Жетіген аспабы туралы ?аза?ша ашы? саба?
Саба?ты? та?ырыбы: Жетіген аспабы.
Саба?ты? ма?саты: О?ушыларды? ?н-?уенге ?ызы?ушылы?ын арттыру, ?лтты? музыканы с?юге, ?йренуге, ты?дай білуге баулу. Шы?армашылы?ын дамыту. Аспапты? музыканы? дамуы, ерекшелігі туралы т?сінік беру.
Міндеті: ?нді к??ілді сипатта орындау?а ?йрету. К?ркемдік тал?ам мен шы?армашылы? ізденіс да?дыларын дамыту, халы? музыкасымен сусындату. Саба?ты? типі: Жа?а саба?ты ме?герту саба?ы. К?рнекілігі: Жетіген аспабыны? суреті.
Жоспар: І. ?йымдастыру б?лімі.
ІІ. ?й тапсырмасын тексеру.
ІІІ. ?ызы?ушылы?ын ояту.
IV. Ма?ынаны тану.
V. Сергіту с?ті.
VІ. Ой тол?аныс.
VІІ. Бекіту.
VІІІ.?йге тапсырма.
ІХ. ?орытынды.
Барысы:
І. ?йымдастыру б?лімі. - С?лемдесу. - Сынып о?ушыларын т?гендеу. - Сыныпты саба??а даярлау. ІІ. ?й тапсырмасын тексеру (С?ра?тар ар?ылы) - Домбыра ?андай аспап? (?аза? хал?ыны? ?лтты? аспабы,) - Неше ішекті? (екі ішекті, то?ыз пернелі аспап) - ?алай ойналады? (шертіп) - Домбырамен ?андай шы?армалар орындаймыз? (?н, к?й, жыр, айтыс т.б.) - Батыс ?аза?стан ??іріні? домбырасыны? пішіні ?андай? ?йге ?андай ?нді жаттау?а бердім? «Домбырасыз ?н ?айда?» ІІІ.?ызы?ушылы?ын ояту. Ж?мба?. Жеті шектен жеті т?рлі ?н шы?ар. ?уезінен жеті тарау м?? шы?ар Ойнап кетсе?, т?рлі-т?рлі жыр шы?ар, Б?л ?андай аспап? (Жетіген) IV. Ма?ынаны тану. Жетіген-жеті ішекті шертіп ойналатын музыкалы? аспап. Жетіген – ?аза? хал?ыны? к?п ішекті шертпелі аспабы. Жалпы т?р?ы ?зынша, ж?шік тектес етіп жасалады. Бетіне ж??а та?тайдан ?а?па? жабылып, ?н беретін ойы?тары салынады. Тарихы Жетіген — жасалуы да, ойналу ?діс-т?сілі де ?те к?рделі аспап. Ертеректе ел арасында са?тал?ан к?не жетігенні? ішегі атты? ?ылынан та?ылып, тиекті? орнына асы?тар пайдаланылатын бол?ан. Аспапты? ??ла? к?йі осы асы?тарды ?рлі-берлі жылжыту ар?ылы келтірілген. Ішек сандары жетеу бол?анды?тан, аспап Жетіген атал?ан. Жетіген аспабы т?ркі тілдес халы?тарды? барлы?ында да бар ж?не ?з тілдік атауларымен аталады. Мысалы, татарлар — “етиган”, тувалы?тар — “жады?ан”, ха?астар — “шат?ан” деп атап, музыкалы? аспаптарымызды? да этникалы? шы?у, пайда болу негізіні? ??сас, тектес екендігін бай?атады. Жетіген с?зіні? пайда болуы«Жетіген» деген атау тегінде екі с?зден ??ралса керек: жеті ж?не ?н. Я?ни, м?ны ?ндетуші немесе к?й шертуші жеті ішек десе де бол?андай. Жетіген туралы а?ыз Ерте кезде ауылда бір ?ария т?рады. Оны? жеті ?лы бол?ан. Бір жылы ?атты ж?т болып, адамдар тама?сыз ?алады, с?йтіп ?арияны? ?йіне ?ай?ы орнайды. Ашты?тан ?лкен ?лы ?ания ?лгеннен кейін ?ария кепкен а?ашты? б?лігін алып, о?ан шек салып, тиек ?ойып, “?ара?ым” к?йін орындайды, Т?ралым деген екінші ?лы ?лгеннен кейін екінші шек тартып, “?анат сынар” деген к?й шы?арды, ?шінші ?лы Жайкелдіге ол “??марым” к?йін, т?ртінші ?лы Бекенге “От с?нер”, бесінші ?лы Хауас?а “Ба?ыт к?шті”, Ж?лзар?а “К?н т?тылуы” атты к?й шы?арады. Е? кіші ?лы ?иястан айрыл?ан ?ария жетінші шекті тартып, “Жеті баламнан айрылып ??са болдым” атты к?й орындайды. Аспаптан ?ай?ы?а толы к?п дыбысты ала отырып, орындаушы ?рт?рлі ?уен ар?ылы ?зіні? балаларыны? бейнелерін к?рсетеді. Б?л шы?арыл?ан ?уендер м?нан ?рі дамытылып, аспапты орындауда?ы к?й-пьеса т?рінде бізге “Жетігенні? жетеуі” деген жалпы атпен жеткен. “Жетіген деген атау екі с?зден т?рады: жеті ж?не ?н” – “жетіген” деген ??ымды береді. ?аза?ты? халы? ?ндері-?аза? хал?ыны? рухани бай м?расы. Олай болса сол бізге жеткен м?раларымызды? бірі – халы? ?ні «Балапан ?аз» ?нін ?йренеміз. V. Сергіту с?ті. VІ. Ой тол?аныс. 1. «М?ны кім істейді?» дидактикалы? ойын: Шарты: суреттерге ?арап с?ра?тар?а жауап беру. - ?нші не істейді? (?н орындайды) - К?йші не істейді? (К?й тартады) - Сазгер не жазады? (?н жазады) - Биші не істейді? (Би билейді) 2. «Кел ойнайы?» атты ?ріп ойын ойнайы?. Шарты: ?р ?ріпті? астына жазыл?ан сандарды ретімен ?ойса, шертпелі аспапты? аты шы?ады. Жауабы: Жетіген. Е Е І Ж Н Т Г 6 2 4 1 7 3 5 VІІ. Бекіту. - Жетіген ?андай аспап? - «Жетіген» с?зі ?андай екі с?зден шы??ан? - Неден жасалады? - Бас?а аспаптардан айырмашылы?ы ?андай? - Ертеде ішектері неден жасал?ан? VІІІ. ?йге тапсырма. Та?ырыпты о?ып, халы? ?ні «Балапан ?аз» ?нін жаттау. ІХ. ?орытынды. Саба?ты ая?тап, о?ушыларды ба?алау.