Жоспары:
І. Кіріспе б?лім
ІІ. Негізгі б?лім
1. Дені сау адам – таби?атты? е? ?ымбат жемісі.
2. ?ара сабынны? жасалу жолы
3. ?ара сабынны? керемет ?асиеті
4. ?олдан жасал?ан таби?и сабын
ІІІ. ?орытынды
Пікір
Ба?зы хал?ымызды? к?шіп - ?онып, жаз - жайлау, ?ыс - ?ыстауда к?нелтіп ж?рсе де, ?зіні? кір - ?о?ын киім - кешегін, к?рпе - жасты?ын м?нтаздай таза ?стауыны? сырын, немен тазарт?анын, тазарт?ыш таби?и затты? ??рамы туралы ж?не сабын жасауда?ы жа?а таби?и ?дісті ?сынуы о?ушыны? ізденімпазды?ын к?рсетеді. ?теген Асылжан ?ылыми ж?мыс жазу?а, ізденуге ?ылыми пайымдаулар жасау?а ?абілеті мол екенін бай?атты. Асылжанны? ?мыт бол?ан тарихи деректерді ізденуі бас?а о?ушыларды? ?ызы?ушылы?ын оятты. Ізденушіні? ой - оралымдары ?ылыми д?лдікке негізделген, к??ілге ?онымды. Зерттеу ?ылыми ж?мыстарды? талабына сай жазыл?ан. Асылжанны? ?ылыми жобасы келешекте ізденулерімен толы?тырылады деп сенемін.
Дені сау адам – таби?атты? е? ?ымбат жемісі
Адам - таби?атты? перзенті, бір б?лшегі. Таби?ат - адамны? асыраушысы, я?ни тама?ы, киімі, ?й - панасы, д?рі - д?рмегі. ?рбір т?тын?ан затымыз таза таби?и болса - деніміз сау болады. Б?гін мен сіздерге та??ажайып таби?аттан алынатын - ?ара сабын туралы ма?л?мат бермекпін. Медицина дамыма?ан кезде ж??палы дертпен ?алай к?рескен? ?азіргі д?ріхана с?ресінде толып т?р?ан д?рі - д?рмек орнына не ?олдан?ан? Міне, осы с?ра??а жауап іздедім. Тап?ан жауабымды сіздерге жеткізсем деп едім. ?ажайып таби?атты? сырын білген хал?ымыз ж??палы дертке ем болатын ж?не адам ?ажетіне жара?ан сабынды ерте кезден – а? ?олдан ?зірлеген.
Алабота (лат. Atriplex) — біржылды? ш?п текті ?сімдік.
Биіктігі 20 — 80 см, кезек жапырат?ты, ш?лге шыдамды ?сімдік. Денесінде ?са? тоза?ы болады. Орталы? Азия?а, ?ытайды? батыс б?легіне (лат. Atriplex centralasiatica), ж?не ?зге бір т?рі Сібірге к?п тара?ан. Жемісін к?зде жиып алып д?ріге пайдаланады.
?ара сабынды жасарда?ы ырымдар:
1. ?йді? айналасы о?аша тыныш бол?ан
2. ?айнап жат?ан сабынды ешкімге к?рсетпеген
3. Дайын сабынды ?ат?анша ешкімге бермеген
4. “Б?заушы?” сабын жасап, жас аналар?а берген
5. “Сопа?ша” сабынды ?ызмет к?рсеткен ?ыз - келіншектерге берген.
?ара сабынны? керемет ?асиеті:
1. Кір ?о?ды кетіру де?гейі жо?ары (б?рын ?аза? майлы та?амдарды, етті к?п жегендіктен, киімдері со?ан сай майласып кететін, оны тап - таза етіп ?ара сабынмен жу?ан. ?азіргі кір кетіргіш тазарт?ыштар сия?ты ?олды б?ріттіріп, ?ышытпа?ан.
2. Ж??палы тері ауруыны? емі. (?ышыма, ?отыр, б?рітпе, безеу сия?ты ж??палы аурулар?а кір сабынды жа?ып к?ніне т?рт - бес рет жу?ан)
3. Шаш тазарт?ыш (?аза? ?ыздары т?гілген ?ара ?олан шаштарын осы ?ара сабынмен жу?ан. Шаштары майланба?ан т?спеген.
4. Т?мау емі (т?маурат?ан адам?а ж??а мата?а ?ара сабынды сулап жа?ып, иіскеткен. ?р иіскегенде он минут ж?мсаса м?рны ашылып аурудан тез айы??ан.
5. Ыдыс тазарт?ыш (ыдыс - ая?тарын ?ара сабынды су?а езіп сумен жу?анда ыдыс тап - таза бол?ан)
?олдан жасал?ан сабын несімен тартады?
• Б?л экологиялы? таза ?нім. Оны? негізі – таби?и балалар?а арнал?ан сабын, глицерин, эфир майы, ш?птер.
• Тазартудан б?лек (негізінен сол ?шін ?олданылады) ол косметикалы? т?р?ыдан да ?сер етеді. Ал б?л ?шін ?те ма?ызды.
• ?олдан жасал?ан сабынны? сырт?ы пішіні де тартымды. Б?л д?кендегі ?с?ынсыз, химиялы? хош иісті сабын кесегі емес, оны? ?р шы?арылымы ?здігінен ?ызы?ты ?рі ерекше.
• Сабынды ?олдан жасау барысында клиентті? ?алауы мен ?ажеттіліктері ескеріледі. ??рамы: т?с, к?лемі, пішіні – барлы?ы да арнайы тапсырыс бойынша жасалына алады.
• ?олдан жасал?ан сабын жас балалар?а да, жасы ?лкендерге де ерекше сыйлы? бола алады.
• ?олдан сабын жасау бизнесін ?йымдастыру ?шін к?п ?аражат ?ажет емес. ?имаратты жал?а алуды? ж?не арнайы ??рал жабды?тарды сатып алуды? ?ажеті жо?. Енді мен сіздерге сабын дайындауды к?рсетейін.
Сабын жасау ?шін не ?ажет?
1. Балалар?а арнал?ан сабын ?ажет.
2. Майлар, ш?птер, с?т, бал т. б.
3. Толы?тырушылар (бояулар)
Балалар сабынын ?ккіштен ?ткізіп, су ??йып ?ыздырамыз да, май, ш?п, с?т, бал т. б. ?осып ?оймалжын ?алып?а енгенше баяу отта ?айнатамыз.
?аза?ты? ?ара сабыны
Ба?зы хал?ымыз к?шіп - ?онып, жаз жайлау, ?ыс ?ыстауда к?нелтіп ж?ріп, ?зіні? кір - ?о?ын, киім - кешегін, к?рпе - жасты?ын м?нтаздай таза ?ста?ан. Даласы ?алай таза болса, ?й - іші де сондай ретті, оюлы сырма?ы ?а?улы, т?скиіз, шымылды?ы жуулы т?ратын. ?сіресе, халы? ?зі ?олдан жасайтын ?ара сабыны кірді кетіруімен, емдік ?асиетімен, ?немділігімен ерекше. Б?гіндері ?мыт болып бара жат?ан б?л сабынды жасауды? ?зі о?ай шаруа емес.
Са?ар – к?лден шы?ады
Бізде м?ны «?ара сабын» деп атайды. ?ара сабынды жасауды? бірнеше кезе?і бар. ?уелі, сары к?зде буыны пісіп, саба?ы ?атай?ан алаботаны бір жерге жинап ?ртейді. Кейініректе к?нба?ысты со?ып ал?ан со?, оны? ?апа?ын кептіріп, соны? да к?лін пайдаланатын болды. Алаботаны? к?лін суытып, кендір ?алта?а салады. ?сіресе, кесек - кесек боп ?йы?ан к?л ?орытпасынан са?ар к?п шы?ады. К?лі? ?анша к?п болса, сонша жа?сы, себебі, т?рт - бес ?алта (да?ар) к?лден, жарты ?алта са?ар алынады. ?алтада?ы к?лді шиден жасал?ан шыптаны? ?стіне ж??а б?л жайып, айналасын кенеулеп, ойы??а т?гіп, астына ?лкен тегене ?ояды, к?лді? ?стінен са?ылдап ?айна?ан суды ??яды. Сол кезде к?лді? с?лі, н?рі сумен бірге а?ып, тегенеге жиналады. Сол суды т?нытып, астында?ы т?нбасына ?оспастан майлан?ан ?азан?а ??йып ?айнату керек. Нілі сор?ы?ан к?лді ауыстырып, жа?алап, астында?ы жинал?ан суды т?ндырып, майлан?ан ?азан?а дер уа?ытында ??йып алу керек. ?ара?ай, ?айы?, тора??ы секілді бір ?алыпты маздап жанатын а?аштармен ?айна?ан к?лді? суы ??р?а? са?ар?а айналады. Т?рт - бес ?азан к?лді? с?лді суынан жарты ?азан са?ар жинау?а болатынын ескерсе?із, ?ыруар е?бекті? жемісі ар?ылы келетінін ба?амдай бері?із. М?нда ескеретін бір жайт, к?нба?ысты? яки алаботаны? к?лі болса да, оны? ?стінен ??й?ан сумен а?атын ащы нілі к?бірек бол?аны ?те ма?ызды. ?детте, тегенедегі к?л суыны? т?сі ?ызылк?ре? бояу?а жуы?. Оны ?айнату барысында, ал?ан са?ары?ыз майда, уытты болады. Б?л ?зара ?оспалар ар?ылы ажырату ?дісі. Б?рын?ы апаларымыз к?з келсе болды, алаботаны ?ртеп, не??рлым к?бірек са?ар жинау?а ?мтылатын. Себебі, ал?ан са?ары бір жыл бойы сабын жасау?а жетуі керек. Са?ар – сабын ??рамыны? негізгі ?оспасы. Са?ар алу барысы бір к?нні? шаруасы емес. Бір ?азанмен ?айнатар болса?ыз, ?ш - т?рт к?н ?атарынан нілді суды ?айнат?анда, ?лкен бір ?улетті? бір жылды? сабынына ?ажетті ?оспаны даярлай аласыз. М?ны ?ш - т?рт т?тін бірігіп, бірге алабота ?ртеп, к?лді? нілін а?ызып, одан са?ар жасап та жатады. Есесіне, ?ш - т?рт жероша??а ?ара ?азан асып, са?арды да к?бірек алу?а тырысады.
Са?арды? сабын жасаудан б?лек, ?зіндік емдік істерге ?олдану?а т?рарлы? ?асиеттері де жетерлік. Соны? бірі – ?рт?рлі ауру?а шалды??ан малдарды емдеуге жарамдылы?ы. ?сіресе, ба?ана, аусылмен ауыр?ан малдарды? тілін, аша т?я?ын осы са?армен емдеп, т?я?тарын са?арлы су?а малып, жазып алатын б?рындары.
?ара ?азан ?айна?ан
Біз сабын?а ?ажетті е? негізгі ?оспаны алуды ?йрендік делік, енді сабынды ?алай жасау?а болатынын айталы?. Ауыл - айма?та сабын жасау ?рдісі ?ш - т?рт а? жаулы?ты?а ?ана б?йыратыны бар. ?йткені, сабынды к?рінген адам ?айната алмайды. М?нда хал?ымызды? т?сінігінше, сабыны д?рыс ?айнамаса, тасып - т?гіліп кетсе, д?рыс жасалынбаса, сабын ?айнат?ан адамны? жолы ауыр болады деп пайымда?ан. Жа?сылы??а жорыма?ан. М?ндай кезде сабын жасайтын адам ?азан ма?ына б?где кісіні жолатпа?ан. К?бінесе, о?аша, ?алтарыс жерде ?асында?ы от жа?ып, оша?ты? к?лін т?гіп, ?ол?абыс ететін адамнан бас?алар?а ?азан?а ?арау?а р??сат бермейді. Б?л – ырым. Оны б?лжытпай орындау ?те ма?ызды. Алдымен, іші?ізден «бісімілл?ны» айтып, Алладан игілікке істеуін с?райсыз жасар ж?мысы?ызды. ?бден тазалап жуыл?ан, майлан?ан ?азан?а бір кесе са?ар салса?ыз, оны? ?стіне д?л сол кесемен ?ойды? немесе бас?а малды? екі кесе майын ?осасыз. Б?л жерде ?андай малды? немесе нені? майын ?осуы?ыз?а байланысты ?зара те?шемелі б?л ?лшем ?згеруі де м?мкін. ?азаны?ыз ?лкен болса, ?ш - т?рт кесе са?ар салып, со?ан сай май ??ясыз да, еппен ?айната бастайсыз. ?азаны?ыз ?айна?ан сайын оны арнайы а?аштан жасал?ан ?ала?ша?ызбен ?збей араластырып отыры?ыз. Б?л к?ймей, барлы?ы бір ?алыпты ?айнау ?шін ?ажет шара. ?азан ?ш рет ?айнайды. Р рет ?айна?ан сайын, бетіне суы? су б?ркіп, ожаумен аздап ??йып отырасыз. ?шінші рет ?азаны?ыз тасы?ан со? барып, ?азанда?ы араласпа?ыз басын болды деуі?ізге болады. Бір ?азан сабынды ысты? к?йінде сабын?а б?луді? де ?з ж?ні бар. Егер жаса?ан сабыны?ыз к?п болса, ?лкен сабыннан екі - ?шеуін домала?тап, арнайы мата?а ?демілеп орау л?зім. М?ндай сабындар к?бінесе кір - ?о? жуу?а арналады. Жалпы, сабынды к?птігіне ?арай, ?шке, беске, жетіге б?леді. Та? сан?а б?луді? де ?зіндік м?н - ма?ызы бар екендігі аны?. Кейде сабын ?бден даяр бол?анда оны? ішіне жуыл?ан, майдалап т?тілген ж?нді ?осып жатады. Б?л жыл бойы істету ?шін домала?тап жаса?ан сабыны?ыз б?лініп кетпес ?шін ?олданатын амал.
Б?заушы?
Сабын жаса?ан к?н отбасы ?шін ?лкен мереке сынды. Б?л ?зі михнаты к?п ж?мыс бол?анды?тан ?рі кім к?рінген жасай бермейтіндіктен, ауыл ж?ртшылы?ы кім сабын жасаса со?ан с?лем айта келіп, сабын ?алап - с?райтыны бар. ?азанда?ы сабынды ?лкен ш?беректерге ?рт?рлі де?гейде ора?ан со?, ?азанны? т?бінде ?ал?ан азыра? б?лігін кішкентай ?ып, ?демілеп домала?тап, балалар?а са?тайды. М?ны б?заушы? деп атайды. Б?заушы? баланы шомылдыр?анда істетіледі. Мынау сені? б?заушы?ы? деп, ?ыз балалар?а меншіктеп беретін де д?ст?р бол?ан. Кейде к?рші - ?ола?ны? келіндері ?асына жас баласын ертіп келетіндіктен, баласына арнайы б?заушы? жасап та беретін бол?ан. Ауыл - айма? сабын с?рап келсе, ?зінен артыл?анын беру да?дылы іс. Біра? ?лкен сабынды ортасынан б?ліп, жартысын беру д?ст?рі жо?. Ондай кезде сабыннан берекет, ?йден ??т кетеді деп ырымдайды.
?сыныс
1. Мектепте ?олдан сабын жасау ?йірмесі ашылса
2. 4 - ші сыныпты? е?бекке баулу п?ніне ?олдан сабын жасау ?дісі енгізілсе
3. Ауыл шаруашылы?ында ж??палы мал ауруы аусылды ?ара сабынны? са?арымен емдесе.
Пайдалан?ан ?дебиеттер:
1. “Дала мен ?ала” газеті №4 2012 жыл
2. “Ж?лдыз” журналы №3 1998 жыл
3. “А?парат материалдары” (интернет)