?ажайып ?ара сабын

?ажайып ?ара сабын

Солт?стік ?аза?стан облысы

Шал а?ын ауданы

Социал негізгі мектебіні?

4-сынып о?ушысы

Баграм Арсен Адай?лы

?ажайып - таби?и ?ара сабын

Жоспары:
І. Кіріспе б?лім
ІІ. Негізгі б?лім
1. Дені сау адам – таби?атты? е? ?ымбат жемісі.
2. ?ара сабынны? жасалу жолы
3. ?ара сабынны? керемет ?асиеті
4. ?олдан жасал?ан таби?и сабын
ІІІ. ?орытынды
  “Таби?ат та??ажайыптары” ба?ыты бойынша “?ажайып таби?и ?ара сабын” деген та?ырыпта жазыл?ан ?ылыми жоба
    Дені сау адам – таби?атты? е? ?ымбат жемісі
Адам - таби?атты? перзенті, бір б?лшегі. Таби?ат - адамны? асыраушысы, я?ни тама?ы, киімі, ?й - панасы, д?рі - д?рмегі. ?рбір т?тын?ан затымыз таза таби?и болса - деніміз сау болады. Б?гін мен сіздерге та??ажайып таби?аттан алынатын - ?ара сабын туралы ма?л?мат бермекпін. Медицина дамыма?ан кезде ж??палы дертпен ?алай к?рескен? ?азіргі д?ріхана с?ресінде толып т?р?ан д?рі - д?рмек орнына не ?олдан?ан? Міне, осы с?ра??а жауап іздедім. Тап?ан жауабымды сіздерге жеткізсем деп едім. ?ажайып таби?атты? сырын білген хал?ымыз ж??палы дертке ем болатын ж?не адам ?ажетіне жара?ан сабынды ерте кезден – а? ?олдан ?зірлеген.
Алабота (лат. Atriplex) — біржылды? ш?п текті ?сімдік.
Биіктігі 20 — 80 см, кезек жапырат?ты, ш?лге шыдамды ?сімдік. Денесінде ?са? тоза?ы болады. Орталы? Азия?а, ?ытайды? батыс б?легіне (лат. Atriplex centralasiatica), ж?не ?зге бір т?рі Сібірге к?п тара?ан. Жемісін к?зде жиып алып д?ріге пайдаланады.
?ара сабынды жасарда?ы ырымдар:
1. ?йді? айналасы о?аша тыныш бол?ан
2. ?айнап жат?ан сабынды ешкімге к?рсетпеген
3. Дайын сабынды ?ат?анша ешкімге бермеген
4. “Б?заушы?” сабын жасап, жас аналар?а берген
5. “Сопа?ша” сабынды ?ызмет к?рсеткен ?ыз - келіншектерге берген.
?ара сабынны? керемет ?асиеті:
1. Кір ?о?ды кетіру де?гейі жо?ары (б?рын ?аза? майлы та?амдарды, етті к?п жегендіктен, киімдері со?ан сай майласып кететін, оны тап - таза етіп ?ара сабынмен жу?ан. ?азіргі кір кетіргіш тазарт?ыштар сия?ты ?олды б?ріттіріп, ?ышытпа?ан.
2. Ж??палы тері ауруыны? емі. (?ышыма, ?отыр, б?рітпе, безеу сия?ты ж??палы аурулар?а кір сабынды жа?ып к?ніне т?рт - бес рет жу?ан)
3. Шаш тазарт?ыш (?аза? ?ыздары т?гілген ?ара ?олан шаштарын осы ?ара сабынмен жу?ан. Шаштары майланба?ан т?спеген.
4. Т?мау емі (т?маурат?ан адам?а ж??а мата?а ?ара сабынды сулап жа?ып, иіскеткен. ?р иіскегенде он минут ж?мсаса м?рны ашылып аурудан тез айы??ан.
5. Ыдыс тазарт?ыш (ыдыс - ая?тарын ?ара сабынды су?а езіп сумен жу?анда ыдыс тап - таза бол?ан)
?олдан жасал?ан сабын несімен тартады?
• Б?л экологиялы? таза ?нім. Оны? негізі – таби?и балалар?а арнал?ан сабын, глицерин, эфир майы, ш?птер.
• Тазартудан б?лек (негізінен сол ?шін ?олданылады) ол косметикалы? т?р?ыдан да ?сер етеді. Ал б?л ?шін ?те ма?ызды.
• ?олдан жасал?ан сабынны? сырт?ы пішіні де тартымды. Б?л д?кендегі ?с?ынсыз, химиялы? хош иісті сабын кесегі емес, оны? ?р шы?арылымы ?здігінен ?ызы?ты ?рі ерекше.
• Сабынды ?олдан жасау барысында клиентті? ?алауы мен ?ажеттіліктері ескеріледі. ??рамы: т?с, к?лемі, пішіні – барлы?ы да арнайы тапсырыс бойынша жасалына алады.
• ?олдан жасал?ан сабын жас балалар?а да, жасы ?лкендерге де ерекше сыйлы? бола алады.
• ?олдан сабын жасау бизнесін ?йымдастыру ?шін к?п ?аражат ?ажет емес. ?имаратты жал?а алуды? ж?не арнайы ??рал жабды?тарды сатып алуды? ?ажеті жо?. Енді мен сіздерге сабын дайындауды к?рсетейін.
Сабын жасау ?шін не ?ажет?
1. Балалар?а арнал?ан сабын ?ажет.
2. Майлар, ш?птер, с?т, бал т. б.
3. Толы?тырушылар (бояулар)
Балалар сабынын ?ккіштен ?ткізіп, су ??йып ?ыздырамыз да, май, ш?п, с?т, бал т. б. ?осып ?оймалжын ?алып?а енгенше баяу отта ?айнатамыз.
?аза?ты? ?ара сабыны
Ба?зы хал?ымыз к?шіп - ?онып, жаз жайлау, ?ыс ?ыстауда к?нелтіп ж?ріп, ?зіні? кір - ?о?ын, киім - кешегін, к?рпе - жасты?ын м?нтаздай таза ?ста?ан. Даласы ?алай таза болса, ?й - іші де сондай ретті, оюлы сырма?ы ?а?улы, т?скиіз, шымылды?ы жуулы т?ратын. ?сіресе, халы? ?зі ?олдан жасайтын ?ара сабыны кірді кетіруімен, емдік ?асиетімен, ?немділігімен ерекше. Б?гіндері ?мыт болып бара жат?ан б?л сабынды жасауды? ?зі о?ай шаруа емес.
Са?ар – к?лден шы?ады
Бізде м?ны «?ара сабын» деп атайды. ?ара сабынды жасауды? бірнеше кезе?і бар. ?уелі, сары к?зде буыны пісіп, саба?ы ?атай?ан алаботаны бір жерге жинап ?ртейді. Кейініректе к?нба?ысты со?ып ал?ан со?, оны? ?апа?ын кептіріп, соны? да к?лін пайдаланатын болды. Алаботаны? к?лін суытып, кендір ?алта?а салады. ?сіресе, кесек - кесек боп ?йы?ан к?л ?орытпасынан са?ар к?п шы?ады. К?лі? ?анша к?п болса, сонша жа?сы, себебі, т?рт - бес ?алта (да?ар) к?лден, жарты ?алта са?ар алынады. ?алтада?ы к?лді шиден жасал?ан шыптаны? ?стіне ж??а б?л жайып, айналасын кенеулеп, ойы??а т?гіп, астына ?лкен тегене ?ояды, к?лді? ?стінен са?ылдап ?айна?ан суды ??яды. Сол кезде к?лді? с?лі, н?рі сумен бірге а?ып, тегенеге жиналады. Сол суды т?нытып, астында?ы т?нбасына ?оспастан майлан?ан ?азан?а ??йып ?айнату керек. Нілі сор?ы?ан к?лді ауыстырып, жа?алап, астында?ы жинал?ан суды т?ндырып, майлан?ан ?азан?а дер уа?ытында ??йып алу керек. ?ара?ай, ?айы?, тора??ы секілді бір ?алыпты маздап жанатын а?аштармен ?айна?ан к?лді? суы ??р?а? са?ар?а айналады. Т?рт - бес ?азан к?лді? с?лді суынан жарты ?азан са?ар жинау?а болатынын ескерсе?із, ?ыруар е?бекті? жемісі ар?ылы келетінін ба?амдай бері?із. М?нда ескеретін бір жайт, к?нба?ысты? яки алаботаны? к?лі болса да, оны? ?стінен ??й?ан сумен а?атын ащы нілі к?бірек бол?аны ?те ма?ызды. ?детте, тегенедегі к?л суыны? т?сі ?ызылк?ре? бояу?а жуы?. Оны ?айнату барысында, ал?ан са?ары?ыз майда, уытты болады. Б?л ?зара ?оспалар ар?ылы ажырату ?дісі. Б?рын?ы апаларымыз к?з келсе болды, алаботаны ?ртеп, не??рлым к?бірек са?ар жинау?а ?мтылатын. Себебі, ал?ан са?ары бір жыл бойы сабын жасау?а жетуі керек. Са?ар – сабын ??рамыны? негізгі ?оспасы. Са?ар алу барысы бір к?нні? шаруасы емес. Бір ?азанмен ?айнатар болса?ыз, ?ш - т?рт к?н ?атарынан нілді суды ?айнат?анда, ?лкен бір ?улетті? бір жылды? сабынына ?ажетті ?оспаны даярлай аласыз. М?ны ?ш - т?рт т?тін бірігіп, бірге алабота ?ртеп, к?лді? нілін а?ызып, одан са?ар жасап та жатады. Есесіне, ?ш - т?рт жероша??а ?ара ?азан асып, са?арды да к?бірек алу?а тырысады.Са?арды? сабын жасаудан б?лек, ?зіндік емдік істерге ?олдану?а т?рарлы? ?асиеттері де жетерлік. Соны? бірі – ?рт?рлі ауру?а шалды??ан малдарды емдеуге жарамдылы?ы. ?сіресе, ба?ана, аусылмен ауыр?ан малдарды? тілін, аша т?я?ын осы са?армен емдеп, т?я?тарын са?арлы су?а малып, жазып алатын б?рындары.
   ?ара ?азан ?айна?ан
Біз сабын?а ?ажетті е? негізгі ?оспаны алуды ?йрендік делік, енді сабынды ?алай жасау?а болатынын айталы?. Ауыл - айма?та сабын жасау ?рдісі ?ш - т?рт а? жаулы?ты?а ?ана б?йыратыны бар. ?йткені, сабынды к?рінген адам ?айната алмайды. М?нда хал?ымызды? т?сінігінше, сабыны д?рыс ?айнамаса, тасып - т?гіліп кетсе, д?рыс жасалынбаса, сабын ?айнат?ан адамны? жолы ауыр болады деп пайымда?ан. Жа?сылы??а жорыма?ан. М?ндай кезде сабын жасайтын адам ?азан ма?ына б?где кісіні жолатпа?ан. К?бінесе, о?аша, ?алтарыс жерде ?асында?ы от жа?ып, оша?ты? к?лін т?гіп, ?ол?абыс ететін адамнан бас?алар?а ?азан?а ?арау?а р??сат бермейді. Б?л – ырым. Оны б?лжытпай орындау ?те ма?ызды. Алдымен, іші?ізден «бісімілл?ны» айтып, Алладан игілікке істеуін с?райсыз жасар ж?мысы?ызды. ?бден тазалап жуыл?ан, майлан?ан ?азан?а бір кесе са?ар салса?ыз, оны? ?стіне д?л сол кесемен ?ойды? немесе бас?а малды? екі кесе майын ?осасыз. Б?л жерде ?андай малды? немесе нені? майын ?осуы?ыз?а байланысты ?зара те?шемелі б?л ?лшем ?згеруі де м?мкін. ?азаны?ыз ?лкен болса, ?ш - т?рт кесе са?ар салып, со?ан сай май ??ясыз да, еппен ?айната бастайсыз. ?азаны?ыз ?айна?ан сайын оны арнайы а?аштан жасал?ан ?ала?ша?ызбен ?збей араластырып отыры?ыз. Б?л к?ймей, барлы?ы бір ?алыпты ?айнау ?шін ?ажет шара. ?азан ?ш рет ?айнайды. Р рет ?айна?ан сайын, бетіне суы? су б?ркіп, ожаумен аздап ??йып отырасыз. ?шінші рет ?азаны?ыз тасы?ан со? барып, ?азанда?ы араласпа?ыз басын болды деуі?ізге болады. Бір ?азан сабынды ысты? к?йінде сабын?а б?луді? де ?з ж?ні бар. Егер жаса?ан сабыны?ыз к?п болса, ?лкен сабыннан екі - ?шеуін домала?тап, арнайы мата?а ?демілеп орау л?зім. М?ндай сабындар к?бінесе кір - ?о? жуу?а арналады. Жалпы, сабынды к?птігіне ?арай, ?шке, беске, жетіге б?леді. Та? сан?а б?луді? де ?зіндік м?н - ма?ызы бар екендігі аны?. Кейде сабын ?бден даяр бол?анда оны? ішіне жуыл?ан, майдалап т?тілген ж?нді ?осып жатады. Б?л жыл бойы істету ?шін домала?тап жаса?ан сабыны?ыз б?лініп кетпес ?шін ?олданатын амал.
Б?заушы?
Сабын жаса?ан к?н отбасы ?шін ?лкен мереке сынды. Б?л ?зі михнаты к?п ж?мыс бол?анды?тан ?рі кім к?рінген жасай бермейтіндіктен, ауыл ж?ртшылы?ы кім сабын жасаса со?ан с?лем айта келіп, сабын ?алап - с?райтыны бар. ?азанда?ы сабынды ?лкен ш?беректерге ?рт?рлі де?гейде ора?ан со?, ?азанны? т?бінде ?ал?ан азыра? б?лігін кішкентай ?ып, ?демілеп домала?тап, балалар?а са?тайды. М?ны б?заушы? деп атайды. Б?заушы? баланы шомылдыр?анда істетіледі. Мынау сені? б?заушы?ы? деп, ?ыз балалар?а меншіктеп беретін де д?ст?р бол?ан. Кейде к?рші - ?ола?ны? келіндері ?асына жас баласын ертіп келетіндіктен, баласына арнайы б?заушы? жасап та беретін бол?ан. Ауыл - айма? сабын с?рап келсе, ?зінен артыл?анын беру да?дылы іс. Біра? ?лкен сабынды ортасынан б?ліп, жартысын беру д?ст?рі жо?. Ондай кезде сабыннан берекет, ?йден ??т кетеді деп ырымдайды.
?сыныс
1. Мектепте ?олдан сабын жасау ?йірмесі ашылса
2. 4 - ші сыныпты? е?бекке баулу п?ніне ?олдан сабын жасау ?дісі енгізілсе
3. Ауыл шаруашылы?ында ж??палы мал ауруы аусылды ?ара сабынны? са?арымен емдесе.

Пайдалан?ан ?дебиеттер:
1. “Дала мен ?ала” газеті №4 2012 жыл
2. “Ж?лдыз” журналы №3 1998 жыл
3. “А?парат материалдары” (интернет)

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«?ажайып ?ара сабын »

Солтүстік Қазақстан облысы

Шал ақын ауданы

Социал негізгі мектебінің

4-сынып оқушысы

Баграм Арсен Адайұлы

Ғажайып - табиғи қара сабын

Жоспары:
І. Кіріспе бөлім
ІІ. Негізгі бөлім
1. Дені сау адам – табиғаттың ең қымбат жемісі.
2. Қара сабынның жасалу жолы
3. Қара сабынның керемет қасиеті
4. Қолдан жасалған табиғи сабын
ІІІ. Қорытынды
“Табиғат таңғажайыптары” бағыты бойынша “Ғажайып табиғи қара сабын” деген тақырыпта жазылған ғылыми жоба
Дені сау адам – табиғаттың ең қымбат жемісі
Адам - табиғаттың перзенті, бір бөлшегі. Табиғат - адамның асыраушысы, яғни тамағы, киімі, үй - панасы, дәрі - дәрмегі. Әрбір тұтынған затымыз таза табиғи болса - деніміз сау болады. Бүгін мен сіздерге таңғажайып табиғаттан алынатын - қара сабын туралы мағлұмат бермекпін. Медицина дамымаған кезде жұқпалы дертпен қалай күрескен? Қазіргі дәріхана сөресінде толып тұрған дәрі - дәрмек орнына не қолданған? Міне, осы сұраққа жауап іздедім. Тапқан жауабымды сіздерге жеткізсем деп едім. Ғажайып табиғаттың сырын білген халқымыз жұқпалы дертке ем болатын және адам қажетіне жараған сабынды ерте кезден – ақ қолдан әзірлеген.
Алабота (лат. Atriplex) — біржылдық шөп текті өсімдік.
Биіктігі 20 — 80 см, кезек жапыратқты, шөлге шыдамды өсімдік. Денесінде ұсақ тозаңы болады. Орталық Азияға, Қытайдың батыс бөлегіне (лат. Atriplex centralasiatica), және өзге бір түрі Сібірге көп тараған. Жемісін күзде жиып алып дәріге пайдаланады.
Қара сабынды жасардағы ырымдар:
1. Үйдің айналасы оңаша тыныш болған
2. Қайнап жатқан сабынды ешкімге көрсетпеген
3. Дайын сабынды қатқанша ешкімге бермеген
4. “Бұзаушық” сабын жасап, жас аналарға берген
5. “Сопақша” сабынды қызмет көрсеткен қыз - келіншектерге берген.
Қара сабынның керемет қасиеті:
1. Кір қоңды кетіру деңгейі жоғары (бұрын қазақ майлы тағамдарды, етті көп жегендіктен, киімдері соған сай майласып кететін, оны тап - таза етіп қара сабынмен жуған. Қазіргі кір кетіргіш тазартқыштар сияқты қолды бөріттіріп, қышытпаған.
2. Жұқпалы тері ауруының емі. (Қышыма, қотыр, бөрітпе, безеу сияқты жұқпалы ауруларға кір сабынды жағып күніне төрт - бес рет жуған)
3. Шаш тазартқыш (Қазақ қыздары төгілген қара қолан шаштарын осы қара сабынмен жуған. Шаштары майланбаған түспеген.
4. Тұмау емі (тұмауратқан адамға жұқа матаға қара сабынды сулап жағып, иіскеткен. Әр иіскегенде он минут жұмсаса мұрны ашылып аурудан тез айыққан.
5. Ыдыс тазартқыш (ыдыс - аяқтарын қара сабынды суға езіп сумен жуғанда ыдыс тап - таза болған)
Қолдан жасалған сабын несімен тартады?
• Бұл экологиялық таза өнім. Оның негізі – табиғи балаларға арналған сабын, глицерин, эфир майы, шөптер.
• Тазартудан бөлек (негізінен сол үшін қолданылады) ол косметикалық тұрғыдан да әсер етеді. Ал бұл үшін өте маңызды.
• Қолдан жасалған сабынның сыртқы пішіні де тартымды. Бұл дүкендегі ұсқынсыз, химиялық хош иісті сабын кесегі емес, оның әр шығарылымы өздігінен қызықты әрі ерекше.
• Сабынды қолдан жасау барысында клиенттің қалауы мен қажеттіліктері ескеріледі. Құрамы: түс, көлемі, пішіні – барлығы да арнайы тапсырыс бойынша жасалына алады.
• Қолдан жасалған сабын жас балаларға да, жасы үлкендерге де ерекше сыйлық бола алады.
• Қолдан сабын жасау бизнесін ұйымдастыру үшін көп қаражат қажет емес. Ғимаратты жалға алудың және арнайы құрал жабдықтарды сатып алудың қажеті жоқ. Енді мен сіздерге сабын дайындауды көрсетейін.
Сабын жасау үшін не қажет?
1. Балаларға арналған сабын қажет.
2. Майлар, шөптер, сүт, бал т. б.
3. Толықтырушылар (бояулар)
Балалар сабынын үккіштен өткізіп, су құйып қыздырамыз да, май, шөп, сүт, бал т. б. қосып қоймалжын қалыпқа енгенше баяу отта қайнатамыз.
Қазақтың қара сабыны
Бағзы халқымыз көшіп - қонып, жаз жайлау, қыс қыстауда күнелтіп жүріп, өзінің кір - қоңын, киім - кешегін, көрпе - жастығын мұнтаздай таза ұстаған. Даласы қалай таза болса, үй - іші де сондай ретті, оюлы сырмағы қағулы, түскиіз, шымылдығы жуулы тұратын. Әсіресе, халық өзі қолдан жасайтын қара сабыны кірді кетіруімен, емдік қасиетімен, үнемділігімен ерекше. Бүгіндері ұмыт болып бара жатқан бұл сабынды жасаудың өзі оңай шаруа емес.
Сақар – күлден шығады
Бізде мұны «қара сабын» деп атайды. Қара сабынды жасаудың бірнеше кезеңі бар. Әуелі, сары күзде буыны пісіп, сабағы қатайған алаботаны бір жерге жинап өртейді. Кейініректе күнбағысты соғып алған соң, оның қапағын кептіріп, соның да күлін пайдаланатын болды. Алаботаның күлін суытып, кендір қалтаға салады. Әсіресе, кесек - кесек боп ұйыған күл қорытпасынан сақар көп шығады. Күлің қанша көп болса, сонша жақсы, себебі, төрт - бес қалта (дағар) күлден, жарты қалта сақар алынады. Қалтадағы күлді шиден жасалған шыптаның үстіне жұқа бұл жайып, айналасын кенеулеп, ойыққа төгіп, астына үлкен тегене қояды, күлдің үстінен сақылдап қайнаған суды құяды. Сол кезде күлдің сөлі, нәрі сумен бірге ағып, тегенеге жиналады. Сол суды тұнытып, астындағы тұнбасына қоспастан майланған қазанға құйып қайнату керек. Нілі сорғыған күлді ауыстырып, жаңалап, астындағы жиналған суды тұндырып, майланған қазанға дер уақытында құйып алу керек. Қарағай, қайың, тораңғы секілді бір қалыпты маздап жанатын ағаштармен қайнаған күлдің суы құрғақ сақарға айналады. Төрт - бес қазан күлдің сөлді суынан жарты қазан сақар жинауға болатынын ескерсеңіз, қыруар еңбектің жемісі арқылы келетінін бағамдай беріңіз. Мұнда ескеретін бір жайт, күнбағыстың яки алаботаның күлі болса да, оның үстінен құйған сумен ағатын ащы нілі көбірек болғаны өте маңызды. Әдетте, тегенедегі күл суының түсі қызылкүрең бояуға жуық. Оны қайнату барысында, алған сақарыңыз майда, уытты болады. Бұл өзара қоспалар арқылы ажырату әдісі. Бұрынғы апаларымыз күз келсе болды, алаботаны өртеп, неғұрлым көбірек сақар жинауға ұмтылатын. Себебі, алған сақары бір жыл бойы сабын жасауға жетуі керек. Сақар – сабын құрамының негізгі қоспасы. Сақар алу барысы бір күннің шаруасы емес. Бір қазанмен қайнатар болсаңыз, үш - төрт күн қатарынан нілді суды қайнатқанда, үлкен бір әулеттің бір жылдық сабынына қажетті қоспаны даярлай аласыз. Мұны үш - төрт түтін бірігіп, бірге алабота өртеп, күлдің нілін ағызып, одан сақар жасап та жатады. Есесіне, үш - төрт жерошаққа қара қазан асып, сақарды да көбірек алуға тырысады.Сақардың сабын жасаудан бөлек, өзіндік емдік істерге қолдануға тұрарлық қасиеттері де жетерлік. Соның бірі – әртүрлі ауруға шалдыққан малдарды емдеуге жарамдылығы. Әсіресе, бақана, аусылмен ауырған малдардың тілін, аша тұяғын осы сақармен емдеп, тұяқтарын сақарлы суға малып, жазып алатын бұрындары.
Қара қазан қайнаған
Біз сабынға қажетті ең негізгі қоспаны алуды үйрендік делік, енді сабынды қалай жасауға болатынын айталық. Ауыл - аймақта сабын жасау үрдісі үш - төрт ақ жаулықтыға ғана бұйыратыны бар. Өйткені, сабынды көрінген адам қайната алмайды. Мұнда халқымыздың түсінігінше, сабыны дұрыс қайнамаса, тасып - төгіліп кетсе, дұрыс жасалынбаса, сабын қайнатқан адамның жолы ауыр болады деп пайымдаған. Жақсылыққа жорымаған. Мұндай кезде сабын жасайтын адам қазан маңына бөгде кісіні жолатпаған. Көбінесе, оңаша, қалтарыс жерде қасындағы от жағып, ошақтың күлін төгіп, қолғабыс ететін адамнан басқаларға қазанға қарауға рұқсат бермейді. Бұл – ырым. Оны бұлжытпай орындау өте маңызды. Алдымен, ішіңізден «бісімілләны» айтып, Алладан игілікке істеуін сұрайсыз жасар жұмысыңызды. Әбден тазалап жуылған, майланған қазанға бір кесе сақар салсаңыз, оның үстіне дәл сол кесемен қойдың немесе басқа малдың екі кесе майын қосасыз. Бұл жерде қандай малдың немесе ненің майын қосуыңызға байланысты өзара теңшемелі бұл өлшем өзгеруі де мүмкін. Қазаныңыз үлкен болса, үш - төрт кесе сақар салып, соған сай май құясыз да, еппен қайната бастайсыз. Қазаныңыз қайнаған сайын оны арнайы ағаштан жасалған қалақшаңызбен үзбей араластырып отырыңыз. Бұл күймей, барлығы бір қалыпты қайнау үшін қажет шара. Қазан үш рет қайнайды. Р рет қайнаған сайын, бетіне суық су бүркіп, ожаумен аздап құйып отырасыз. Үшінші рет қазаныңыз тасыған соң барып, қазандағы араласпаңыз басын болды деуіңізге болады. Бір қазан сабынды ыстық күйінде сабынға бөлудің де өз жөні бар. Егер жасаған сабыныңыз көп болса, үлкен сабыннан екі - үшеуін домалақтап, арнайы матаға әдемілеп орау ләзім. Мұндай сабындар көбінесе кір - қоң жууға арналады. Жалпы, сабынды көптігіне қарай, үшке, беске, жетіге бөледі. Тақ санға бөлудің де өзіндік мән - маңызы бар екендігі анық. Кейде сабын әбден даяр болғанда оның ішіне жуылған, майдалап түтілген жүнді қосып жатады. Бұл жыл бойы істету үшін домалақтап жасаған сабыныңыз бөлініп кетпес үшін қолданатын амал.
Бұзаушық
Сабын жасаған күн отбасы үшін үлкен мереке сынды. Бұл өзі михнаты көп жұмыс болғандықтан әрі кім көрінген жасай бермейтіндіктен, ауыл жұртшылығы кім сабын жасаса соған сәлем айта келіп, сабын қалап - сұрайтыны бар. Қазандағы сабынды үлкен шүберектерге әртүрлі деңгейде ораған соң, қазанның түбінде қалған азырақ бөлігін кішкентай ғып, әдемілеп домалақтап, балаларға сақтайды. Мұны бұзаушық деп атайды. Бұзаушық баланы шомылдырғанда істетіледі. Мынау сенің бұзаушығың деп, қыз балаларға меншіктеп беретін де дәстүр болған. Кейде көрші - қолаңның келіндері қасына жас баласын ертіп келетіндіктен, баласына арнайы бұзаушық жасап та беретін болған. Ауыл - аймақ сабын сұрап келсе, өзінен артылғанын беру дағдылы іс. Бірақ үлкен сабынды ортасынан бөліп, жартысын беру дәстүрі жоқ. Ондай кезде сабыннан берекет, үйден құт кетеді деп ырымдайды.
Ұсыныс
1. Мектепте қолдан сабын жасау үйірмесі ашылса
2. 4 - ші сыныптың еңбекке баулу пәніне қолдан сабын жасау әдісі енгізілсе
3. Ауыл шаруашылығында жұқпалы мал ауруы аусылды қара сабынның сақарымен емдесе.

Пайдаланған әдебиеттер:
1. “Дала мен қала” газеті №4 2012 жыл
2. “Жұлдыз” журналы №3 1998 жыл
3. “Ақпарат материалдары” (интернет)