Тарт күйіңді, домбыра! Төгіл, төгілтәтгікүй, Таусуындайсылдыра, Желпін, желпінжелсоқтыр! Таудатұмантұрмасын, Көктебұлтыдыра! Сабақбасындаоқушылардыңназарынжинақтау: Даулеткерей мен Курмангазы бейнеленген үлестірмелерді беру арқылы оқушыларды топтарға бөлу. Курманғазы бейнеленген үлестірме бойынша домбырада ойнау арқылы«Төкпе» түрін зерттейді Дәулеткерей бейнеленген үлестірме бойынша домбырада ойнау арқылы «Шертпе»түрін зерттейді. Тапсырма : Ментальдік карта құрастыру. Төкпе және шертпе түрлерінің домбырада орындалуының әртүрлі тәсілдерін зерттеңіз. Төкпе және шерпе күйлерінің қандай ерекшеліктері бар деген сұраққа жауап беріңіз? Заманауи оранжировкада және де домбырада Құрманғазының «Адай » күйінін орындалуын тыңдаңыз? Мына сұраққа жауап беріңіз...қандай айырмашылығы,ұқсастығы бар? Тапсырма хабарламаны табу.Мәтімен жұмыс. Бағалау критерилері : Қазақтың төкпе және шертпе стилін біледі; Интепретация қоюға толық сипат береді; төкпе и шертпе айырмашылықтарын анықтайды. Домбрада қазақтың "төкпе" стилін ойнауда ақпаратты жұмыс жасау арқылы зерттейді. Мәслелерін орындау: «Төкпе» стиліне толық мағлұмат беріңіз; «Төкпе»стиліндегі күйді орындаушы кім? «Төкпе»стилінің ерекшелігі неде? «Шертпе» стилі домбрада ойнауда зерттеледі ме «Шертпе» стиліне толық мағлұмат беріңіз; «Шертпе»стиліндегі күйді орындаған кім ? «Шертпе»стилінің ерекшелігі неде? Оқушыларға арналған ақпарат: Күйші -сөзбе -сөз дегенді білдіреді"орындаушы күйлер" Күйді-домбырада ойнайтын қазақ халқының инсрументальдік пьеса. Күй- бұл көп жылғы халық шығармашылығы, табиғат көріністерін музыкалық нысанында көрсетеді Кейбір күйлер аттың шабысын, құстың ұшуын,жыланның жорғалаған т.б.беріледі. Оларды күйші орындайды, сондай-ақ жыршы мен ақында. Күй жергілікті стилі бар, дауыс ырғағында әуен түрлері, құралдары, орындаушылық техникасы көрсетіледі. Үздік үлгілерімен күйлер Батыс Қазақстан шығармашылығы аса көрнекті композиторлары-күйші Құрманғазы, Ахмедьярова және Дәулеткерей, Шығыс және Солтүстік Қазақстан — Тәттімбет және Ағашаяқ, Оңтүстік — Ықлас , Сүгір, Байсерке және т. Б. Қазіргі заманғы композиторлары-күйші Д. Нұрпейісова, М. Ержанов, Ж. Каламбаев, А. Шингожаев және т. б..Домбра мәдениетінде екі жетекшілік аспаптық дәстүр қалыптасқан:батыс-қазақстандық төкпе және шығыс қазақстан- шертпе.Шығыс қазақстандық шертпе –саусақпен жұмсақ әуенін келтіреді . Шертпе күй-мазмұнында майда психологиялық суреттемелер, терең адами сезімдер, әдемі әйел бейнелері баяндалады. Осы мектептің дәстүріне кең аумағына–айналған Алтайға дейін Ұлытау мен жағалаулары, Сырдария. Шертпе күйге келгенде шығармалар бірінші кезекте Сары Арқа тумаларының шығармалары болып саналады .Тәттімбет шертпе-күйді негізін қалаушы, және олардың арасында қайталанбас үлгілерімен, ең терең философиялық мазмұнды шығарма болып саналады. Шертпе күйді орындау кезіндегі әдісі басқа мектептермен дәстүрлі әдістері ерекшеленеді: асықпай талап етеді, тіпті айтуға болады,жоғары деңгейде жеткізіледі,әрбір ішектің қағысымен,өзіне тән білімі,толқындардың ерекше тербелісі ішектің басқанынан пайда болады Тек аталған талаптар сақталған кезде орындаушы аспаптың әуенімен жылы және құттықтау сөзін келтіруі мүмкін. Тәтімбеттің шертпе күй шығармалары өз алдына ереше дүние. Орындаудың қыр сырын меңгерген домбырашы шеберліктің шыңына жетеді. Тәттімбеттің күйлері көбінесе ішекті жеке тарту арқылы орындалады. Мысалы «Сарыжайлау», «Сылкылдак», «Кокейкести», «Косбасар» күйлерідомбыраны оң бұрау арқылы орындалады(квартовый строй),ал «Азамат Кожа», «Бес торе» домбыра ішегін теріс бұрау арқылы орындалады.(квинтовый строй). Егер де осы күйлерді орындау барысында әр-түрлі қағыспен ойнау әдісін қолданбаса күйдің мазмұнымен мәні толық ашылмайды. Төкпе -батыс қазақстанның домбра дәстүрінің күйі("төкпе"-үнемі ағып жатқан, асау толқын). Төкпе күйлерінің орындаушысы көрнекті композитор, көптеген домбыра пьесаларының авторы - Құрмангазы Сағырбайұлы. Тапсырманы әр оқушы жеке өз дәптерлерінде орындайды. Оқушыларға менталді картаны құрастыруға 12 м уақыт беріледі. Ауызша хабарлауда,жазбаша орындаған тапсырмаларын,ауызша сұрақтарға жауап берді. «Төкпе» терминіне толық мағлұмат беріңіз; «Төкпе» стиліндегі күйді орындаған кім? «Төкпе»стилінің ерекшелігі неде? «Шертпе» стилі домбрада ойнауда зерттеледі ме «Шертпе» терминіне толық мағлұмат беріңіз; «Шертпе» стиліндегі күйді орындаған кім? «Шертпе»стилінің ерекшелігі неде? Өзара бағалау: Өз жұмысын көршілес баламен алмасады. Тыңдалым: Кұрманғазының «Адай»және «Төкпе»стилі жазылады, содан кейін Тәттімбеттің күйі ойналады. «Сылқылдақ» стилі «Шертпе» Сыныпта мәселені талқылау: 1. «Төкпе»стиліндегі күйді кім орндағанын анықтаңыз? 2." Шертпе"стиліндегі күйді кім орндағанын анықтаңыз? 2 Тапсырма: Интерпретация Компьтерлік бағдарлама арқылы төкпе және шертпе күйлеріне қысқа интерпретация жасау. 1.Тыңдай отырып ,таңдаңыз «Адай» және «Сылқылдақ»күйлерін. 2.Қарқын мен күйдік тоналды Audacityбағдарламаында өзгерту. 3.Өз интерпретацияңды сынып көзқарастарымен алмаса біл. Тапсырма орындауда оқушыларға 5 мин. беріледі. Өзарабағалау : Топтардағы оқушыларға өз композицияларын сынып алдына шолу жасайды. Критериалды бағалау: Интепретация құрады. Audacity бағдарламасында күй интерпретациясын орындайды.. Күйде әр түрлі әсерлер қолданады. Рефлексия:Мен күй тарихын зерттедім, бұл....(шертпе, төкпе) күйдің орындалу әдісін меңгеруге көмектеседі. Қорытынды нәтижелері: сабақтың мақсаты мен критериін талқылау. Дыбысталу мақсаттары талқылау кезінде оқыту мақсаттары орындалды ма. Мұғалімнің оқушыларға критерийлері бойынша кері байланыс беріледі. |