«математика» пәнін оқытудағы белсенді оқыту әдістерін қолдану жолдары
«математика» пәнін оқытудағы белсенді оқыту әдістерін қолдану жолдары
«МАТЕМАТИКА» ПӘНІН ОҚЫТУДАҒЫ БЕЛСЕНДІ ОҚЫТУ
ӘДІСТЕРІН ҚОЛДАНУ ЖОЛДАРЫ
Ақсу ауданы «Барлыбек Сырттанов атындағы орта мектебі,мектепке
дейінгі шағын орталағымен» коммуналдық мемлекеттік мекемесінің
математика пәнінің мұғалімі Ниязова Алмагуль Кабировна
Оқушыларды оқытудың ең жоғары стандарттарын қамтамасыз етуде мұғалімдердің қолданатын оқыту тәсілдері (яғни, педагогикалық әдістемелер) маңызды. Көптеген зерттеулер нәтижесінде Хэтти (Hattie,2011) оқушылардың алға жылжуына мұғалімдердің педагогикалық шеберлігі, қолданатын әдіс-тәсілдері оқудың тиімділігне елеулі әсерін тигізетінін дәйекті түрде атап көрсеткен. Оқыту тәсілдерінің және бағалаудың қалай құрылу қажеттілігінің мысалдарын Хименес-Алейксандренің оңтайлы оқу ортасын құруға арналған ұсыныстарынан көруге болады (2008,cited by Katchevich et al, 2011):
Оқушылар оқу үдерісіне белсене қатысады. Олар білімдерін бағалап, өздері ұсынған қорытындыларының дәлелдерін ұсынуы және бір-біріне сын тұрғысынан қарауы тиіс.
Мұғалімдер оқушыларға бағытталған және дәлелдерді құру мен талдауға арналған рөлдік модельдер ретінде әрекет ететін оқыту тәсілдерін қолданулары керек.
Білім беру бағдарламасы проблемаларды шешудің тәсілдерін қамтуы тиіс.
Оқушылар мен мұғалімдер пікірлерді бағалауда білікті болуы керек және оқушылар тек жазбаша тестілеу бойынша ғана бағаланбауы тиіс.
Оқушылар өздерінің алған білімдерін қолдана алуы және білімдердің қалай алынғанын талдай білуі тиіс.
Оқушылардың диалогке және бірлескен оқуға қатысу мүмкіндігі болуы тиіс.
«Математика» пәні бойынша оқу бағдарламасындағы оқу мақсаттары оқушылардан өздерінің дағдыларды үйренуі туралы ой-пікірлерін білдіріп, оны талдай және бағамдай білуді талап етеді. Мысалы: 5 сыныпта «Диаграмма» тақырыбында 5.4.4.3 кестелер немесе диаграммалар түрінде берілген статистикалық ақпаратты алу оқу мақсаты бойынша оқушыларға бағанды диаграмма, графиктік, сызықтық және дөңгелек диаграмма суретттері беріледі оқушылар суреттегі диаграммалармен таныса отырып, сабақтың оқу мақсаты бойынша қандай статистикалық ақпараттарды ала алтындығын анықтай алады. Сонымен қатар, сабақта оқушыға бағдарланған әдіс-тәсілдер, проблемаларды шешу, рефлексиялық оқу және бірлескен оқу тәсілдері қарастырылады. Оқыту әдістерінің барлық аспектілері сындарлы оқыту теориясына негізделеді. Бұл тәсіл аясында оқушылар оқу үдерісіне белсенді атсалысады, сол арқылы өздері үшін оқудың маңызын өздері анықтайды. Мұғалімдер өз оқушыларының қызығушылықтары мен бүкіл білім беру бағдарламасын ескере отырып, орындалатын жаттығуларды өзі таңдауға ерікті. Атап айтқанда өткен тақырыпты бекітуде «Блум түймедағы» әдісін қолдануға болады. Блум түймедағының күлтесіндегі – сұрақтар: қарапайым сұрақ, анықтаушы сұрақ, интерпретациялық (түсіндіруші) сұрақ, шығармашылық сұрақ, бағалау сұрақтары және тәжірибелік сұрақтар. Осы әдісті қолдану арқылы оқушыларға қарапайым сұрақтардан күрделі сұрақтарға ауысып жауап беруде ойлануға, ойын ашық айтуға мүмкіндік беру. Мұғалім тарапынан оқушылардың жаңа идеялар мен пікірлерін анықтау барысында олардың белсенді іс-әрекетін қолдауға, кейбір оқушылардың бір-бірінің жауабына жасаған сынының дәлелді, дәйекті болуына бағдар беріп отыруға үйрету.
Оқытудың белсенді әдістерін қолданғанда белсенді оқу оқушының мұғалімді енжар тыңдап қана қоймай, белсенді жұмысқа тартылуын көздейтін оқыту және оқу әдістерінің бірі болып табылады. Бұл тәсілдер оқу үдерісі жаттығудың алдында емес, оны орындау барысында жүзеге асырылатын құбылыс екендігін түсіндіреді. Сабақ барысында «баланың өзін еңбектендіріп, бірлестіріп, өз бетімен білім тапқандай қылса», «жұмыстайтын материалдар даяр түрінде емес, балалар тәжірибе қылып, зерттеп, өз бетімен шешкендей, тұрмыс жұмбақ түрінде берілсе», (Ж. Аймауытұлы, 1929) оқудың анағұрлым тиімді болатынын естен шығармаған дұрыс. Сыныпта қолданылатын мұндай тәсілдерге ұжымдық, топтық жұптық, жеке жұмыстарды жатқызуға болады. Мысалы: «Құрастыр және жауап бер» әдісін жұптық жұмыста қолдануға болады оқушылар берілген тапсырма, сурет не диаграммалар бойынша өз сұрақтарын құрастырады да, құрған сұрақтарына өздері жауап береді.Топтық жұмыс кезінде белсенді әдістің «Автобус аялдамасы» әдісін қолдануға болады. Мұғалім меңгерілуі керек тақырыпты сыныптағы топтардың санына байланысты бірнеше тақырыпшаларға бөледі. Әр тақырыпша бойынша 4-5 сұрақ жазылған бетті топтардың қасындағы қабырғаға жапсырады. Әр топтың мүшелері сұрақтарға жауап іздеп өзара талдайды. Алдарындағы плакатқа сызба немесе сурет, қысқаша негізгі ұғымдарды, мысалдарды келтіруге, анықтыма, теоремаларды не формулаларды жазуларына болады. Тапсырма күрделігіне байланысты уақыт беріледі. Уақыт біткен соң әр топ мүшелері жазғандарын сол жерде қалдырып сағаттың бағытымен келесі «аялдамаға» барады. Келесі тасырма бойынша берілген сұрақтарға жауап іздейді алдыңғы топтың жұмысымен танысады, олардың бастаған жұмыстарын жалғастыруға не қалаулары бойынша толықтырады, қате болса түзету енгізбейді бірақ дұрыс жауаптарының өз нұсқаларын жазып кетеді. Осы әрекет бірнеше рет қайталанған соң әр топ өз «аялдамаларына» қайтып келіп барлық топтың жазған жауаптарын қорытындылап ортаға шығып өз тапсырмалары бойынша тұсау кесер жасайды. Бұл әдісті қолданудағы мақсат оқушыларға дайын ақпаратты бермей, оны шағын топтарда талдатып өз бетімен жұмыс істеуге, ізденуге, берілген тақырыпты өз беттерімен оқуға меңгерту.
Ұжымдық жұмысқа «Ақ бет» әдісін қолдануға болады. Бұл әдісті қолданудағы мақсат жаңа сабақты ұсыну, оқушылардың зейінін тақырыпқа шоғырландыру. Сабақ тақырыбы айтылған соң, қабырғада ақ ватман жапсырылған беттің ортасына тақырып жазылады да қалған бөлігі таза қалпында, бірақ секторларға бөлініп нөмірленеді. Мұғалім бірінші сектордан бастап тақырыпша жазады да, оқушылардан осы тақырыпша бойынша қандай аспектілер, дәлелдемелер туралы сөз болғалы тұрғанын ойланып жауап берулері сұралады. Оқушылар айтқандарын маркермен тиісті секторына жазып шығады. Оқушылардың ойларын негізгі ұғымдарға, дұрыс жауаптарға бағыттап отырады. Осы әрекет барлық секторлар бойынша қайталанады. Нәтижесінде бүкіл «ақ бет» толтырылады, жаңа сабақ меңгеріледі (оқушы енжар тыңдаушыдан, сабақты түсіндірудің белсенді мүшесіне айналады). Осы әдіс арқылы оқушылар жаңа тақырыпты секторға, негізгі ұғымдарға бөлу арқылы меңгереді.
Математика сабағанда есептер шешуде формулалармен жұмыс жасағанда, теоремаларды, анықтамаларды бекітуде, қайталау сабақтарында, оқытудың кез келген бөлігінде «Пазлды» қолдануға болады, ол жеке не топтық жұмыс болуы да мүмкін. Пазл (ағл. puzzle) – тең емес бөліктерден сурет құрастыратын балалар ойыны. Бұл әдіс бойынша тапсырмалардың орындалуын ойын түрінде өткізуге болады. Оқыту барысында өтілген материал карточкаларға жазылады, бірақ әрбір карточкада келесісін іздеуге бағытталған мәлімет болуы тиіс.
Оқытудың осындай белсенді әдістері сабақта тиімді қолданылса, баланың танымдық белсенділігін артып, өз бетінше білім алып, шығармашылығы қалыптасады, өз ой-пікірін ашық еркін айтады, бір-бірін тыңдауға үйренеді, сыныпта ынтымақтастық атмосферасы қалыптасып, ұжымда бірлесіп жұмыс жасайды.
Мұғалімнің ең озық әдістерді дер кезінде игеруі, ізденуі арқылы бала бойына дарыту, одан өнімді нәтиже шығара білу – бұл әрбір ұстаздың басты міндеті деп білеміз.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. «Математика» пәні бойыша педагог кадрлардың біліктілігін арттыру курсының білім беру бағдарламасы бойынша «мұғалімге арналған нұсқаулық»
2. Әлімов А. Интербелсенді әдістемені мектепте қолдану мәселелері. – Алматы, 2013.- 448 б.
3.Валиева М. Білім беру технологияларының нәтижеге бағдарланған білім берудегі ерекшеліктері.–А., 2005
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
««математика» пәнін оқытудағы белсенді оқыту әдістерін қолдану жолдары»
«МАТЕМАТИКА» ПӘНІН ОҚЫТУДАҒЫ БЕЛСЕНДІ ОҚЫТУ
ӘДІСТЕРІН ҚОЛДАНУ ЖОЛДАРЫ
Ақсу ауданы «Барлыбек Сырттанов атындағы орта мектебі,мектепке
дейінгі шағын орталағымен» коммуналдық мемлекеттік мекемесінің
математика пәнінің мұғалімі Ниязова Алмагуль Кабировна
Оқушыларды оқытудың ең жоғары стандарттарын қамтамасыз етуде мұғалімдердің қолданатын оқыту тәсілдері (яғни, педагогикалық әдістемелер) маңызды. Көптеген зерттеулер нәтижесінде Хэтти (Hattie,2011) оқушылардың алға жылжуына мұғалімдердің педагогикалық шеберлігі, қолданатын әдіс-тәсілдері оқудың тиімділігне елеулі әсерін тигізетінін дәйекті түрде атап көрсеткен. Оқыту тәсілдерінің және бағалаудың қалай құрылу қажеттілігінің мысалдарын Хименес-Алейксандренің оңтайлы оқу ортасын құруға арналған ұсыныстарынан көруге болады (2008,cited by Katchevich et al, 2011):
Оқушылар оқу үдерісіне белсене қатысады. Олар білімдерін бағалап, өздері ұсынған қорытындыларының дәлелдерін ұсынуы және бір-біріне сын тұрғысынан қарауы тиіс.
Мұғалімдер оқушыларға бағытталған және дәлелдерді құру мен талдауға арналған рөлдік модельдер ретінде әрекет ететін оқыту тәсілдерін қолданулары керек.
Білім беру бағдарламасы проблемаларды шешудің тәсілдерін қамтуы тиіс.
Оқушылар мен мұғалімдер пікірлерді бағалауда білікті болуы керек және оқушылар тек жазбаша тестілеу бойынша ғана бағаланбауы тиіс.
Оқушылар өздерінің алған білімдерін қолдана алуы және білімдердің қалай алынғанын талдай білуі тиіс.
Оқушылардың диалогке және бірлескен оқуға қатысу мүмкіндігі болуы тиіс.
«Математика» пәні бойынша оқу бағдарламасындағы оқу мақсаттары оқушылардан өздерінің дағдыларды үйренуі туралы ой-пікірлерін білдіріп, оны талдай және бағамдай білуді талап етеді. Мысалы: 5 сыныпта «Диаграмма» тақырыбында 5.4.4.3 кестелер немесе диаграммалар түрінде берілген статистикалық ақпаратты алу оқу мақсаты бойынша оқушыларға бағанды диаграмма, графиктік, сызықтық және дөңгелек диаграмма суретттері беріледі оқушылар суреттегі диаграммалармен таныса отырып, сабақтың оқу мақсаты бойынша қандай статистикалық ақпараттарды ала алтындығын анықтай алады. Сонымен қатар, сабақта оқушыға бағдарланған әдіс-тәсілдер, проблемаларды шешу, рефлексиялық оқу және бірлескен оқу тәсілдері қарастырылады. Оқыту әдістерінің барлық аспектілері сындарлы оқыту теориясына негізделеді. Бұл тәсіл аясында оқушылар оқу үдерісіне белсенді атсалысады, сол арқылы өздері үшін оқудың маңызын өздері анықтайды. Мұғалімдер өз оқушыларының қызығушылықтары мен бүкіл білім беру бағдарламасын ескере отырып, орындалатын жаттығуларды өзі таңдауға ерікті. Атап айтқанда өткен тақырыпты бекітуде «Блум түймедағы» әдісін қолдануға болады. Блум түймедағының күлтесіндегі – сұрақтар: қарапайым сұрақ, анықтаушы сұрақ, интерпретациялық (түсіндіруші) сұрақ, шығармашылық сұрақ, бағалау сұрақтары және тәжірибелік сұрақтар. Осы әдісті қолдану арқылы оқушыларға қарапайым сұрақтардан күрделі сұрақтарға ауысып жауап беруде ойлануға, ойын ашық айтуға мүмкіндік беру. Мұғалім тарапынан оқушылардың жаңа идеялар мен пікірлерін анықтау барысында олардың белсенді іс-әрекетін қолдауға, кейбір оқушылардың бір-бірінің жауабына жасаған сынының дәлелді, дәйекті болуына бағдар беріп отыруға үйрету.
Оқытудың белсенді әдістерін қолданғанда белсенді оқу оқушының мұғалімді енжар тыңдап қана қоймай, белсенді жұмысқа тартылуын көздейтін оқыту және оқу әдістерінің бірі болып табылады. Бұл тәсілдер оқу үдерісі жаттығудың алдында емес, оны орындау барысында жүзеге асырылатын құбылыс екендігін түсіндіреді. Сабақ барысында «баланың өзін еңбектендіріп, бірлестіріп, өз бетімен білім тапқандай қылса», «жұмыстайтын материалдар даяр түрінде емес, балалар тәжірибе қылып, зерттеп, өз бетімен шешкендей, тұрмыс жұмбақ түрінде берілсе», (Ж. Аймауытұлы, 1929) оқудың анағұрлым тиімді болатынын естен шығармаған дұрыс. Сыныпта қолданылатын мұндай тәсілдерге ұжымдық, топтық жұптық, жеке жұмыстарды жатқызуға болады. Мысалы: «Құрастыр және жауап бер» әдісін жұптық жұмыста қолдануға болады оқушылар берілген тапсырма, сурет не диаграммалар бойынша өз сұрақтарын құрастырады да, құрған сұрақтарына өздері жауап береді.Топтық жұмыс кезінде белсенді әдістің «Автобус аялдамасы» әдісін қолдануға болады. Мұғалім меңгерілуі керек тақырыпты сыныптағы топтардың санына байланысты бірнеше тақырыпшаларға бөледі. Әр тақырыпша бойынша 4-5 сұрақ жазылған бетті топтардың қасындағы қабырғаға жапсырады. Әр топтың мүшелері сұрақтарға жауап іздеп өзара талдайды. Алдарындағы плакатқа сызба немесе сурет, қысқаша негізгі ұғымдарды, мысалдарды келтіруге, анықтыма, теоремаларды не формулаларды жазуларына болады. Тапсырма күрделігіне байланысты уақыт беріледі. Уақыт біткен соң әр топ мүшелері жазғандарын сол жерде қалдырып сағаттың бағытымен келесі «аялдамаға» барады. Келесі тасырма бойынша берілген сұрақтарға жауап іздейді алдыңғы топтың жұмысымен танысады, олардың бастаған жұмыстарын жалғастыруға не қалаулары бойынша толықтырады, қате болса түзету енгізбейді бірақ дұрыс жауаптарының өз нұсқаларын жазып кетеді. Осы әрекет бірнеше рет қайталанған соң әр топ өз «аялдамаларына» қайтып келіп барлық топтың жазған жауаптарын қорытындылап ортаға шығып өз тапсырмалары бойынша тұсау кесер жасайды. Бұл әдісті қолданудағы мақсат оқушыларға дайын ақпаратты бермей, оны шағын топтарда талдатып өз бетімен жұмыс істеуге, ізденуге, берілген тақырыпты өз беттерімен оқуға меңгерту.
Ұжымдық жұмысқа «Ақ бет» әдісін қолдануға болады. Бұл әдісті қолданудағы мақсат жаңа сабақты ұсыну, оқушылардың зейінін тақырыпқа шоғырландыру. Сабақ тақырыбы айтылған соң, қабырғада ақ ватман жапсырылған беттің ортасына тақырып жазылады да қалған бөлігі таза қалпында, бірақ секторларға бөлініп нөмірленеді. Мұғалім бірінші сектордан бастап тақырыпша жазады да, оқушылардан осы тақырыпша бойынша қандай аспектілер, дәлелдемелер туралы сөз болғалы тұрғанын ойланып жауап берулері сұралады. Оқушылар айтқандарын маркермен тиісті секторына жазып шығады. Оқушылардың ойларын негізгі ұғымдарға, дұрыс жауаптарға бағыттап отырады. Осы әрекет барлық секторлар бойынша қайталанады. Нәтижесінде бүкіл «ақ бет» толтырылады, жаңа сабақ меңгеріледі (оқушы енжар тыңдаушыдан, сабақты түсіндірудің белсенді мүшесіне айналады). Осы әдіс арқылы оқушылар жаңа тақырыпты секторға, негізгі ұғымдарға бөлу арқылы меңгереді.
Математика сабағанда есептер шешуде формулалармен жұмыс жасағанда, теоремаларды, анықтамаларды бекітуде, қайталау сабақтарында, оқытудың кез келген бөлігінде «Пазлды» қолдануға болады, ол жеке не топтық жұмыс болуы да мүмкін. Пазл (ағл. puzzle) – тең емес бөліктерден сурет құрастыратын балалар ойыны. Бұл әдіс бойынша тапсырмалардың орындалуын ойын түрінде өткізуге болады. Оқыту барысында өтілген материал карточкаларға жазылады, бірақ әрбір карточкада келесісін іздеуге бағытталған мәлімет болуы тиіс.
Оқытудың осындай белсенді әдістері сабақта тиімді қолданылса, баланың танымдық белсенділігін артып, өз бетінше білім алып, шығармашылығы қалыптасады, өз ой-пікірін ашық еркін айтады, бір-бірін тыңдауға үйренеді, сыныпта ынтымақтастық атмосферасы қалыптасып, ұжымда бірлесіп жұмыс жасайды.
Мұғалімнің ең озық әдістерді дер кезінде игеруі, ізденуі арқылы бала бойына дарыту, одан өнімді нәтиже шығара білу – бұл әрбір ұстаздың басты міндеті деп білеміз.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. «Математика» пәні бойыша педагог кадрлардың біліктілігін арттыру курсының білім беру бағдарламасы бойынша «мұғалімге арналған нұсқаулық»
2. Әлімов А. Интербелсенді әдістемені мектепте қолдану мәселелері. – Алматы, 2013.- 448 б.
3.Валиева М. Білім беру технологияларының нәтижеге бағдарланған білім берудегі ерекшеліктері.–А., 2005
