Музыка 2 сынып

Төңкеріс негізгі мектебі

Музыка пәнінің мұғалімі:

Ермұхамбетова Ж.Б.

Сабақ тақырыбы: Халық композиторы Дәулеткерей Шығайұлы

Сабақтың мақсаты:

Біліктілік Дамытушылық

Дәулеткерейдің өмірі мен Домбыраға қызығушылығын

Шығармашылығымен арттыра отырып,оқушылардың

таныстыру, «Қосалқа» танымдық іс-әрекетін дамыту,

күйінің шығу тарихын, күй иірімдерін дұрыс ести білу,

мазмұнын білу. күйді дұрыс орындауға машықтандыру.

Тәрбиелік

Қазақтың белгілі коспозиторларының күйлерін тыңдату арқылы Отанын сүюге, рухани адамгершілігі мол, өз ісіне сенімді, еңбекқор, мейірімді, өнерлі, заманына сай тұлғаны тәрбиелеу.

Дәулеткерей Шығайұлы

1820 жылы Бөкей ордасындағы Қарамола деген жерде дүниеге келген. Дәулеткерей қазіргі Батыс Қазақстан облысы Орда ауданында молданың алдынан хат таныған. Оқи да жаз да алған, орысша да үйренген. Дәулеткерей Шығайұлы – қазақтың күйшілік өнерлңк үні мен ерекше музыкалық тңлңмен танылған үлкен өнер иесі. Дәулеткерей – қазақтың хандық дәуренінде билік еткен төре тұқымы. Дәулеткерей төрелік билікті емес, күйшіңлік өнерді мұрат тұтады. 1860 жылдардың басында Қызылқұрт, Ноғай руларын билеген, алайда ол билікті жақсы көрмейді. Дәулеткерейдің бұл руларды билеуі Құрманғазыға жаман болмайды. Өйткені осы жылдарды екі күйші танысады, бірі – Исатайға бүйрегі бұрған Қызылқұрттан шыққан Құрманғазы, бірі- Бөкейдің кіші інісі Шығайдан туған төре Дәулеткерей болып, көзқаратары алшақ жатқан оларды жақындататын үлкен күш пайда болады. Ол күш – өнер, күй күші. Дәулеткерей өзініңәкімшілік жұмысын жинап қойып, біраз уақыт Құрманғазымен бірге ел аралап, күй тартып жүреді. Дәулеткерейдің баласы Салауаткерей де әкесі көп күйлерін білген. Саратовтан оқып, кейін ордасына қайтып келеді, Дина Нұрпейсовамен кездеседі. Дәулеткерей күйлері – халқымыздың сарқылмас мол музыкалық мұрасы. Оның шығармалары: «Ақбала қыз», «Ат қалған», «Қосалқа», «Байжұма», «Бұлбұл», «Желдірме», «Жігер», «Айжан қыз», «Көрғұлы», «Құдаша», «Керілме», т.б. қырықтан астам күйлері нотаға түсірілген.

«Қосалқа» күйінің шығу тарихы

Бүгінде күн батар алдында алты қанатты ақ үйдің іргесін түргізіп қойып төрт қабат көрпе үстінде биік құс жастыққа арқасын сүйеп даладан ескен самал желмен елігіп домбыра шертіп отырғанды. Құлағана әлдебір күй ызыңы жетіп қайыруы ырғағы үйлеспей мазасы кете берген соң, басын көтеріп, сытқа көз тастаған. Сол кезде іргелес жақын иін ағаш пен қос шелек көтерген бір қыз бұрыла басып өтіп бара жатты. Қыздың әсем басқан аяғына кеудесіне құлаған қос алқасының сылдыры әдемі үйлеседі екен. Дәулеткерей орнынан қалай ұшып тұрғанын білмей қалады. Есіктен шығып суға бара жатқан қыздың ізімен ілесе жүріп бара жатқанын аңғармай қалыпты. Күйші теңселе басып үйге қайтып келеді де, домбырасын қолға алады. Оның ең әдемі күйлерінің бірі «Қосалқа» осылай туған екен.

Сергіту сәтті:

«Қаражорға» биі

Дәулеткерей мен Құрманғазының Айжан қыздың ауылына баруы

Құрманғазы мен Дәулеткерей күші Айжан қыздың үйіне барады. Айжан қадірлеп күтіп, домбыра тартады. Құрамнғазы Айжанның күй тартысына риза болып қолына домбырасын алып бір жаңа күй шертеді.

Құреке, мынауыңыз бұрын-соңды естімеген күй екен, аты не болды екен? – дейді Бапас. Құрманғазы сол кезде:

Бұны Айжан қызға шығарғаным ғой, - дейді.

• Онда бұл күйдің аты «Айжан қыз»күйі осылай шыққан. Күйді номаға түсірген – Ахмет Жұбанов.

күй:

Көрғұлы

Сөзжұмбақ

Тігінен:

1. Халық композиторының аты

2. Екі сөзден тұратын күйдің аты: бірінші сыңары екә немесе жұп дегенді білдіреді, екәншә сыңары әшекей бұйымның аты.

3. Екі сөзден тұрады: бірінші – ауқатты дегенді білдіреді екінші- аптаның бір күнінің атауы.

Көлденеңінен:

1. Бұл құсқа арналып, ән де, күйде шығарылған.

2. Екі сөз: -аспан денесі, екіншісі – «адам», «пенде» сөздерінің синонимі.

1. Дәулеткерей қашан және қай жерде туылды?

2. Дәулеткерейдің баласының аты кім?

3. Дәулеткерейдің күйлерін ата?

4. Дәулеткерейдің қандай танымал күйшімен шығармашылық қатынаста болды?

5. Дәулеткерей қанша күйлері номаға түсірілген?

6. Дәулеткерейдің еркелетіп қойылған аты?

7. Дәулеткерей Айжан қыздың ауылына кіммен бірге барды?

8. Дәулеткерейдің күйлерін нотаға түсірген кім?

Үй тапсырмасы:

Дәулеткерейдің өмірімен шығармаларын оқып, біліп келу.