Тақырыбы: Мүмкіндігі шектеулі балалардың психологиялық дамуы мен баланың іс-әрекетінің түрлері
Бұл кезеңдегі тәрбиенің негізгі міндеті – бала тілін дамыту. 9-10 айлық балалар көп сөзді түсінеді, олармен сөйлескендердің сөз сарынын айыра алады; «қой» деген сөзге құлақ асады. Ұзақ уақыт әлденені был-дырлап сөйлеген болады. Ересектердің айтқандарын ұға бастаған бала енді өзі «мама», «папа», «әже», «аға», «бер» сияқты және басқа да сөз-дерді айта бастайды. 1 жасқа толғанда бала 10-ға жуық осындай сөздерді айта алады. Бұл айналасындағы адамдармен ымдап әр түрлі қимылдары арқылы қарым-қатынас жасауға көмектеседі. Тамақты, ойыншықты көргенде балалар «бер», «бер» деп талап етеді.
Осы орайда қазақтың ұлы ағартушысы Ыбырай Алтынсаринның «Өкініш» деген әңгімесінің кейіпкері еріксіз еске түседі. Әңгіменің желісіне назар салсақ, енді ғана еңбектеп, жылжи бастаған баласы жер ошаққа нан пісіріп отырған анасының қасына келіп, жерде жатқан пышақты алмақ болады, бірақ анасы оны бір жеріңді кесіп аласың,-деп бере қоймағаннан кейін,бала емес пе, бақырып, бар даусымен жылай бастайды, амалсыздан аналық жүрегі елжіреп, жұмыстан қолы босай алмай тұрғаннан кейін, әлігі жылауын қоймай отырған баласына пышақты ұстата қояды. Шамалы уақыттан кейін ойын баласы пышақ-пен көзін жарақаттап, соқыр болып қалады. Бала есейе келе, қатарлары-мен ойнап жүргенде, «соқыр» -деген әжуаны жиі ести берген соң, жүгіріп анасына келіп, көзінің неге соқыр екенін сұрайды, сонда анасы енді еңбектей бастаған кезде, пышақты көріп бере қоймадың деп жылай бергеннен кейін, қолыңа ұстата қойғанымда, абайсызда көзіңді жарақаттап алып, соқыр болып қалдың, -дейді. Осыны естіген баласы анасына, мен тіпті кешке дейін жыласам да пышақты бермей қоймадың ба? Мен өмір бақи жылаумен өтетін болдым ғой!- деп өкінген екен. Осы сияқты өкінішті жағдайлар, баласы кемістікпен дүниеге келген ата-аналар арасында жиі кездеседі. Олар баласының кемтарлығына намыстанып, оны дер кезінде дәрігер- маманға апармай, кейінен, баяу қозғалады. Осы орайда көптеген ата-аналар дамуында мүмкіндігі шектеулі балалардың мемлекеттік заңнамаларда қорғалатынын, олар үшін әлеуметтік, медициналық – педагогикалық сараптамалар мен тексерулердің және оңалту мекемелерінде тегін екендіктеріне жете мән бермейді.
Балалар үлкендермен қарым-қатынас жасауға өте ықыласты болады. Әртүрлі сұрақтар қойып, өздері білетін ертегілерді бар ынтасымен айтып береді. Танымдық қызығушылығы белсенді болады. Үлкендермен қарым-қатынас жасау қажеттілігі қанағаттанбаған кезде, олардың ара-сында эмоционалдық жатырқаушылық пайда болады. Төрт жасқа қарай бала құрдасын ортақ іс-әрекетке қатысушы есебінде қабылдайды.
3-4 жасар баланың өзін-өзі бағалауы өте жоғары деңгейде болады. Бұл — біреу оның тұлғалық қасиеттерін дұрыс бағаламаған кездегі өз-өзін қорғаудың «тұлғалық» механизмі болып табылады.
3 жас пен 4 жас аралығында баланың сенсорлық үдерісінің – сезіну мен қабылдау түрлері қалыптасады. Фонематикалық есту, түсті ажырату, көз қырағылығы, заттардың пішінін ажырату қабілеттері жетіле түседі.
Балалар заттарды ұстап көріп танудан, көзбен көру арқылы тануға көшеді. Жаңа заттарды қарап, көзбен көріп танудан сипап-сезу, есту, иіскеп көру арқылы қабылдауға ауысады.
Сөз — 3-4 жастағы балалардың сенсорлық үдерістерін дамытуда жетекші орын алады. Балалардың сөздік қорын заттардың сынын, бір-бірімен қарым-қатынасын білдіретін, мазмұнды қабылдауын қалыптас-тыратын жаңа сөздермен байытады.
Егеменді еліміздің өсіп келе жатқан ұрпағын ойлы да іскер, өзіне - өзі сенімді, интеллектуалдық деңгейі биік азамат етіп тәрбиелеуде мектептің алатын орны ерекше. Бастауыш саты – білім, дағды, іскерліктің қалыптасуының бастамасы болып табылады. Біздің міндетіміз – жеке тұлғаны дамытып, білімге деген сенімін нығайту, оқуға қызығушылығын оятып, ынтасын арттыру. Қазіргі таңда мүмкіндігі шектеулі балаларды оқыту мен тәрбиелеуде,оның қажеттілігі мен танымдық белсенділіктері және мүмкіндіктері басты назарда.Мүмкіндігі шектеулі балалардың мінез-құлқындағы кемшіліктерді түзету,орнына келтіру,дамыту-педогогика жүйесіндегі басты мақсат. Өз тәжірибемде баланың жалпы жетістіктеріне ықпал ету үшін,ақыл-ойы кем баланың танымдық белсенділігін дамытуда ойын құралдарына негізделген оқытудың сапасын жақсартуды көздедім.Балалардың танымдық әрекеттін белсендендіру,бұл белгілі бір факторлардың әсерінен болған ойлау және білімді игеру үрдістерінің жеделдетілген ағыны. Бастауыш сынып оқушыларының танымдық қызығушылығын дамытудың негізгі факторы олардың білімі мен дағдыларының дәрежесі ғана емес, сонымен бірге, баланың маңызды психикалық қызметтерін, ақыл - ой жұмысының тәсілдерін қалыптастыруға мүмкіндік беретін оқу процесін жолға қою керектігі саналады. Танымдық белсенділік ақыл-ойы кем балалар танымының қажеттілігі мен қызығушылығын,сабақтың түрі мен мазмұнын,ойын технологиясы арқылы «үйрету» үрдісін басқаруда педогогтың өнері және оның эмоционалды ахуал жасау іскерлігін ынталандырады.Ал,мұның барлығы ойын мен ойын тәсілдерін жақсы қамтамасыз етеді.
Білім негізі бастауыштан басталатыны белгілі. Бастауыш сынып оқушысы не нәрсені болса да білуге құмар, қолымен ұстап, көзбен көргенді ұнатады. Зейіндері тұрақсыз болғандықтан бір сарынды оқудан тез жалығады. Сондықтан оқу мазмұны мен тәрбие әдістерін жаңарту бағытында оқушыларға сапалы білім мен саналы тәрбие беру үшін жан - жақты іздене отырып, өз алдыма мынандай мақсат қойдым:«Оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын, ынтасын оятып, танымдық белсенділіктерін арттыра отырып, ойлау қабілеттерін дамытуға жағдай жасау».Әр сабағымды қызықты, өзгеше өткізу үшін, әр пән бойынша көптеген жұмыстар жасауға тура келеді.Танымдық белсенділік дегеніміз – оқушының оқуға, білімге деген ынта - ықыласының, құштарлығының ерекше көрінісі. Мысалы: мұғалімнің баяндап тұрған материалын түсіну үшін, оқушының оны зейін қойып тыңдауы, алған білімін кеңейтіп толықтыру үшін, өздігінен кітап оқуы, бақылау, тәжірибе жасау, жазу, сызу сияқты жұмыстар істеуі керек. Өйткені өтілген материалды саналы қайталауда, жаңадан білім алуда, оның жолдары мен дағдыларына үйренуде белсенділіксіз мүмкін емес. Яғни оқушылардың белсенділігі ауызша, жазбаша жұмыстарда, бақылау эксперименттер жүргізу жұмыстарында, бір сөзбен айтқанда, оқу үрдісінің барлық кезеңінде қажет.
Ал, «таным – ойдың білмеуден білуге қарай дәл емес, білуден неғұрлым толық дәл білуге қарай ұмтылатын ой - өрісінің күрделі үрдісі».Танымдық белсенділік көп түрлі тұлғалық қатынастардың қалыптасуымен тығыз байланысты. Танымдық әрекеттің белгілі бір ғылым саласымен таңдаулы қатынасы, танымдық әрекеті, оларға қа
Тақырыбы: Мүмкіндігі шектеулі балалардың психологиялық дамуы мен баланың іс-әрекетінің түрлері
Бұл кезеңдегі тәрбиенің негізгі міндеті – бала тілін дамыту. 9-10 айлық балалар көп сөзді түсінеді, олармен сөйлескендердің сөз сарынын айыра алады; «қой» деген сөзге құлақ асады. Ұзақ уақыт әлденені был-дырлап сөйлеген болады. Ересектердің айтқандарын ұға бастаған бала енді өзі «мама», «папа», «әже», «аға», «бер» сияқты және басқа да сөз-дерді айта бастайды. 1 жасқа толғанда бала 10-ға жуық осындай сөздерді айта алады. Бұл айналасындағы адамдармен ымдап әр түрлі қимылдары арқылы қарым-қатынас жасауға көмектеседі. Тамақты, ойыншықты көргенде балалар «бер», «бер» деп талап етеді.
Осы орайда қазақтың ұлы ағартушысы Ыбырай Алтынсаринның «Өкініш» деген әңгімесінің кейіпкері еріксіз еске түседі. Әңгіменің желісіне назар салсақ, енді ғана еңбектеп, жылжи бастаған баласы жер ошаққа нан пісіріп отырған анасының қасына келіп, жерде жатқан пышақты алмақ болады, бірақ анасы оны бір жеріңді кесіп аласың,-деп бере қоймағаннан кейін,бала емес пе, бақырып, бар даусымен жылай бастайды, амалсыздан аналық жүрегі елжіреп, жұмыстан қолы босай алмай тұрғаннан кейін, әлігі жылауын қоймай отырған баласына пышақты ұстата қояды.
