І. ?йымдастыру б?лімі. - С?лемдесу. - Сынып о?ушыларын т?гендеу. - Сыныпты саба??а даярлау. ІІ. ?й тапсырмасын тексеру (С?ра?тар ар?ылы) - Домбыра ?андай аспап? (?аза? хал?ыны? ?лтты? аспабы,) - Неше ішекті? (екі ішекті, то?ыз пернелі аспап) - ?алай ойналады? (шертіп) - Домбырамен ?андай шы?армалар орындаймыз? (?н, к?й, жыр, айтыс т.б.) - Батыс ?аза?стан ??іріні? домбырасыны? пішіні ?андай? ?йге ?андай ?нді жаттау?а бердім? «Домбырасыз ?н ?айда?» ІІІ.?ызы?ушылы?ын ояту. Ж?мба?. Жеті шектен жеті т?рлі ?н шы?ар. ?уезінен жеті тарау м?? шы?ар Ойнап кетсе?, т?рлі-т?рлі жыр шы?ар, Б?л ?андай аспап? (Жетіген) IV. Ма?ынаны тану. Жетіген-жеті ішекті шертіп ойналатын музыкалы? аспап. Жетіген – ?аза? хал?ыны? к?п ішекті шертпелі аспабы. Жалпы т?р?ы ?зынша, ж?шік тектес етіп жасалады. Бетіне ж??а та?тайдан ?а?па? жабылып, ?н беретін ойы?тары салынады. Тарихы Жетіген — жасалуы да, ойналу ?діс-т?сілі де ?те к?рделі аспап. Ертеректе ел арасында са?тал?ан к?не жетігенні? ішегі атты? ?ылынан та?ылып, тиекті? орнына асы?тар пайдаланылатын бол?ан. Аспапты? ??ла? к?йі осы асы?тарды ?рлі-берлі жылжыту ар?ылы келтірілген. Ішек сандары жетеу бол?анды?тан, аспап Жетіген атал?ан. Жетіген аспабы т?ркі тілдес халы?тарды? барлы?ында да бар ж?не ?з тілдік атауларымен аталады. Мысалы, татарлар — “етиган”, тувалы?тар — “жады?ан”, ха?астар — “шат?ан” деп атап, музыкалы? аспаптарымызды? да этникалы? шы?у, пайда болу негізіні? ??сас, тектес екендігін бай?атады. Жетіген с?зіні? пайда болуы«Жетіген» деген атау тегінде екі с?зден ??ралса керек: жеті ж?не ?н. Я?ни, м?ны ?ндетуші немесе к?й шертуші жеті ішек десе де бол?андай. Жетіген туралы а?ыз Ерте кезде ауылда бір ?ария т?рады. Оны? жеті ?лы бол?ан. Бір жылы ?атты ж?т болып, адамдар тама?сыз ?алады, с?йтіп ?арияны? ?йіне ?ай?ы орнайды. Ашты?тан ?лкен ?лы ?ания ?лгеннен кейін ?ария кепкен а?ашты? б?лігін алып, о?ан шек салып, тиек ?ойып, “?ара?ым” к?йін орындайды, Т?ралым деген екінші ?лы ?лгеннен кейін екінші шек тартып, “?анат сынар” деген к?й шы?арды, ?шінші ?лы Жайкелдіге ол “??марым” к?йін, т?ртінші ?лы Бекенге “От с?нер”, бесінші ?лы Хауас?а “Ба?ыт к?шті”, Ж?лзар?а “К?н т?тылуы” атты к?й шы?арады. Е? кіші ?лы ?иястан айрыл?ан ?ария жетінші шекті тартып, “Жеті баламнан айрылып ??са болдым” атты к?й орындайды. Аспаптан ?ай?ы?а толы к?п дыбысты ала отырып, орындаушы ?рт?рлі ?уен ар?ылы ?зіні? балаларыны? бейнелерін к?рсетеді. Б?л шы?арыл?ан ?уендер м?нан ?рі дамытылып, аспапты орындауда?ы к?й-пьеса т?рінде бізге “Жетігенні? жетеуі” деген жалпы атпен жеткен. “Жетіген деген атау екі с?зден т?рады: жеті ж?не ?н” – “жетіген” деген ??ымды береді. ?аза?ты? халы? ?ндері-?аза? хал?ыны? рухани бай м?расы. Олай болса сол бізге жеткен м?раларымызды? бірі – халы? ?ні «Балапан ?аз» ?нін ?йренеміз. V. Сергіту с?ті. VІ. Ой тол?аныс. 1. «М?ны кім істейді?» дидактикалы? ойын: Шарты: суреттерге ?арап с?ра?тар?а жауап беру. - ?нші не істейді? (?н орындайды) - К?йші не істейді? (К?й тартады) - Сазгер не жазады? (?н жазады) - Биші не істейді? (Би билейді) 2. «Кел ойнайы?» атты ?ріп ойын ойнайы?. Шарты: ?р ?ріпті? астына жазыл?ан сандарды ретімен ?ойса, шертпелі аспапты? аты шы?ады. Жауабы: Жетіген. Е Е І Ж Н Т Г 6 2 4 1 7 3 5 VІІ. Бекіту. - Жетіген ?андай аспап? - «Жетіген» с?зі ?андай екі с?зден шы??ан? - Неден жасалады? - Бас?а аспаптардан айырмашылы?ы ?андай? - Ертеде ішектері неден жасал?ан? VІІІ. ?йге тапсырма. Та?ырыпты о?ып, халы? ?ні «Балапан ?аз» ?нін жаттау. ІХ. ?орытынды. Саба?ты ая?тап, о?ушыларды ба?алау.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Сабақтың мақсаты: Оқушылардың ән-әуенге қызығушылығын арттыру, ұлттық музыканы сүюге, үйренуге, тыңдай білуге баулу. Шығармашылығын дамыту. Аспаптық музыканың дамуы, ерекшелігі туралы түсінік беру.
Міндеті: әнді көңілді сипатта орындауға үйрету. Көркемдік талғам мен шығармашылық ізденіс дағдыларын дамыту, халық музыкасымен сусындату. Сабақтың типі: Жаңа сабақты меңгерту сабағы. Көрнекілігі: Жетіген аспабының суреті.
Жоспар: І. Ұйымдастыру бөлімі.
ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.
ІІІ. Қызығушылығын ояту.
IV. Мағынаны тану.
V. Сергіту сәті.
VІ. Ой толғаныс.
VІІ. Бекіту.
VІІІ.Үйге тапсырма.
ІХ. Қорытынды.
Барысы:
І. Ұйымдастыру бөлімі. - Сәлемдесу. - Сынып оқушыларын түгендеу. - Сыныпты сабаққа даярлау. ІІ. Үй тапсырмасын тексеру (Сұрақтар арқылы) - Домбыра қандай аспап? (қазақ халқының ұлттық аспабы,) - Неше ішекті? (екі ішекті, тоғыз пернелі аспап) - Қалай ойналады? (шертіп) - Домбырамен қандай шығармалар орындаймыз? (ән, күй, жыр, айтыс т.б.) - Батыс Қазақстан өңірінің домбырасының пішіні қандай? Үйге қандай әнді жаттауға бердім? «Домбырасыз ән қайда?» ІІІ.Қызығушылығын ояту. Жұмбақ. Жеті шектен жеті түрлі үн шығар. Әуезінен жеті тарау мұң шығар Ойнап кетсең, түрлі-түрлі жыр шығар, Бұл қандай аспап? (Жетіген) IV. Мағынаны тану. Жетіген-жеті ішекті шертіп ойналатын музыкалық аспап. Жетіген – қазақ халқының көп ішекті шертпелі аспабы. Жалпы тұрқы ұзынша, жәшік тектес етіп жасалады. Бетіне жұқа тақтайдан қақпақ жабылып, үн беретін ойықтары салынады. Тарихы Жетіген — жасалуы да, ойналу әдіс-тәсілі де өте күрделі аспап. Ертеректе ел арасында сақталған көне жетігеннің ішегі аттың қылынан тағылып, тиектің орнына асықтар пайдаланылатын болған. Аспаптың құлақ күйі осы асықтарды әрлі-берлі жылжыту арқылы келтірілген. Ішек сандары жетеу болғандықтан, аспап Жетіген аталған. Жетіген аспабы түркі тілдес халықтардың барлығында да бар және өз тілдік атауларымен аталады. Мысалы, татарлар — “етиган”, тувалықтар — “жадықан”, хақастар — “шатқан” деп атап, музыкалық аспаптарымыздың да этникалық шығу, пайда болу негізінің ұқсас, тектес екендігін байқатады. Жетіген сөзінің пайда болуы«Жетіген» деген атау тегінде екі сөзден құралса керек: жеті және ән. Яғни, мұны әндетуші немесе күй шертуші жеті ішек десе де болғандай. Жетіген туралы аңыз Ерте кезде ауылда бір қария тұрады. Оның жеті ұлы болған. Бір жылы қатты жұт болып, адамдар тамақсыз қалады, сөйтіп қарияның үйіне қайғы орнайды. Аштықтан үлкен ұлы Қания өлгеннен кейін қария кепкен ағаштың бөлігін алып, оған шек салып, тиек қойып, “Қарағым” күйін орындайды, Төралым деген екінші ұлы өлгеннен кейін екінші шек тартып, “Қанат сынар” деген күй шығарды, үшінші ұлы Жайкелдіге ол “Құмарым” күйін, төртінші ұлы Бекенге “От сөнер”, бесінші ұлы Хауасқа “Бақыт көшті”, Жүлзарға “Күн тұтылуы” атты күй шығарады. Ең кіші ұлы Қиястан айрылған қария жетінші шекті тартып, “Жеті баламнан айрылып құса болдым” атты күй орындайды. Аспаптан қайғыға толы көп дыбысты ала отырып, орындаушы әртүрлі әуен арқылы өзінің балаларының бейнелерін көрсетеді. Бұл шығарылған әуендер мұнан әрі дамытылып, аспапты орындаудағы күй-пьеса түрінде бізге “Жетігеннің жетеуі” деген жалпы атпен жеткен. “Жетіген деген атау екі сөзден тұрады: жеті және ән” – “жетіген” деген ұғымды береді. Қазақтың халық әндері-қазақ халқының рухани бай мұрасы. Олай болса сол бізге жеткен мұраларымыздың бірі – халық әні «Балапан қаз» әнін үйренеміз. V. Сергіту сәті. VІ. Ой толғаныс. 1. «Мұны кім істейді?» дидактикалық ойын: Шарты: суреттерге қарап сұрақтарға жауап беру. - Әнші не істейді? (Ән орындайды) - Күйші не істейді? (Күй тартады) - Сазгер не жазады? (Ән жазады) - Биші не істейді? (Би билейді) 2. «Кел ойнайық» атты әріп ойын ойнайық. Шарты: Әр әріптің астына жазылған сандарды ретімен қойса, шертпелі аспаптың аты шығады. Жауабы: Жетіген. Е Е І Ж Н Т Г 6 2 4 1 7 3 5 VІІ. Бекіту. - Жетіген қандай аспап? - «Жетіген» сөзі қандай екі сөзден шыққан? - Неден жасалады? - Басқа аспаптардан айырмашылығы қандай? - Ертеде ішектері неден жасалған? VІІІ. Үйге тапсырма. Тақырыпты оқып, халық әні «Балапан қаз» әнін жаттау. ІХ. Қорытынды. Сабақты аяқтап, оқушыларды бағалау.
