Математиканы о?ытуда инновациялы? технологиялар.
Математика п?ніні? о?ытушысы Мусагалиева Сауле Сапиолла?ызы
Математика?а о?ыту – б?л жеке ?рбір о?ушы?а ба?ыттал?ан ?нер. Ол бір к?й сия?ты, ?о?ырау со?ыл?анда басталып, ?о?ыраумен ая?талады. Ал, осы аралы?та аудиторияда отыр?ан жас талаптар?а ?зіні? санасында да к??ілінде де са?талып ?алатын із ?алдырамыз. Ол шытырмандар мен жыралар ар?ылы а?и?ат?а, т?сінуге, білімге деген із. Біра? барлы? студенттер да е?бекс?йгіш емес. Сонды?тан ?рбір жас талапты т?сіну ж?не ж?регіне жол табуды ?те ма?ызды деп санаймын.
К?птеген м??алімдер саба?ты «орташа ?ар?ынмен» ж?ргізіп, орташа о?итын о?ушыларды? «ы??айына» ?арайды. М?ндай ?ар?ынмен саба? ?ткізу барлы? о?ушылар ?шін ы??айлы емес. Себебі нашар о?итын о?ушылар б?л «орташа ?ар?ын?а» ілесе алмай, я?ни м??алімні? айт?анын ме?геріп т?сіне алмай, ?алып ?ояды. Б?л жа?дайда м??алім «асы?ысты?» жасады деуге болады. Ал, м??алімні? айт?анын тез ?абылдайтын о?ушыларды? дамуында тежеу басталып, ол о?ушылар ме?геретін материал «же?іл» болып, м??алім оны «баяу» баянда?анды?тан жалы?а бастайды. Сонымен ?атар, м??алім «орташа» о?итын о?ушыны? білім де?гейін ескере отырып саба?ты ж?ргізетіндіктен білімні? белгілі б?лігі ме?герілмей ?алады. О?ушыларды? барлы? (жа?сы, орташа, нашар о?итын) категориясына бірдей ы??айлы болатын ?мбебап ?дістемені жасау?а болмайтын бол?анды?тан, ?рбір о?ушыны? жеке т?л?алы? ерекшеліктерін ескеруге тура келеді. Ол жеке ерекшеліктер ?рбір о?ушыны? о?у материалдарын жеке-дара мысалдан бастап т?сіндіріп, содан кейін жалпы жа?дай?а к?шсе жа?сы т?сініп, материалды же?іл т?сініп кетеді. Ал, бас?а бір о?ушылар алдымен жалпы жа?дайды ?арастырып, содан кейін, о?ан жеке-дара мысалдар келтірсе, жа?сы т?сініп материалды ме?геруі артады.
О?ушыларды ?алай математика?а ?ызы?тыру керек?
Оларды математика саба?ын асы?ыспен к?ту ?шін не істеу керек?
О?ушыларды? ?здеріні? е?бектеріне жауапкершілікпен ?арауды ?алай ?алыптастыру керек?
Мені? о?ыту ж?йем алдымен мені? о?ушыларым бар к?ш-жігерімен менімен бірге саба?та ж?мыс істеулеріне ба?ыттал?ан.
О?у, ?йрену процесінде о?ушыларды? п?нге ?ызы?ушылы?тарын арттыру, о?у материалын игеруді? тиімділігін жо?арылату ма?сатында мені жа?а материалды баяндауда барлы? жа?а ж?не оригинал формалар, ?дістер ж?не жолдар ?р?ашан ?ызы?тырады, ?азiргi а?паратты? технологиялар м??алiмге о?ытуды жо?ары де?гейге жетуіне м?мкiндiк бередi.
Мен ?азіргі та?да п?ндерді о?ытуда о?ушыларды? творчестволы? ?абілеттіліктерін дамыту?а ба?дарлан?ан жа?а технологияларды, а?паратты? ж?не коммуникациялы? технологияларды, ?олдану ?ажет деп санаймын. Заманауи д?рістерде компьютерді? ролі ?лкен, ол к?рделі математика ?ылымын барынша ?олжетімді етіп береді.
Бір?анша жылдан бергі мені? ж?мысымда о?у ?ызметіні? кез келген кезе?індегі а?паратты? технологияларды? ?олданылуы мені? саба?тарымды бір-бірінен ерекшеленетін м?мкіндіктерге жеткізіп отыр. Б?л жа?алы??а талпыныс сезімдері о?у, о?ыту?а ?ызы?ушылы??а ?ндейді.
О?ытуды жекелендіру ?шін ?олданбалы ба?дарламалы? жабды??а дидактикалы? талаптар ?ойылады. ?олданбалы ба?дарламалы? жабды? о?ытуды? жа?а ??ралы болуы ?шін бірінші кезекте дидактикалы? талаптар?а сай болуы керек. Біз дидактика категорияларына с?йене отырып, ба?дарламалы? жабды??а ?олданылатын осы талаптарды ?арастырамыз. Ю.К.Бабанскийді? айтуынша, дидактика категорияларына: о?ыту принциптері, білім мазм?ны, о?ытуды ?йымдастыруды? ?дістері мен формалары жатады.
Білім алушыларды? ?БЖ-мен ж?мыс барысында?ы белсенділігі о?ушыларды? жеке мінездеріне ?БЖ ба?ытымен ?амтамасыз етіледі: ?сыныл?ан ?БЖ «нашар» о?итын о?ушылар ?шін де, «орташа» о?итын о?ушылар ?шін де, «жа?сы» о?итын о?ушылар ?шін де ?ызы? болуы керек.
1 сурет – О?ытуды жекелендіруге арнал?ан ?БЖ-ны? моделі аудар?аны Рессейде шы??ан (авторы Гришин Александр) «Master Function» интеллектуалды ба?дарламасы. Біз жекелендіріп о?ыту талабы негізінде жаса?ан ?олданбалы ба?дарламалы? жабды??а осы ба?дарламаны «Функцияны? графиктері», «Функция графиктерін т?рлендіру», «Туынды» ж?не «Тригонометриялы? функциялар» б?лімінде функция графиктерін зерттеуде ж?не оларды т?р?ызуда пайдаланды?.
Б?л ба?дарлама ?рі о?ай, ?рі функционалды болып, о?ушы ж?не студенттерге арнал?ан. Кейбір функцияларды? жетіспеушілігін айтпа?анда, ба?дарламаны? интерфейсі ?арапайым, оны т?сіну ?шін к?п е?бек етуді? ?ажеті жо?. Б?л ба?дарламаны ?олдану ?шін оны ?олдану н?с?асымен танысу жеткілікті.
Ба?дарлама істей алады:
§ К?рделігі ?рт?рлі д?режедегі жай м?тіндік ?рнекпен берілген (мысалы4sin(3x+tgx)) функция графиктерін т?р?ыза алады.
§ М?тіндік т?рдегі туындыны іздеп табу м?мкіндігі;
§ Аны?тал?ан интегралды? м?нін есептеу;
§ Жанама ж?не нормальдарды т?р?ызу;
§ Функцияны? кез-келген н?ктедегі м?ндеріні? кестесі;
§ Т?зу ж?не параболаларды? берілген н?ктелері бойынша графигін т?р?ызу;
§ Квадрат те?деулерді шешу утилита;
§ Бір уа?ытта 16 функциямен ж?мыс істей алады.
Жасал?ан ?олданбалы ба?дарламалы? жабды?ты? моделіні? сипаты т?мендегідей:
О?ушы тіркеу б?лімінде міндетті т?рде ?зіні? аты-ж?нін, сыныбын та?дап тіркелгеннен со? ?ана ба?дарлама іске ?осылады. ?БЖ терезесінен теориялы? ж?не практикалы? тапсырмаларды орындау м?міндігі бар. Теория б?ліміне д?рістік материалдар мен тригонометриялы? функцияларды зерттеуге арнал?ан «Master Function» машы?тану ба?дарламасы кіреді. Практикалы? б?лім де?гейлік тапсырмалардан (3 де?гейден) ж?не тест жина?ынан т?рады. ?р де?гейдегі тапсырмаларды орындауда т?рлі к?мек беріледі (1-к?мек тапсырманы шешуде ?олданылатын формулалар, 2-к?мек тапсырманы? толы? шы?арылу жолын к?рсетеді ж?не осы тапсырма?а ??сас есепті шешу ?сынылады). ?р де?гейдегі тапсырмаларды ба?алауы ж?не уа?ыт?а т?уелділігі с?йкесінше ?рт?рлі. Жауаптарды енгізу б?лімінде о?ушы тапсырма жауабын ?зі енгізеді. О?ушылар теориялы? ж?не практикалы? б?ліммен таныс?аннан кейін білімді бекітуге арнал?ан тест ба?дарламасын ?олданады. Білімді тексеру б?лімінде тапсырма ж?не тест н?тижелерін деректер ?орынан к?ре алады.
?БЖ-ны ?олданып о?ытуды жекелендіру ?шін келесі ?діс-т?сілдерді пайдаланды?:
1) компьютерді? к?мегімен та?ырыпты о?у уа?ытын ж?не жолдарын ?здігінен та?дауды ?сыну (теорияны, машы?тану ж?не ба?ылау жатты?уларын орындау); 2) ?андай да бір к?рделі тапсырманы ?з бетінше та?дауды ?сыну; 3) компьютерде ке?ес алуды ?сыну. Н?тижесінде о?ушылар ?зіні? о?у танымды? іс-?рекетіне ?зіндік талдау жасау?а ж?не ?зін-?зі ба?алау?а белсенді т?рде кіріседі, сонымен бірге ?зіні? м?мкіндігінше ж?мыс жасайды. Графикалы? м?мкіндіктері зор ?азіргі заман?ы компьютерді о?ыту процесінде ?олдану ар?ылы геометриялы? бейнені к?ру негізінде о?ушыларда туынды ??ымыны? ?алыптасуына м?мкіндік береді. Б?дан бас?а, ?июшыны ??руды? динамикалы? процесін ж?не оларды? жанама?а «?туін» ?арастыру, сондай-а? аргументті? ?сімшесі, функцияны? ?сімшесі, ?июшыны? б?рышты? коэффицентіні? ?згеруі сия?ты шамаларды? ?згеруіне талдау жасау?а м?мкіндік бере отырып, о?ушыларда н?ктедегі функцияны? шегі ??ымына негізделген туындыны есептеу ережесіне ?келеді.
М?ндай саба?тарда м??алім, негізінен, тапсырмаларды берудегі, н?тижелерді белгілеп ба?а ?оюда?ы ?иын ж?мыстардан босатылып, ке?есші р?лін ат?арады. Ал берілген уа?ыттан тапсырманы ерте бітірген о?ушылармен жеке ке?ес ?ткізу м?мкіндігіне ие болады. «Тригонометриялы? функцияларды? графигі» та?ырыбын о?ытуда осы ба?дарламаны ?олдан?ан ж?н. Д?ст?рлі о?ытуда м??алім, ?детінше, т?сіндірмелі-иллюстративті ?дісті пайдалана отырып, т?ріндегі функция графигі туралы дайын м?ліметтерді кезе? бойынша, y = sin x, y = sin ωx, y = sin (x + b) т?рінде хабарлайды, одан т?ріндегі функция графигін т?рлендіру тізбегі туралы айтады. Осылайша с?йкес иллюстрациялар та?тада немесе суреттермен к?рсетіледі. Та?тада бейнеленетін графиктер к?бінесе сапасыз болады ж?не к?п уа?ыт алады, ал дайын суреттер жа?дайында о?ушылар графикті? т?рлену процесін ба?ылай алмайды. Берілген саба?та о?ушы іс-?рекетінде репродуктивті сипат, т?менгі белсенділік орын алады. Ба?дарлама о?ушы?а о?у м?селесін ?йымдастыру?а к?мектеседі: компьютерді зерттеу ??ралы ретінде пайдалана отырып А параметрі ?згергенде функциясыны? графигі ?алай ?згеретіндігін аны?тау?а к?мектеседі. О?ушыларды? дайынды?ына с?йкес олар болжамды бірден немесе бірнеше рет бай?ап к?руден кейін ?алыптастырады. Содан кейін А-?а ?рт?рлі м?н енгізе отырып ж?не экранда?ы графикті? ?згеріс процесін ба?ылай отырып, ал?а ?ой?ан болжамды тексеріп к?руге болады. ?орытындысында о?ушылар т?йін жасап, талдап ?орытады, оны? д?рысты?ын тексеретін де ба?дарлама (2-сурет).
2 сурет – ?БЖ к?мегімен ж?не y = sin x функциясыны?
графигін т?р?ызу.
О?ушыларды? зерттеу біліктілігін ?алыптастыру ж?не ?з бетінше ж?мыс істей алуын дамыту ма?сатында?ы м?ндай ба?дарламаларды пайдалану арты?шылы?ы ай?ын. 1. О?ушылар ?ар?ынмен к?рсетілген, о?ушыларды? жеке ерекшеліктеріне жауап беретін (мысалы, темпераментіне) ?оз?алмалы т?рлі-т?сті суреттерді ба?ылайды. Осылайша о?у материалыны? ?олжетімділігі ж?не о?у іс-?рекетіні? мотивациясы жо?арылайды. Б?л о?ушыларды? о?у?а деген белсенділігіні? жо?арылауына ?келеді. 2. Ба?дарлама ?р ?аралатын жа?дай?а параметр м?нін ж?не иллюстрация санын аны?тауда ?з бетінше ?рекет ету м?мкіндігін береді. 3. О?ушылар дайын білім ?ана алмайды, зерттеу процесі кезінде оларды «іздеп табады». 4. О?ушыларды? о?у іс-?рекеті жекеленген: ?рбір о?ушыны о?ыту оны? компьютермен с?хбаты барысында іске асады, демек о?ушыларды? жеке ерекшеліктері ескеріледі.
Б?лардан тыс жатты?тырушы "1С: Репетитор. Математика (часть 1)" кешені, «Дрофа» баспасыны? «Математика 5-11» кешені де саба?ты? ?рі ?ызы?ты, т?сінікті, ?німділігіне кепіл береді.
Математика п?ні ?рі ?ызы?ты, ?рі ?те ?ажетті п?н. ?азіргі та?да?ы математиканы ?йренуге арнал?ан ?діс, т?сілдер сан ?илы. Б?лар о?ушыларды математика ?леміне сі?іп кетуіне к?мектеседі:
«Математические этюды», сайт: http://www.etudes.ru); http://www.math.ru; http://www.exponenta.ru, Allmath.ru — б?кіл математика бір жерде; http://www.allmath.ru, http://graphfunk.narod.ru, http://www.neive.by.ru, http://www.problems.ru, http://zadachi.mccme.ru, http://www.mathtest.ru, http://www.math-on-line.com, http://tasks.ceemat.ru, http://www.uztest.ru, http://eqworld.ipmnet.ru ж?не т.б жа?а технологияларды математиканы ?йренуде ?олдану биік н?тижелерге жетуге к?мектеседі.
Мен ?з ?ызмет т?жірибемде осындай жа?а педагогикалы? технологияларды ?олданып, о?ушыларды? танымды? белсенділігін арттыру?а, ?абілеттіліктерін ашу?а, саба?ты? ?ызу толы?ты?ына ?ол жеткіземін.