kopilkaurokov.ru - сайт для учителей

Создайте Ваш сайт учителя Курсы ПК и ППК Видеоуроки Олимпиады Вебинары для учителей

Методическое пособия

Нажмите, чтобы узнать подробности

                                                                              Білгің келсе біздің жайды,

                                                                                Содан сұра тек қана:

                                                                                Одан асқан шежіре,

                                                                                Одан асқан жоқ дана.

                                    (Қ. Мырзалиев)

           Арайлап атқан тәуелсіздіктің ақ таңымен бірге, дәурімізде өнертану үрдістері жаңа бағытқа бет алды. Ғасырдың көмбесінде көміліп қала жаздаған ұлттық құндылықтарымызбен, әдет- ғұрып, салт – дәстүрлеріміздің түбіріне балта шабыла жаздағаны бәрімізге мәлім. Халқымыздың руханиятты өмірінен хабар беретін, мәні де, мағынасы да қайталанбас ғажайып өнер, киелі өнер - Күй өнері! «Бабалардың көзіндей, даналардың сөзіндей», «көнекөз»- шежіре, халықпен бірге «Мың өліп, мың тірілген» осы күнге, ұрпақ жалғасының арқасында жеткен асыл қазына, баға жетпес байлығымыз, ол біздің қасиетті, киелі- қоңыр домбырамыз!                   Халқымыздың қуанышын да, қайғысында, мұңы мен зарында, күйінішімен, сүйінішінда қызығында бірге бөлісіп келе жатқан қоңыр домбыра – ғасырлардың құрдасы. Әр адамның көңіл түкпіріне үңілтетін, толғантатын, сезім шіркіннің қылын шертіп, сырласатын, күрсінтіп – күңірентіп, мұңға батыратын, күш- қайрат беріп серпілтетін, шынықтырып – шаттандыратын ғажайып дүние, еш халықта жоқ қайталанбас керемет – бұл киелі де қасиетті - күй өнері. Қазіргі  жас  ұрпақ,  жас жеткіншек, күй өнерінің сырына ден қойған шәкірттер, күйдің күрделі – өнер екенін, оның арғы жағында бүкіл қазақ халқының ауыр тағдыры мен үлкен тарихы жатқанын білуге міндетті.

Сайын далада өмір сүрген халқымыздың философиялық ой – тұжырымдары, табиғи парасаттылықтың арқасында өте жоғарғы  деңгейде болғанын қазіргі өмір дәлелдеп берді, халық  даналығын әлі де дәлелдеп береді деп сенеміз.

Небір оқиғаларға орайластырып шығарған дүниелер туындап жатты, сөйте келе күйлер топтамасы  дәстүрлі  күйлер циклы пайда болды.

      Халқымыздың негізгі тұрмыс көзі, тіршілік көзі төрт түлік малға байланысты болғандықтан жан - жануарлар ішінде жылқы малы мен түйе түлігін аса қадірлеп құрметтеген. Сол себепті; әдебиетте де, музыкада да, бұл жануарлардың басты кейіпкер болуы заңды – нәрсе. Қазақ халқы күйлерінің басым бөлігі жылқы малына арналғанын ескерсек; салпы ерін, салқы төс, жер тарпыған тұлпарлардың дүмпуі мен дүбірі, күншілік жерге шапқанда жұлдыздай ағып, құстай ұшқан арғымақтардың тас ұшырған болат тұяқтары ; «Көкбалақ», «Бозайғыр», «Салкүрең», «Бозжорға», «Көкала ат», «Балжыңкер», «Тепең көк», «Торы жорға», «Егіз қызыл», «Тел қаңырлар» болып, қоңыр домбыраның қос ішегінен шыққан дүбірлі дүмпу, қаныңды қыздырып, өзіңді жаңа ғана мәре сызығын сызып өткен «Ақтанкердей»  сезінесің. Арқаның дүлдүл күйшісі Әшімтайдің шәкірті жасы ұлғайғанша қолынан домбырасы түспеген –Аққыз - әже айтыпты дейді;

     - Дүниеге келген, адам тағдырын жеткізуге келгенде бұдан айтқыш, бұдан шыншыл керемет болмақ емес. Өмір сырын шанағына қанағына құйып алып, қоңыр үнмен келер ұрпаққа аманат қалдырып, өсиет айтып отырғандай.

       Иә, зар заманның, тар заманның күйін шертіп, халқымен бірге күңіреніп, бірге күрсінген қоңыр домбыраның күйін түсіну, ойлау жүйеміз өзгеріп, сезімдеріміз сіңірленіп кеткен қазіргі замандағы біздерге өте қиын. Қос ішектен бебеулеп шыққан қоңыр үн, ботасын іздеп боздаған «Бозінген», «Наридірген», «Ерке - атан», «Желмая», болып адамзаттың жүрек қылын дәл тауып, елжірете  егілтеді.

          Мектеп қабырғасында жүрген оқушыларға бұлар  әлі жас, әдеби – көркем тілмен айтылған әңгімелерді түсіне бермейді, деу қателік. Күй шежіресін әңгімелеп беру, күйшінің де, күй өнерінің майталмандары да, жалпы қолына домбыра ұстап күй шерте білген адамның міндеті, ата – бабамыздан келе жатқан - дәстүр. Халқымыздың басынан өткен: «Ақтабан шұбырынды, алқакөл сұламадан» бастап зар замандар, тар замандар қазақ халқының тарихында ақтаңдақ беттер болып «Ел айырылған», «Ақтабан шұбырынды»,  «Қазақ пен Ноғайлының айрылысуы», «Елім - ай», «Заман - ай», «Қайран Нарын», «Қоштасу», секілді өскен жерін, туған елін сағынып өксіді.  Алтайдан Атырауға, Қаратаудан Аштрахан, Қорған, Орынбор, Түменге дейінгі сайын дала, Еділ мен Жайық, Сырдария, Ертіс секілді ұлы өзендер мен көлдердің арасын мекен еткен қазақ халқы тұрмыс- тіршілігін, болмыс бітімін, ой – арманын, қоңырқай ғана қоңыр домбырада, қоңыр үнмен қоңырлатып санамызға сіңіріп, құлағымызға құюдан жалықпай келеді.

Қарға бойлы Қазтуған жыраудың сөзімен айтқанда,

«Қоғалы көлдер, қом сулар,                                                                        

Кімдерге  қоныс болмаған,                                                                                 

Мынау жалған дүние                                                                                                 

Кімдерден кейін қалмаған»

    -, деп «Қайғылы қара», «Өттің дүние», «Дүние ғапыл», «Көкейкесті», «Домалатпай», «О дүние - ай», «Әттеген - ай» «Көкіл»,   «Қосбасарлар», болып, өткінші дүниенің өксікке толы өтпелі, жалған екенін, қамшының сабағындай адамзаттың қысқа ғұмырын, қоңыр домбыра қоңыр үнмен налаға толы өкінішпен жырлады.

     Қоңыр домбыраның қос ішегінен қоңырлаған қоңыр үн  «Қоңыр қаз» болып қаңқылдады, «Аққу», «Сыңар Аққу»  болып сұңқылдады, «Қыран бүркіт» «Тау құдірет» болып саңқылдады, «Бұлбұл»  болып сайрады.    Алысқа бармай – ақ, заманы жақын;  Байжігіт, Бейсенбі, Боғда, Құрманғазы, Дәулеткерей, Дина, Тәттімбет, Ерғалы, Еспай, Әлікей, Сүгір, Қазанғап, Түркеш, Абыл, Әшімтайлар ұланғайыр  өлкеміздің апайтөс алыптары. Осы алыптар, күй өнерінің «Әлемдік» деңгейге көтерілгенін білсе ғой, шіркін! Қоңыр әуеннің бар қасиет- қадірін мөлдіретіп отырып, сол қалпында  жеткізген майталман    күйшілерімізден айналып кетсек болар ма!

               Талғампаз тыңдарман мен көрермен, күй өнерін жоғары бағалады деп білеміз.  Келешек ұрпаққа өнердің бай мұрасы күй өнерін адал, таза күйінде табыстаған жөн.

              Қазіргі сапырлыса қайнаған өзгерістер, дәстүрлі мәдениетіміздің бұл саласына кері әсерін тигізбей, күй мұрасы ары қарай жалғасын табады деп сенеміз.

              Өскелең ұрпақ үшін, өнегелі де ардақты істің басы қасында жүру, біз үшін құрметті де қасиетті, мәртебелі іс,  асыл парыз!

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Наладить дисциплину на своих уроках.
Получить возможность работать творчески.

Просмотр содержимого документа
«Методическое пособия»

Білгің келсе біздің жайды,

Содан сұра тек қана:

Одан асқан шежіре,

Одан асқан жоқ дана.

(Қ. Мырзалиев)

Арайлап атқан тәуелсіздіктің ақ таңымен бірге, дәурімізде өнертану үрдістері жаңа бағытқа бет алды. Ғасырдың көмбесінде көміліп қала жаздаған ұлттық құндылықтарымызбен, әдет- ғұрып, салт – дәстүрлеріміздің түбіріне балта шабыла жаздағаны бәрімізге мәлім. Халқымыздың руханиятты өмірінен хабар беретін, мәні де, мағынасы да қайталанбас ғажайып өнер, киелі өнер - Күй өнері! «Бабалардың көзіндей, даналардың сөзіндей», «көнекөз»- шежіре, халықпен бірге «Мың өліп, мың тірілген» осы күнге, ұрпақ жалғасының арқасында жеткен асыл қазына, баға жетпес байлығымыз, ол біздің қасиетті, киелі- қоңыр домбырамыз!


Халқымыздың қуанышын да, қайғысында, мұңы мен зарында, күйінішімен, сүйінішінда қызығында бірге бөлісіп келе жатқан қоңыр домбыра – ғасырлардың құрдасы. Әр адамның көңіл түкпіріне үңілтетін, толғантатын, сезім шіркіннің қылын шертіп, сырласатын, күрсінтіп – күңірентіп, мұңға батыратын, күш- қайрат беріп серпілтетін, шынықтырып – шаттандыратын ғажайып дүние, еш халықта жоқ қайталанбас керемет – бұл киелі де қасиетті - күй өнері.


Қазіргі жас ұрпақ, жас жеткіншек, күй өнерінің сырына ден қойған шәкірттер, күйдің күрделі – өнер екенін, оның арғы жағында бүкіл қазақ халқының ауыр тағдыры мен үлкен тарихы жатқанын білуге міндетті.

Сайын далада өмір сүрген халқымыздың философиялық ой – тұжырымдары, табиғи парасаттылықтың арқасында өте жоғарғы деңгейде болғанын қазіргі өмір дәлелдеп берді, халық даналығын әлі де дәлелдеп береді деп сенеміз.

Небір оқиғаларға орайластырып шығарған дүниелер туындап жатты, сөйте келе күйлер топтамасы дәстүрлі күйлер циклы пайда болды.

Халқымыздың негізгі тұрмыс көзі, тіршілік көзі төрт түлік малға байланысты болғандықтан жан - жануарлар ішінде жылқы малы мен түйе түлігін аса қадірлеп құрметтеген. Сол себепті; әдебиетте де, музыкада да, бұл жануарлардың басты кейіпкер болуы заңды – нәрсе.

Қазақ халқы күйлерінің басым бөлігі жылқы малына арналғанын ескерсек; салпы ерін, салқы төс, жер тарпыған тұлпарлардың дүмпуі мен дүбірі, күншілік жерге шапқанда жұлдыздай ағып, құстай ұшқан арғымақтардың тас ұшырған болат тұяқтары ; «Көкбалақ», «Бозайғыр», «Салкүрең», «Бозжорға», «Көкала ат», «Балжыңкер», «Тепең көк», «Торы жорға», «Егіз қызыл», «Тел қаңырлар» болып, қоңыр домбыраның қос ішегінен шыққан дүбірлі дүмпу, қаныңды қыздырып, өзіңді жаңа ғана мәре сызығын сызып өткен «Ақтанкердей» сезінесің.

Арқаның дүлдүл күйшісі Әшімтайдің шәкірті жасы ұлғайғанша қолынан домбырасы түспеген –Аққыз -- әже айтыпты дейді;

-- Дүниеге келген, адам тағдырын жеткізуге келгенде бұдан айтқыш, бұдан шыншыл керемет болмақ емес. Өмір сырын шанағына қанағына құйып алып , қоңыр үнмен келер ұрпаққа аманат қалдырып, өсиет айтып отырғандай.

Иә, зар заманның, тар заманның күйін шертіп, халқымен бірге күңіреніп, бірге күрсінген қоңыр домбыраның күйін түсіну, ойлау жүйеміз өзгеріп, сезімдеріміз сіңірленіп кеткен қазіргі замандағы біздерге өте қиын. Қос ішектен бебеулеп шыққан қоңыр үн, ботасын іздеп боздаған «Бозінген», «Наридірген», «Ерке - атан», «Желмая», болып адамзаттың жүрек қылын дәл тауып, елжірете егілтеді.

Мектеп қабырғасында жүрген оқушыларға бұлар әлі жас, әдеби – көркем тілмен айтылған әңгімелерді түсіне бермейді, деу қателік. Күй шежіресін әңгімелеп беру, күйшінің де, күй өнерінің майталмандары да, жалпы қолына домбыра ұстап күй шерте білген адамның міндеті, ата – бабамыздан келе жатқан - дәстүр.

Халқымыздың басынан өткен: «Ақтабан шұбырынды, алқакөл сұламадан» бастап зар замандар, тар замандар қазақ халқының тарихында ақтаңдақ беттер болып «Ел айырылған», «Ақтабан шұбырынды», «Қазақ пен Ноғайлының айрылысуы», «Елім - ай», «Заман - ай», «Қайран Нарын», «Қоштасу», секілді өскен жерін, туған елін сағынып өксіді. Алтайдан Атырауға, Қаратаудан Аштрахан, Қорған, Орынбор, Түменге дейінгі сайын дала, Еділ мен Жайық, Сырдария, Ертіс секілді ұлы өзендер мен көлдердің арасын мекен еткен қазақ халқы тұрмыс- тіршілігін, болмыс бітімін, ой – арманын, қоңырқай ғана қоңыр домбырада, қоңыр үнмен қоңырлатып санамызға сіңіріп, құлағымызға құюдан жалықпай келеді.


Қарға бойлы Қазтуған жыраудың сөзімен айтқанда,

«Қоғалы көлдер, қом сулар, Кімдерге қоныс болмаған, Мынау жалған дүние Кімдерден кейін қалмаған»

-- , деп «Қайғылы қара», «Өттің дүние», «Дүние ғапыл», «Көкейкесті», «Домалатпай», «О дүние - ай», «Әттеген - ай» «Көкіл», «Қосбасарлар», болып, өткінші дүниенің өксікке толы өтпелі, жалған екенін, қамшының сабағындай адамзаттың қысқа ғұмырын, қоңыр домбыра қоңыр үнмен налаға толы өкінішпен жырлады.


Қоңыр домбыраның қос ішегінен қоңырлаған қоңыр үн «Қоңыр қаз» болып қаңқылдады, «Аққу», «Сыңар Аққу» болып сұңқылдады, «Қыран бүркіт» «Тау құдірет» болып саңқылдады, «Бұлбұл» болып сайрады.

Қыс қыстауы, жаз жайлауы, күз күзеуі болып мал өсіріп, жер емшегін емген, ұрпағына тоқшылық пен молшылықты жасай білген кемеңгерлік пен қасиеттері, сәулетті сарайлары, жүздеген қалалары, қазба байлықтары, бай мәдениеті бар елдің рухани күш–қуатына қалай таң қалмассың? Шетсіз, шексіз сағым ойнаған «Сарыарқасы» дауыл шайқап, толқыны тулаған көк теңізі, шалғыны жайқалып, шағалысы шалқыған айдын көлдері, сылдырап аққан бұлақтары, жайқалып өскен құрақтары, көгілдір көкпен астасқан «Алтай», «Алатау», «Қаратаулары», болып дархан даланың табиғатын сүйіспеншілікпен шалқытса, енді бірде, елі көшіп, жаз қызығы кеткен, құлазыған «Саржайлау», «Бозтөбе», «Бозашшы», болып, сарғайған сағыныштың көз жасына ерік береді. Енді бірде, жігерін қамшылап, дауылды күйлермен еліне рух берді. Тілімдей жерін жауға бермеген батыр бабаларымыз, кең даласын көздің қарашығындай сақтай отырып, бостандық сүйгіш, ер көңіл, ер тұлғасын «Серпер», «Жігер», «Нарату». «Жұмыр қылыш», «Адай», «Көңіл ашар», болып, қайсар халықтың сынбайтын, мойымайтын, болаттай берік бітімін сипаттады. Дауылды күйлерімен рух берді.

«Сылқым қыз», «Көркем ханым», «Кербез сылқым», «Ақ шолпан», «Жеңгем сүйер», «Ақ желеңдер», мен «Балжан қыздар», секілді сылқым сүлуларымыздың сыңғыр күлкісін, сызылтып салған әндерін қоңыр домбыра әдемі сурет әлемінде жүргендей әсерлі жеткізді.

Адам бойындағы ең жоғарғы нәзік сезімдерді қуанышпен сүйінішті, тулаған жүрекпен, мөлтілдеп келген көздің жасын, елжіреген ана жүрегінің сағынышын, жолы жеңішке қазақ қыздарының, қазақ әйелінің асыл қасиеттерін, адамгершілігін, сұлулығымен ішкі мәдениет биіктігін, сиқырлы сазды әуен – әсемдеп, өрнектеп, өрбітеді.


Кешегі кеңес өкіметі кезіндегі сомшыл саясаттың залалы халқымыздың басына тағы да қара бұлт ұялатып, қазақты соғыспен де, аштықпен де қырып көрді. Әдейі ұйымдастырылған «Аштық» пен «Репрессия» деген жалмауыз халықты тағы да қоғадай жайпап, қырып салды. Халық тағы да жазиралы жайлауынан, кіндік қаны тамған ауылынан, ағайынды бауырынан айырылып, есеңгіреп қалды. «Мың жылда бір туатын» алып бәйтерек «Алаштың» арыстарын қойдай көгендеп, тағы қырды.

Әбікен Хасеновтың «Қоңыры», кешегі өткен жазықсыз жандарды аза тұтты, қаралы жылдарды терең тебіреніспен, жан жүрегі күңірене, күрсіне отырып, мұңды сазбен өкси, өкіне жоқтады.

Осының барлығы қоңыр домбыраның кеудесінен еңіреп , езіліп, үзіліп шығып жетті. Ия халайық, қиядағыны қолына қылыш алмай қиып түсетін, ұстара тілді, от ауызды ақындарымызды, жүрек пен сезімнің, ой мен сананың, зейін - зерденің қылын дөп басып, қоңыр домбыраның қос ішегіне сыйдыра білген күйшілерімізді «Әулие» демеске бола ма.

Алысқа бармай – ақ, заманы жақын; Байжігіт, Бейсенбі, Боғда, Құрманғазы, Дәулеткерей, Дина, Тәттімбет, Ерғалы, Еспай, Әлікей, Сүгір, Қазанғап, Түркеш, Абыл, Әшімтайлар ұланғайыр өлкеміздің апайтөс алыптары. Осы алыптар, күй өнерінің «Әлемдік» деңгейге көтерілгенін білсе ғой, шіркін! Қоңыр әуеннің бар қасиет- қадірін мөлдіретіп отырып, сол қалпында жеткізген майталман күйшілерімізден айналып кетсек болар ма!

Талғампаз тыңдарман мен көрермен, күй өнерін жоғары бағалады деп білеміз. Келешек ұрпаққа өнердің бай мұрасы күй өнерін адал, таза күйінде табыстаған жөн.

Қазіргі сапырлыса қайнаған өзгерістер, дәстүрлі мәдениетіміздің бұл саласына кері әсерін тигізбей, күй мұрасы ары қарай жалғасын табады деп сенеміз.

Өскелең ұрпақ үшін, өнегелі де ардақты істің басы қасында жүру, біз үшін құрметті де қасиетті, мәртебелі іс, асыл парыз!





Получите в подарок сайт учителя

Предмет: Музыка

Категория: Презентации

Целевая аудитория: 5 класс.
Урок соответствует ФГОС

Скачать
Методическое пособия

Автор: Укиртаева Бакжамал Амиргалиевна

Дата: 06.12.2016

Номер свидетельства: 366361

Похожие файлы

object(ArrayObject)#853 (1) {
  ["storage":"ArrayObject":private] => array(6) {
    ["title"] => string(72) "методическое пособие по русскому языку"
    ["seo_title"] => string(40) "mietodichieskoieposobiieporusskomuiazyku"
    ["file_id"] => string(6) "262636"
    ["category_seo"] => string(12) "russkiyYazik"
    ["subcategory_seo"] => string(5) "testi"
    ["date"] => string(10) "1449396839"
  }
}
object(ArrayObject)#875 (1) {
  ["storage":"ArrayObject":private] => array(6) {
    ["title"] => string(157) "Комплексное методическое пособие по профессиональной дисциплине "Основы маркетинга""
    ["seo_title"] => string(85) "komplieksnoiemietodichieskoieposobiiepoprofiessionalnoidistsiplinieosnovymarkietingha"
    ["file_id"] => string(6) "267906"
    ["category_seo"] => string(7) "prochee"
    ["subcategory_seo"] => string(7) "prochee"
    ["date"] => string(10) "1450494952"
  }
}
object(ArrayObject)#853 (1) {
  ["storage":"ArrayObject":private] => array(6) {
    ["title"] => string(134) "Методическое пособие  по познавательному развитию   Разноцветные домики "
    ["seo_title"] => string(78) "mietodichieskoie-posobiie-po-poznavatiel-nomu-razvitiiu-raznotsvietnyie-domiki"
    ["file_id"] => string(6) "208665"
    ["category_seo"] => string(21) "doshkolnoeObrazovanie"
    ["subcategory_seo"] => string(7) "prochee"
    ["date"] => string(10) "1430856378"
  }
}
object(ArrayObject)#875 (1) {
  ["storage":"ArrayObject":private] => array(6) {
    ["title"] => string(79) "Методическое пособие по английскому языку "
    ["seo_title"] => string(48) "mietodichieskoie-posobiie-po-anghliiskomu-iazyku"
    ["file_id"] => string(6) "121376"
    ["category_seo"] => string(15) "angliiskiyYazik"
    ["subcategory_seo"] => string(12) "planirovanie"
    ["date"] => string(10) "1413960533"
  }
}
object(ArrayObject)#853 (1) {
  ["storage":"ArrayObject":private] => array(6) {
    ["title"] => string(244) "Методическое пособие «Методические рекомендации.  Роль диктантов в развитии орфографической грамотности учащихся. Виды диктантов» "
    ["seo_title"] => string(145) "mietodichieskoie-posobiie-mietodichieskiie-riekomiendatsii-rol-diktantov-v-razvitii-orfoghrafichieskoi-ghramotnosti-uchashchikhsia-vidy-diktantov"
    ["file_id"] => string(6) "131158"
    ["category_seo"] => string(12) "russkiyYazik"
    ["subcategory_seo"] => string(7) "prochee"
    ["date"] => string(10) "1416083056"
  }
}


Получите в подарок сайт учителя

Видеоуроки для учителей

Курсы для учителей

ПОЛУЧИТЕ СВИДЕТЕЛЬСТВО МГНОВЕННО

Добавить свою работу

* Свидетельство о публикации выдается БЕСПЛАТНО, СРАЗУ же после добавления Вами Вашей работы на сайт

Удобный поиск материалов для учителей

Ваш личный кабинет
Проверка свидетельства