Просмотр содержимого документа
«Тіл кемістігінің түрлері»
Тіл кемістіктері
Дислалаия,
тұтығу
Тіл кемістігі деп – сөйлеу қабілетінің психофизиологиялық механизмінің бұзылу салдарынан сөйлеушінің сөйлеу тілінің қоршаған ортаға тән мөлшерден ауытқуын айтамыз. Қатынас теориясының көзқарасында тіл кемістігі ауызша сөйлеу қатынасының бұзылуы болып есептеледі.
Тіл кемістіктерін, оларды туғызатын себептерге байланысты екі топқа бөлуге болады.
Табиғи тіл кемістіктері (органикалық);
Функционалды
тіл кемістіктері.
Табиғи тіл кемістіктері зақымның таралуы орнына байланысты бөлуге болады
а) тілдің табиғи бұзылуының орталықтан пайда болуы
(осыған бас ми қабығында орналасқан тіл механизмдерінің бұзылуының нәтижесінде болатын афазия, алалия және т.б. жатады);
б) тілдің табиғи бұзылуының шеттен пайда болуы (оған ринолалияны, механикалық дислалияны және т.б. жатқызуға болады).
Дислалаия – сөйлеу тілі мүшелерінің анатомиялық кемістіктерінен дыбыстардың бұзылып айтылуын сипаттайды. Дислалия сөйлеу тіліндегі ең көп тараған мүкістіктер.
Пайда болу себептеріне қарай дислалия
Механика
функционалдық
лық
Органикалық дислалияға жататын кемістік бұл ринолалия.
Органикалық дислалия бұл перифериялық аппараттың сүйегі мен бұлшық етіне зақым келуінен дыбыстардың дұрыс айтылмауы.
Ринолалия – ауыз бен мұрын қуыстарының дұрыс қызмет етпеу нәтижесінде дауыс құбылысының өзгеруі мен сөйлеген уақытта дыбыстың бүлінуі.
Ринолалияның түрлері:
Ашық
Жабық
ринолалия
ринолалия
Ашық ринолалия – сөйлеген уақытта ауа ауыз және мұрын қуысы арқылы өтеді.
Жабық ринолалия – ауа тек ауыз арқылы өтеді, бұл әсіресе «м,н» әріптерін атағанда білінеді.
Жабық ринолалияның себептері:
мұрын қуысының бітелуі,
мұрын қуысындағы ісіктер,
мұрын қалқасының қисайып қалуы.
Ашық ринолалияның себептері:
таңдайдың бөлінуі, жұқа таңдайдың қысқалығы, таңдайдың параличі.
Дислалия сөйлеу тіліндегі бұзылған дыбыстардың санына қарай
Қарапайым
Күрделі
дислалия
дислалаия
Егер баланың сөйлеу тілінде мүкістердің саны төрт дыбысқа дейін байқалатын болса – оны қарапайым дислалия деп атайды.
Ал егер бесеу және одан да көп болса – оны күрделі дислалия деп атайды.
Тұтығу
Тұтығу
Оның себептері:
1. Қорқу;
2. Баланың түрлі инфекциялық аурулармен жиі ауруы;
3. Ата-анасының тұтығуы;
4. Шамадан тыс жазалау әдістерін қолдану.
Тұтығу - бұл сөйлеу ырғағымен сөйлеу екпінінің бұзылуы.