чицэтии | Барбыт тематын быраабылаларын сатаан ырытар. Болдьох бэлиэлэри, араас схемалары сөпкө туьанар. | Төрөөбүт тылын сайыннарар, кэлэр көлүөнэҕэ тириэрдэр ытык иэстээҕин, ийэ тыл үйэлэргэ чөл туруктаах буоларыгар тус оруоллааҕын өйдүүр. |
|
|
