| Сабақтың тақырыбы | Жануарлар және тіршілік |
| Күні | 12.11.2018жыл |
| Сыныбы | 5 «г» |
| Машықкер | Сундеткалиева Алида Данияровна |
| Осы сабақта қол жеткізетін оқу мақсаттары (оқу бағдарламасына сілтеме) | 5.ӘТН3. тура және ауыспалы мағыналы сөздерді, көп мағыналы сөздер, омоним, антоним, синонимдерді көркемдік ерекшеліктеріне сай қолдану; |
| Күтілетін нәтижелер | Жұптық, топтық жұмыстар жасайды; |
| Сабақтың түрі | Жаңа материалды меңгерту. |
| Пәнаралық байланыс | Биология, география |
| Қажетті құрал – жабдықтар | Интеративті тақта, тақырыпқа қатысты слайдтар, видеоролик |
| Оқу әдістері | «Ынтымақ тарелкасы» әдісі, «Кинометафора» әдісі, «Т кестесі» әдісі, «Ойлан, жұптас, бөліс» әдісі, «Жұмыс үстелі» әдісі, «5минуттық эссе» әдісі, ҚБ. «Смайликтер» әдісі. |
| Дереккөздері | 5-сынып «қазақ тілі» Атамұра баспасы, 2017ж., әдістемелік құрал, дидактикалық материалдар. |
Создайте Ваш сайт учителя Курсы ПК и ППК Видеоуроки Олимпиады Вебинары для учителей
Сабақтың тақырыбы: "Жануарлар және тіршілік"
Просмотр содержимого документа
«Сабақтың тақырыбы: "Жануарлар және тіршілік"»
| Сабақтың тақырыбы | Жануарлар және тіршілік | ||||||||||
| Күні | 12.11.2018жыл | ||||||||||
| Сыныбы | 5 «г» | ||||||||||
| Машықкер | Сундеткалиева Алида Данияровна | ||||||||||
| Осы сабақта қол жеткізетін оқу мақсаттары (оқу бағдарламасына сілтеме) | 5.ӘТН3. тура және ауыспалы мағыналы сөздерді, көп мағыналы сөздер, омоним, антоним, синонимдерді көркемдік ерекшеліктеріне сай қолдану; | ||||||||||
| Күтілетін нәтижелер | Жұптық, топтық жұмыстар жасайды; | ||||||||||
| Сабақтың түрі | Жаңа материалды меңгерту. | ||||||||||
| Пәнаралық байланыс | Биология, география | ||||||||||
| Қажетті құрал – жабдықтар | Интеративті тақта, тақырыпқа қатысты слайдтар, видеоролик | ||||||||||
| Оқу әдістері | «Ынтымақ тарелкасы» әдісі, «Кинометафора» әдісі, «Т кестесі» әдісі, «Ойлан, жұптас, бөліс» әдісі, «Жұмыс үстелі» әдісі, «5минуттық эссе» әдісі, ҚБ. «Смайликтер» әдісі. | ||||||||||
| Дереккөздері | 5-сынып «қазақ тілі» Атамұра баспасы, 2017ж., әдістемелік құрал, дидактикалық материалдар. | ||||||||||
| Тапсырмалар |
| ||||||||||
| Сабақ барысындағы мұғалім мен оқушының іс- әрекеті: | |||||||||||
| Тапсырма | Мұғалімнің іс – әрекеті | Оқушының іс – әрекеті | |||||||||
| Сабақтың басы Оқушыларға психиологиялық ахуал туғызу 5 мин.
Өткен сабақты тексеру 5мин. Қызығушылықты ояту 3 мин. | Оқушылармен амандасып, сыныпты түгендейді. Оқушыларды «Ынтымақ тарелкасы» әдісі бойынша суреттерді таңдатамын, сол арқылы 3 топқа бөлемін.
Үй тапсырмасын: «Қаламсап» әдісі бойынша тексеремін.
«Кинометафора» әдісі бойынша жануарлар туралы қызықты 20 дерек көрсетемін. «Т кестесі» әдісі бойынша түртіп алады.
| Мұғаліммен амандасады. Сабаққа зейіндерін аударады.
Оқушыларды «Ынтымақ тарелкасы» әдісі бойынша 3 тоқа бөлінеді. 1 – топ: Орманда мекендейтін жануарлар; 2 – топ: Үй жануарлары; 3 – топ: Суда мекендейтін жануарлар; Оқушылар үй тапсырмасына жауап береді.
Оқушылардың қызығушылықтары артып тыңдайды. «Т кестесі» әдісі бойынша кестені толтырады.
| |||||||||
| Сабақтың ортасы 22 | Сабақтың тақырыбы: Жануарлар және тіршілік. 1 – тапсырма Оқушылар «Ойлан, жұптас, бөліс» әдісі бойынша берілген қосымша мәтінді оқиды, талдайды, кластер қорғайды. 1 – топ. Алтай арқары- өте бағалы аң.Биік тау беткейлерін мекендейді. Шөптесіп өсімдіктермен қоректенеді.Ол бағалы аң болғандықтан оны аулауға тыйым салынған.Оның жасын мүйізіндегі сақинасына қарап аңықтайды. Құлжасының мүйізі ірі, бұралып иіліп тұрады.12-14 жыл өмір сүреді. Барыс-мысық тұқымдас жыртқыш аң.Ол басын мәңгі қар басқан тауларды мекендейді.Оның терісі бағалы.Қимылы жылдам, епті. Жемістігін қуғанда 7-8м биітікке дейін секіреді.Олар ойынпаз, қарға аунап ойнағанды жақсы көреді.Қазақ ежелден барыстың тектілігі, батылдығын пір тұтқан.Қосаяқ-кішкентай кеміргіш аң. Балқаш өңірінде тіршілік етеді.Сирек кездеседі.Ол өсімдік дәнімен , жемісімен, қоңыз, шегірткемен қоректенеді.Қыстай денесіне жинаған майымен қоректеніп, ұйықтап жатады. Құлан шөлді жерді мекендейді .Алматы, Қарағанды хайуанаттар бағында бағылады.Түрікмен жерінен әкеліп жерсіндірілген.Ол есекке де, жылқыға да ұқсайды.Олар бұрын Қазақстан жерінде үйір-үйірімен жүретін.Оны есепсіз аулап, азайып кетті.Қазір қорғауға алынған. Дала тасбақасы шөлде жерлерді мекендейді.Ол қауіп төнгенде , басын сауытының ішіне жиып алады.150 жылдай тіршілік етеді.Өсімдіктермен қоректенеді. Жылына 3-4 ай ояу, қалған уақытта ұйқыда болады. Саршұнақ ашық дала кеңістігінде өмір сүреді.Олар ін қазып, топырағын сыртқа үйіп тастайды.Егінге көп зиян келтіреді.Бірақ оның терісі бағалы. 2 – топ. Үй жануарлары, доместикация — жануарлардың қолға үйретілген түрлері. Сондықтан кейде бұларды қолға үйретілген жануарлар деп атайды. Мүйізді ірі қара, түйе, жылқы, есек, қой-ешкі, ит, шошқа, мысық, үй қояны, теңіз тышқаны; құстардан тауық, үйрек, қаз, күркетауық, кептер; тоғандарда өсірілетін балықтар үй жануарларына жатады. Өркениет дамуының барысында адам жәндіктердің 2 түрін (бал арасы мен жібек көбелегі), құстардың 10 — 12 және сүтқоректілердің 60-қа жуық түрлерін қолға үйреткен.Қазіргі кезде: 170 млн-ға жуық қой — Австралияда; 197 млн-нан астам ірі қара мал — Үндістанда; 7 млн-дай түйелер — Сомалиде өсіріледі деп саналады. ең ірі ит тұқымы — сенбернар, оның салмағы 77 кг-дай болса, ең кішкентай ит — чихуахуа, оның салмағы 450 г-нан аспайды. Ең кішкентай сингапур мысығының салмағы — 1 кг 81 г болса, ал ең ірі мысық — рэгдолл, ол 9 кг-дай салмақ тартады. Мысалы, қолдағы мал миының көлемі кішірейіп, салмағы азайған, көру, есту, иіс сезу органдарының қызметі төмендеген. Оның есесіне үй жануарларынан алынатын ет, сүт, жұмыртқа, жүн, т.б. мөлшері көбейді. Атап айтқанда, ең жақсы жүн меринос қойларынан алынады. 3 – топ. Ескекаяқтылар – суда тіршілік ететін сүтқоректі жануарлардың бір отряды. Ескекаяқтылар атлант мұзхиты, тының мұхиты, Солтүстік мұзды мұхит жағалауларында, Балтық, Қара, Каспий теңіздерінде Байкал және Ладога көлдерінде кездеседі. Дене пішіні ұршық тәрізді, бесбармақты аяқтары жарғаяққа (ескекаяққа) айналған. Дене тұрқы 1,2 -6 м-дей, салмағы 40-3600 кг-ға дейін жетеді. Басы үлкен, мойын қысқа және тұлғасымен бірігіп кеткен. Жүзген кезде танау тесіктері терілі қатпар арқылы жатылады. Алдыңғы, артқы аяқтары есекке ұқсас болғандықтан, отрядтың аты осыдан шыққан. Тері астындағы қалың май қабаты (10 см-ге дейін) дене температурасын реттеу қызметін атқарады әрі қоректі зат қоры болып табылады. Тері сыртындағы жамылған күй-ересектерінде біркелкі қайың қылшықты, ал күшіктерінде-үлпілдек мамықты болады. Көру, сату, иіс сезу, тыныс алу мүшелері жақсы жетілген. Қорегі-балықтар, моллюскілер, шаян тәрізділер. Аталықтары аналықтарынан ірі келеді. Ескекаяқтылар қазіргі кезде 3 тұқымдасқа бөлінеді: Морждар – сойдақ тістілер – оның өзі аттас 1ғана түрі бар. Дене тұрқы 410см-дей, салмағы 2000кг-дай. Құлақ қалқаны құйрығы жоқ. Жоғары сойдақ тістері өте ұзын, әрі жуан (ұзындығы 60-80 см-дейін). Артқы ескек аяғы бауырына қарай бүгіліп, қозғалуына көмектеседі. Морждардың саны жылдан-жылға азаюына байланысты қорғауға алынып, Халықаралық табиғат қорғау одағының «Қызыл кітабына енгізілген» оларды жергілікті халыққа ғана аулауға рұқсат етілген. Дескриптор:
ҚБ. «Смайликтер» әдісі бойынша топтар бірін бірі бағалайды. 2 – тапсырма. Жұптық жұмыс. «Жұмыс үстелі» әдісі бойынша мәтіннен антоним, синоним, омонимдерді табады. 1 – топ. Антоним 2 – топ. Синоним 3 – топ. Омоним
ҚБ. «Смайликтер» әдісі бойынша топтар бірін бірі бағалайды.
3 – тапсырма. «5минуттық эссе» әдісі. Көп мағыналы сөздерді қатыстырып «Менің сүйікті жануарым» туралы эссе жаз. | Оқушылар сабақтың тақырыбын жазып алады. 1-тапсырма. Оқушылар «Ойлан, жұптас, бөліс» әдісі бойынша берілген қосымша мәтінді оқиды, талдайды, кластер қорғайды.
ҚБ. «Смайликтер» әдісі бойынша топтар бірін бірі бағалайды. 2 – тапсырма. Жұптық жұмыс. «Жұмыс үстелі» әдісі бойынша мәтіннен антоним, синоним, омонимдерді табады. 1 – топ. Бғалы – құнсыз, арзан; Биік – аласа; Жыртқыш - ; Кішкентай – үлкен; Көп – аз; Зиян – пайдалы. 2 – топ. Жануар – хайуан; Шошқа – доңыз; Жылқы – ат, тұлпар; Кішкентай – құттай, құтапаштай; Азайып – кішірейіп; Төмендеген – түскен; Жұмыртқа – тұқым; 3 – топ. Қара – түс, елдің атауы, бағыт; Дене – сабақ, мүше; Тері – терлеу, жануардың терісі; ҚБ. «Смайликтер» әдісі бойынша топтар бірін бірі бағалайды.
3 – тапсырма. Ит адамның досы. Итті адамдар жаксы кадірлейді, әсіресе қазақ халқы. Қазақ халқы итті - жеті қазынаның бірі дейді. Біздің үйде де ит бар. Оның аты Рекс. Мен итіммен қыста, көктемде, жазда, күзде серуендегенді ұнатамын. Оның көзі жәутендеп, үнемі тамақ сұрайды. Мен итімді қатты жақсы көремін. | |||||||||
| Сабақтың соңы.
Бағалау 2 мин. | «Жедел сұрақ» әдісі бойынша сұрақтарға тез жауап береді. 1 – топ. 1. Қолтырауындар нені жұтқанды жақсы көреді? 2. ең кішкентай ит? 2 – топ. 1. Араның қанаты минутына неші рет соғады? 2. Ескекаяқтылар қайда тіршілік етеді? 3 – топ. 1. Үре алмайтын жалғыз ит? 2. жануарлардың қолға үйретілген түрлері? ҚБ. «Смайликтер» әдісі бойынша топтар бірін бірі бағалайды. | «Жедел сұрақ» әдісі бойынша сұрақтарға тез жауап береді. 1 – топ. 1. Тасты 2. чихуахуа 2 – топ. 1. 400рет 2. атлант мұзхиты, тыных мұхиты, Солтүстік мұзды мұхит жағалауларында, Балтық, Қара, Каспий теңіздерінде Байкал және Ладога көлдерінде 3 – топ. 1. Бабензи 2. доместикация
Оқушылар өзара бірін - бірі бағалайды.
| |||||||||
| Үйге тапсырма 2 мин. Ойтаразы 2 мин. | Үйге: . Көп мағыналы сөздерді қатыстырып «Менің сүйікті жануарым» туралы эссе жаз. 60-70 сөз. Оқушыларға топқа бөлінген суреттері бойынша орманда, үйде, суда мекендейтіні сабақта алған әсерлерін, түсінгендерін жазып кері байланыс орнатады.
| Үй тапсырмасын күнделіктеріне жазып алады. Оқушылар түсінгендерін, әсерлерін суретке жазып іледі.
| |||||||||
1 – топ. Алтай арқары- өте бағалы аң.Биік тау беткейлерін мекендейді. Шөптесіп өсімдіктермен қоректенеді.Ол бағалы аң болғандықтан оны аулауға тыйым салынған.Оның жасын мүйізіндегі сақинасына қарап аңықтайды. Құлжасының мүйізі ірі, бұралып иіліп тұрады.12-14 жыл өмір сүреді. Барыс-мысық тұқымдас жыртқыш аң.Ол басын мәңгі қар басқан тауларды мекендейді.Оның терісі бағалы.Қимылы жылдам, епті. Жемістігін қуғанда 7-8м биітікке дейін секіреді.Олар ойынпаз, қарға аунап ойнағанды жақсы көреді.Қазақ ежелден барыстың тектілігі, батылдығын пір тұтқан.Қосаяқ-кішкентай кеміргіш аң. Балқаш өңірінде тіршілік етеді.Сирек кездеседі.Ол өсімдік дәнімен , жемісімен, қоңыз, шегірткемен қоректенеді.Қыстай денесіне жинаған майымен қоректеніп, ұйықтап жатады. Құлан шөлді жерді мекендейді .Алматы, Қарағанды хайуанаттар бағында бағылады.Түрікмен жерінен әкеліп жерсіндірілген.Ол есекке де, жылқыға да ұқсайды.Олар бұрын Қазақстан жерінде үйір-үйірімен жүретін.Оны есепсіз аулап, азайып кетті.Қазір қорғауға алынған. Дала тасбақасы шөлде жерлерді мекендейді.Ол қауіп төнгенде , басын сауытының ішіне жиып алады.150 жылдай тіршілік етеді.Өсімдіктермен қоректенеді. Жылына 3-4 ай ояу, қалған уақытта ұйқыда болады. Саршұнақ ашық дала кеңістігінде өмір сүреді.Олар ін қазып, топырағын сыртқа үйіп тастайды.Егінге көп зиян келтіреді.Бірақ оның терісі бағалы.
2 – топ. Үй жануарлары, доместикация — жануарлардың қолға үйретілген түрлері. Сондықтан кейде бұларды қолға үйретілген жануарлар деп атайды. Мүйізді ірі қара, түйе, жылқы, есек, қой-ешкі, ит, шошқа, мысық, үй қояны, теңіз тышқаны; құстардан тауық, үйрек, қаз, күркетауық, кептер; тоғандарда өсірілетін балықтар үй жануарларына жатады. Өркениет дамуының барысында адам жәндіктердің 2 түрін (бал арасы мен жібек көбелегі), құстардың 10 — 12 және сүтқоректілердің 60-қа жуық түрлерін қолға үйреткен.Қазіргі кезде: 170 млн-ға жуық қой — Австралияда; 197 млн-нан астам ірі қара мал — Үндістанда; 7 млн-дай түйелер — Сомалиде өсіріледі деп саналады. ең ірі ит тұқымы — сенбернар, оның салмағы 77 кг-дай болса, ең кішкентай ит — чихуахуа, оның салмағы 450 г-нан аспайды. Ең кішкентай сингапур мысығының салмағы — 1 кг 81 г болса, ал ең ірі мысық — рэгдолл, ол 9 кг-дай салмақ тартады. Мысалы, қолдағы мал миының көлемі кішірейіп, салмағы азайған, көру, есту, иіс сезу органдарының қызметі төмендеген. Оның есесіне үй жануарларынан алынатын ет, сүт, жұмыртқа, жүн, т.б. мөлшері көбейді. Атап айтқанда, ең жақсы жүн меринос қойларынан алынады.
3 – топ. Ескекаяқтылар – суда тіршілік ететін сүтқоректі жануарлардың бір отряды. Ескекаяқтылар атлант мұзхиты, тының мұхиты, Солтүстік мұзды мұхит жағалауларында, Балтық, Қара, Каспий теңіздерінде Байкал және Ладога көлдерінде кездеседі. Дене пішіні ұршық тәрізді, бесбармақты аяқтары жарғаяққа (ескекаяққа) айналған. Дене тұрқы 1,2 -6 м-дей, салмағы 40-3600 кг-ға дейін жетеді. Басы үлкен, мойын қысқа және тұлғасымен бірігіп кеткен. Жүзген кезде танау тесіктері терілі қатпар арқылы жатылады. Алдыңғы, артқы аяқтары есекке ұқсас болғандықтан, отрядтың аты осыдан шыққан. Тері астындағы қалың май қабаты (10 см-ге дейін) дене температурасын реттеу қызметін атқарады әрі қоректі зат қоры болып табылады. Тері сыртындағы жамылған күй-ересектерінде біркелкі қайың қылшықты, ал күшіктерінде-үлпілдек мамықты болады. Көру, сату, иіс сезу, тыныс алу мүшелері жақсы жетілген. Қорегі-балықтар, моллюскілер, шаян тәрізділер. Аталықтары аналықтарынан ірі келеді. Ескекаяқтылар қазіргі кезде 3 тұқымдасқа бөлінеді: Морждар – сойдақ тістілер – оның өзі аттас 1ғана түрі бар. Дене тұрқы 410см-дей, салмағы 2000кг-дай. Құлақ қалқаны құйрығы жоқ. Жоғары сойдақ тістері өте ұзын, әрі жуан (ұзындығы 60-80 см-дейін). Артқы ескек аяғы бауырына қарай бүгіліп, қозғалуына көмектеседі. Морждардың саны жылдан-жылға азаюына байланысты қорғауға алынып, Халықаралық табиғат қорғау одағының «Қызыл кітабына енгізілген»
1 – топ. Алтай арқары- өте бағалы аң.Биік тау беткейлерін мекендейді. Шөптесіп өсімдіктермен қоректенеді.Ол бағалы аң болғандықтан оны аулауға тыйым салынған.Оның жасын мүйізіндегі сақинасына қарап аңықтайды. Құлжасының мүйізі ірі, бұралып иіліп тұрады.12-14 жыл өмір сүреді. Барыс-мысық тұқымдас жыртқыш аң.Ол басын мәңгі қар басқан тауларды мекендейді.Оның терісі бағалы.Қимылы жылдам, епті. Жемістігін қуғанда 7-8м биітікке дейін секіреді.Олар ойынпаз, қарға аунап ойнағанды жақсы көреді.Қазақ ежелден барыстың тектілігі, батылдығын пір тұтқан.Қосаяқ-кішкентай кеміргіш аң. Балқаш өңірінде тіршілік етеді.Сирек кездеседі.Ол өсімдік дәнімен , жемісімен, қоңыз, шегірткемен қоректенеді.Қыстай денесіне жинаған майымен қоректеніп, ұйықтап жатады. Құлан шөлді жерді мекендейді .Алматы, Қарағанды хайуанаттар бағында бағылады.Түрікмен жерінен әкеліп жерсіндірілген.Ол есекке де, жылқыға да ұқсайды.Олар бұрын Қазақстан жерінде үйір-үйірімен жүретін.Оны есепсіз аулап, азайып кетті.Қазір қорғауға алынған. Дала тасбақасы шөлде жерлерді мекендейді.Ол қауіп төнгенде , басын сауытының ішіне жиып алады.150 жылдай тіршілік етеді.Өсімдіктермен қоректенеді. Жылына 3-4 ай ояу, қалған уақытта ұйқыда болады. Саршұнақ ашық дала кеңістігінде өмір сүреді.Олар ін қазып, топырағын сыртқа үйіп тастайды.Егінге көп зиян келтіреді.Бірақ оның терісі бағалы.
2 – топ. Үй жануарлары, доместикация — жануарлардың қолға үйретілген түрлері. Сондықтан кейде бұларды қолға үйретілген жануарлар деп атайды. Мүйізді ірі қара, түйе, жылқы, есек, қой-ешкі, ит, шошқа, мысық, үй қояны, теңіз тышқаны; құстардан тауық, үйрек, қаз, күркетауық, кептер; тоғандарда өсірілетін балықтар үй жануарларына жатады. Өркениет дамуының барысында адам жәндіктердің 2 түрін (бал арасы мен жібек көбелегі), құстардың 10 — 12 және сүтқоректілердің 60-қа жуық түрлерін қолға үйреткен.Қазіргі кезде: 170 млн-ға жуық қой — Австралияда; 197 млн-нан астам ірі қара мал — Үндістанда; 7 млн-дай түйелер — Сомалиде өсіріледі деп саналады. ең ірі ит тұқымы — сенбернар, оның салмағы 77 кг-дай болса, ең кішкентай ит — чихуахуа, оның салмағы 450 г-нан аспайды. Ең кішкентай сингапур мысығының салмағы — 1 кг 81 г болса, ал ең ірі мысық — рэгдолл, ол 9 кг-дай салмақ тартады. Мысалы, қолдағы мал миының көлемі кішірейіп, салмағы азайған, көру, есту, иіс сезу органдарының қызметі төмендеген. Оның есесіне үй жануарларынан алынатын ет, сүт, жұмыртқа, жүн, т.б. мөлшері көбейді. Атап айтқанда, ең жақсы жүн меринос қойларынан алынады.
3 – топ. Ескекаяқтылар – суда тіршілік ететін сүтқоректі жануарлардың бір отряды. Ескекаяқтылар атлант мұзхиты, тының мұхиты, Солтүстік мұзды мұхит жағалауларында, Балтық, Қара, Каспий теңіздерінде Байкал және Ладога көлдерінде кездеседі. Дене пішіні ұршық тәрізді, бесбармақты аяқтары жарғаяққа (ескекаяққа) айналған. Дене тұрқы 1,2 -6 м-дей, салмағы 40-3600 кг-ға дейін жетеді. Басы үлкен, мойын қысқа және тұлғасымен бірігіп кеткен. Жүзген кезде танау тесіктері терілі қатпар арқылы жатылады. Алдыңғы, артқы аяқтары есекке ұқсас болғандықтан, отрядтың аты осыдан шыққан. Тері астындағы қалың май қабаты (10 см-ге дейін) дене температурасын реттеу қызметін атқарады әрі қоректі зат қоры болып табылады. Тері сыртындағы жамылған күй-ересектерінде біркелкі қайың қылшықты, ал күшіктерінде-үлпілдек мамықты болады. Көру, сату, иіс сезу, тыныс алу мүшелері жақсы жетілген. Қорегі-балықтар, моллюскілер, шаян тәрізділер. Аталықтары аналықтарынан ірі келеді. Ескекаяқтылар қазіргі кезде 3 тұқымдасқа бөлінеді: Морждар – сойдақ тістілер – оның өзі аттас 1ғана түрі бар. Дене тұрқы 410см-дей, салмағы 2000кг-дай. Құлақ қалқаны құйрығы жоқ. Жоғары сойдақ тістері өте ұзын, әрі жуан (ұзындығы 60-80 см-дейін). Артқы ескек аяғы бауырына қарай бүгіліп, қозғалуына көмектеседі. Морждардың саны жылдан-жылға азаюына байланысты қорғауға алынып, Халықаралық табиғат қорғау одағының «Қызыл кітабына енгізілген»
1 – топ. Алтай арқары- өте бағалы аң.Биік тау беткейлерін мекендейді. Шөптесіп өсімдіктермен қоректенеді.Ол бағалы аң болғандықтан оны аулауға тыйым салынған.Оның жасын мүйізіндегі сақинасына қарап аңықтайды. Құлжасының мүйізі ірі, бұралып иіліп тұрады.12-14 жыл өмір сүреді. Барыс-мысық тұқымдас жыртқыш аң.Ол басын мәңгі қар басқан тауларды мекендейді.Оның терісі бағалы.Қимылы жылдам, епті. Жемістігін қуғанда 7-8м биітікке дейін секіреді.Олар ойынпаз, қарға аунап ойнағанды жақсы көреді.Қазақ ежелден барыстың тектілігі, батылдығын пір тұтқан.Қосаяқ-кішкентай кеміргіш аң. Балқаш өңірінде тіршілік етеді.Сирек кездеседі.Ол өсімдік дәнімен , жемісімен, қоңыз, шегірткемен қоректенеді.Қыстай денесіне жинаған майымен қоректеніп, ұйықтап жатады. Құлан шөлді жерді мекендейді .Алматы, Қарағанды хайуанаттар бағында бағылады.Түрікмен жерінен әкеліп жерсіндірілген.Ол есекке де, жылқыға да ұқсайды.Олар бұрын Қазақстан жерінде үйір-үйірімен жүретін.Оны есепсіз аулап, азайып кетті.Қазір қорғауға алынған. Дала тасбақасы шөлде жерлерді мекендейді.Ол қауіп төнгенде , басын сауытының ішіне жиып алады.150 жылдай тіршілік етеді.Өсімдіктермен қоректенеді. Жылына 3-4 ай ояу, қалған уақытта ұйқыда болады. Саршұнақ ашық дала кеңістігінде өмір сүреді.Олар ін қазып, топырағын сыртқа үйіп тастайды.Егінге көп зиян келтіреді.Бірақ оның терісі бағалы.
2 – топ. Үй жануарлары, доместикация — жануарлардың қолға үйретілген түрлері. Сондықтан кейде бұларды қолға үйретілген жануарлар деп атайды. Мүйізді ірі қара, түйе, жылқы, есек, қой-ешкі, ит, шошқа, мысық, үй қояны, теңіз тышқаны; құстардан тауық, үйрек, қаз, күркетауық, кептер; тоғандарда өсірілетін балықтар үй жануарларына жатады. Өркениет дамуының барысында адам жәндіктердің 2 түрін (бал арасы мен жібек көбелегі), құстардың 10 — 12 және сүтқоректілердің 60-қа жуық түрлерін қолға үйреткен.Қазіргі кезде: 170 млн-ға жуық қой — Австралияда; 197 млн-нан астам ірі қара мал — Үндістанда; 7 млн-дай түйелер — Сомалиде өсіріледі деп саналады. ең ірі ит тұқымы — сенбернар, оның салмағы 77 кг-дай болса, ең кішкентай ит — чихуахуа, оның салмағы 450 г-нан аспайды. Ең кішкентай сингапур мысығының салмағы — 1 кг 81 г болса, ал ең ірі мысық — рэгдолл, ол 9 кг-дай салмақ тартады. Мысалы, қолдағы мал миының көлемі кішірейіп, салмағы азайған, көру, есту, иіс сезу органдарының қызметі төмендеген. Оның есесіне үй жануарларынан алынатын ет, сүт, жұмыртқа, жүн, т.б. мөлшері көбейді. Атап айтқанда, ең жақсы жүн меринос қойларынан алынады.
3 – топ. Ескекаяқтылар – суда тіршілік ететін сүтқоректі жануарлардың бір отряды. Ескекаяқтылар атлант мұзхиты, тының мұхиты, Солтүстік мұзды мұхит жағалауларында, Балтық, Қара, Каспий теңіздерінде Байкал және Ладога көлдерінде кездеседі. Дене пішіні ұршық тәрізді, бесбармақты аяқтары жарғаяққа (ескекаяққа) айналған. Дене тұрқы 1,2 -6 м-дей, салмағы 40-3600 кг-ға дейін жетеді. Басы үлкен, мойын қысқа және тұлғасымен бірігіп кеткен. Жүзген кезде танау тесіктері терілі қатпар арқылы жатылады. Алдыңғы, артқы аяқтары есекке ұқсас болғандықтан, отрядтың аты осыдан шыққан. Тері астындағы қалың май қабаты (10 см-ге дейін) дене температурасын реттеу қызметін атқарады әрі қоректі зат қоры болып табылады. Тері сыртындағы жамылған күй-ересектерінде біркелкі қайың қылшықты, ал күшіктерінде-үлпілдек мамықты болады. Көру, сату, иіс сезу, тыныс алу мүшелері жақсы жетілген. Қорегі-балықтар, моллюскілер, шаян тәрізділер. Аталықтары аналықтарынан ірі келеді. Ескекаяқтылар қазіргі кезде 3 тұқымдасқа бөлінеді: Морждар – сойдақ тістілер – оның өзі аттас 1ғана түрі бар. Дене тұрқы 410см-дей, салмағы 2000кг-дай. Құлақ қалқаны құйрығы жоқ. Жоғары сойдақ тістері өте ұзын, әрі жуан (ұзындығы 60-80 см-дейін). Артқы ескек аяғы бауырына қарай бүгіліп, қозғалуына көмектеседі. Морждардың саны жылдан-жылға азаюына байланысты қорғауға алынып, Халықаралық табиғат қорғау одағының «Қызыл кітабына енгізілген»
1 – топ. Алтай арқары- өте бағалы аң.Биік тау беткейлерін мекендейді. Шөптесіп өсімдіктермен қоректенеді.Ол бағалы аң болғандықтан оны аулауға тыйым салынған.Оның жасын мүйізіндегі сақинасына қарап аңықтайды. Құлжасының мүйізі ірі, бұралып иіліп тұрады.12-14 жыл өмір сүреді. Барыс-мысық тұқымдас жыртқыш аң.Ол басын мәңгі қар басқан тауларды мекендейді.Оның терісі бағалы.Қимылы жылдам, епті. Жемістігін қуғанда 7-8м биітікке дейін секіреді.Олар ойынпаз, қарға аунап ойнағанды жақсы көреді.Қазақ ежелден барыстың тектілігі, батылдығын пір тұтқан.Қосаяқ-кішкентай кеміргіш аң. Балқаш өңірінде тіршілік етеді.Сирек кездеседі.Ол өсімдік дәнімен , жемісімен, қоңыз, шегірткемен қоректенеді.Қыстай денесіне жинаған майымен қоректеніп, ұйықтап жатады. Құлан шөлді жерді мекендейді .Алматы, Қарағанды хайуанаттар бағында бағылады.Түрікмен жерінен әкеліп жерсіндірілген.Ол есекке де, жылқыға да ұқсайды.Олар бұрын Қазақстан жерінде үйір-үйірімен жүретін.Оны есепсіз аулап, азайып кетті.Қазір қорғауға алынған. Дала тасбақасы шөлде жерлерді мекендейді.Ол қауіп төнгенде , басын сауытының ішіне жиып алады.150 жылдай тіршілік етеді.Өсімдіктермен қоректенеді. Жылына 3-4 ай ояу, қалған уақытта ұйқыда болады. Саршұнақ ашық дала кеңістігінде өмір сүреді.Олар ін қазып, топырағын сыртқа үйіп тастайды.Егінге көп зиян келтіреді.Бірақ оның терісі бағалы.
2 – топ. Үй жануарлары, доместикация — жануарлардың қолға үйретілген түрлері. Сондықтан кейде бұларды қолға үйретілген жануарлар деп атайды. Мүйізді ірі қара, түйе, жылқы, есек, қой-ешкі, ит, шошқа, мысық, үй қояны, теңіз тышқаны; құстардан тауық, үйрек, қаз, күркетауық, кептер; тоғандарда өсірілетін балықтар үй жануарларына жатады. Өркениет дамуының барысында адам жәндіктердің 2 түрін (бал арасы мен жібек көбелегі), құстардың 10 — 12 және сүтқоректілердің 60-қа жуық түрлерін қолға үйреткен.Қазіргі кезде: 170 млн-ға жуық қой — Австралияда; 197 млн-нан астам ірі қара мал — Үндістанда; 7 млн-дай түйелер — Сомалиде өсіріледі деп саналады. ең ірі ит тұқымы — сенбернар, оның салмағы 77 кг-дай болса, ең кішкентай ит — чихуахуа, оның салмағы 450 г-нан аспайды. Ең кішкентай сингапур мысығының салмағы — 1 кг 81 г болса, ал ең ірі мысық — рэгдолл, ол 9 кг-дай салмақ тартады. Мысалы, қолдағы мал миының көлемі кішірейіп, салмағы азайған, көру, есту, иіс сезу органдарының қызметі төмендеген. Оның есесіне үй жануарларынан алынатын ет, сүт, жұмыртқа, жүн, т.б. мөлшері көбейді. Атап айтқанда, ең жақсы жүн меринос қойларынан алынады.
3 – топ. Ескекаяқтылар – суда тіршілік ететін сүтқоректі жануарлардың бір отряды. Ескекаяқтылар атлант мұзхиты, тының мұхиты, Солтүстік мұзды мұхит жағалауларында, Балтық, Қара, Каспий теңіздерінде Байкал және Ладога көлдерінде кездеседі. Дене пішіні ұршық тәрізді, бесбармақты аяқтары жарғаяққа (ескекаяққа) айналған. Дене тұрқы 1,2 -6 м-дей, салмағы 40-3600 кг-ға дейін жетеді. Басы үлкен, мойын қысқа және тұлғасымен бірігіп кеткен. Жүзген кезде танау тесіктері терілі қатпар арқылы жатылады. Алдыңғы, артқы аяқтары есекке ұқсас болғандықтан, отрядтың аты осыдан шыққан. Тері астындағы қалың май қабаты (10 см-ге дейін) дене температурасын реттеу қызметін атқарады әрі қоректі зат қоры болып табылады. Тері сыртындағы жамылған күй-ересектерінде біркелкі қайың қылшықты, ал күшіктерінде-үлпілдек мамықты болады. Көру, сату, иіс сезу, тыныс алу мүшелері жақсы жетілген. Қорегі-балықтар, моллюскілер, шаян тәрізділер. Аталықтары аналықтарынан ірі келеді. Ескекаяқтылар қазіргі кезде 3 тұқымдасқа бөлінеді: Морждар – сойдақ тістілер – оның өзі аттас 1ғана түрі бар. Дене тұрқы 410см-дей, салмағы 2000кг-дай. Құлақ қалқаны құйрығы жоқ. Жоғары сойдақ тістері өте ұзын, әрі жуан (ұзындығы 60-80 см-дейін). Артқы ескек аяғы бауырына қарай бүгіліп, қозғалуына көмектеседі. Морждардың саны жылдан-жылға азаюына байланысты қорғауға алынып, Халықаралық табиғат қорғау одағының «Қызыл кітабына енгізілген»
1 – топ. Алтай арқары- өте бағалы аң.Биік тау беткейлерін мекендейді. Шөптесіп өсімдіктермен қоректенеді.Ол бағалы аң болғандықтан оны аулауға тыйым салынған.Оның жасын мүйізіндегі сақинасына қарап аңықтайды. Құлжасының мүйізі ірі, бұралып иіліп тұрады.12-14 жыл өмір сүреді. Барыс-мысық тұқымдас жыртқыш аң.Ол басын мәңгі қар басқан тауларды мекендейді.Оның терісі бағалы.Қимылы жылдам, епті. Жемістігін қуғанда 7-8м биітікке дейін секіреді.Олар ойынпаз, қарға аунап ойнағанды жақсы көреді.Қазақ ежелден барыстың тектілігі, батылдығын пір тұтқан.Қосаяқ-кішкентай кеміргіш аң. Балқаш өңірінде тіршілік етеді.Сирек кездеседі.Ол өсімдік дәнімен , жемісімен, қоңыз, шегірткемен қоректенеді.Қыстай денесіне жинаған майымен қоректеніп, ұйықтап жатады. Құлан шөлді жерді мекендейді .Алматы, Қарағанды хайуанаттар бағында бағылады.Түрікмен жерінен әкеліп жерсіндірілген.Ол есекке де, жылқыға да ұқсайды.Олар бұрын Қазақстан жерінде үйір-үйірімен жүретін.Оны есепсіз аулап, азайып кетті.Қазір қорғауға алынған. Дала тасбақасы шөлде жерлерді мекендейді.Ол қауіп төнгенде , басын сауытының ішіне жиып алады.150 жылдай тіршілік етеді.Өсімдіктермен қоректенеді. Жылына 3-4 ай ояу, қалған уақытта ұйқыда болады. Саршұнақ ашық дала кеңістігінде өмір сүреді.Олар ін қазып, топырағын сыртқа үйіп тастайды.Егінге көп зиян келтіреді.Бірақ оның терісі бағалы.
2 – топ. Үй жануарлары, доместикация — жануарлардың қолға үйретілген түрлері. Сондықтан кейде бұларды қолға үйретілген жануарлар деп атайды. Мүйізді ірі қара, түйе, жылқы, есек, қой-ешкі, ит, шошқа, мысық, үй қояны, теңіз тышқаны; құстардан тауық, үйрек, қаз, күркетауық, кептер; тоғандарда өсірілетін балықтар үй жануарларына жатады. Өркениет дамуының барысында адам жәндіктердің 2 түрін (бал арасы мен жібек көбелегі), құстардың 10 — 12 және сүтқоректілердің 60-қа жуық түрлерін қолға үйреткен.Қазіргі кезде: 170 млн-ға жуық қой — Австралияда; 197 млн-нан астам ірі қара мал — Үндістанда; 7 млн-дай түйелер — Сомалиде өсіріледі деп саналады. ең ірі ит тұқымы — сенбернар, оның салмағы 77 кг-дай болса, ең кішкентай ит — чихуахуа, оның салмағы 450 г-нан аспайды. Ең кішкентай сингапур мысығының салмағы — 1 кг 81 г болса, ал ең ірі мысық — рэгдолл, ол 9 кг-дай салмақ тартады. Мысалы, қолдағы мал миының көлемі кішірейіп, салмағы азайған, көру, есту, иіс сезу органдарының қызметі төмендеген. Оның есесіне үй жануарларынан алынатын ет, сүт, жұмыртқа, жүн, т.б. мөлшері көбейді. Атап айтқанда, ең жақсы жүн меринос қойларынан алынады.
3 – топ. Ескекаяқтылар – суда тіршілік ететін сүтқоректі жануарлардың бір отряды. Ескекаяқтылар атлант мұзхиты, тының мұхиты, Солтүстік мұзды мұхит жағалауларында, Балтық, Қара, Каспий теңіздерінде Байкал және Ладога көлдерінде кездеседі. Дене пішіні ұршық тәрізді, бесбармақты аяқтары жарғаяққа (ескекаяққа) айналған. Дене тұрқы 1,2 -6 м-дей, салмағы 40-3600 кг-ға дейін жетеді. Басы үлкен, мойын қысқа және тұлғасымен бірігіп кеткен. Жүзген кезде танау тесіктері терілі қатпар арқылы жатылады. Алдыңғы, артқы аяқтары есекке ұқсас болғандықтан, отрядтың аты осыдан шыққан. Тері астындағы қалың май қабаты (10 см-ге дейін) дене температурасын реттеу қызметін атқарады әрі қоректі зат қоры болып табылады. Тері сыртындағы жамылған күй-ересектерінде біркелкі қайың қылшықты, ал күшіктерінде-үлпілдек мамықты болады. Көру, сату, иіс сезу, тыныс алу мүшелері жақсы жетілген. Қорегі-балықтар, моллюскілер, шаян тәрізділер. Аталықтары аналықтарынан ірі келеді. Ескекаяқтылар қазіргі кезде 3 тұқымдасқа бөлінеді: Морждар – сойдақ тістілер – оның өзі аттас 1ғана түрі бар. Дене тұрқы 410см-дей, салмағы 2000кг-дай. Құлақ қалқаны құйрығы жоқ. Жоғары сойдақ тістері өте ұзын, әрі жуан (ұзындығы 60-80 см-дейін). Артқы ескек аяғы бауырына қарай бүгіліп, қозғалуына көмектеседі. Морждардың саны жылдан-жылға азаюына байланысты қорғауға алынып, Халықаралық табиғат қорғау одағының «Қызыл кітабына енгізілген»
1 – топ. Алтай арқары- өте бағалы аң.Биік тау беткейлерін мекендейді. Шөптесіп өсімдіктермен қоректенеді.Ол бағалы аң болғандықтан оны аулауға тыйым салынған.Оның жасын мүйізіндегі сақинасына қарап аңықтайды. Құлжасының мүйізі ірі, бұралып иіліп тұрады.12-14 жыл өмір сүреді. Барыс-мысық тұқымдас жыртқыш аң.Ол басын мәңгі қар басқан тауларды мекендейді.Оның терісі бағалы.Қимылы жылдам, епті. Жемістігін қуғанда 7-8м биітікке дейін секіреді.Олар ойынпаз, қарға аунап ойнағанды жақсы көреді.Қазақ ежелден барыстың тектілігі, батылдығын пір тұтқан.Қосаяқ-кішкентай кеміргіш аң. Балқаш өңірінде тіршілік етеді.Сирек кездеседі.Ол өсімдік дәнімен , жемісімен, қоңыз, шегірткемен қоректенеді.Қыстай денесіне жинаған майымен қоректеніп, ұйықтап жатады. Құлан шөлді жерді мекендейді .Алматы, Қарағанды хайуанаттар бағында бағылады.Түрікмен жерінен әкеліп жерсіндірілген.Ол есекке де, жылқыға да ұқсайды.Олар бұрын Қазақстан жерінде үйір-үйірімен жүретін.Оны есепсіз аулап, азайып кетті.Қазір қорғауға алынған. Дала тасбақасы шөлде жерлерді мекендейді.Ол қауіп төнгенде , басын сауытының ішіне жиып алады.150 жылдай тіршілік етеді.Өсімдіктермен қоректенеді. Жылына 3-4 ай ояу, қалған уақытта ұйқыда болады. Саршұнақ ашық дала кеңістігінде өмір сүреді.Олар ін қазып, топырағын сыртқа үйіп тастайды.Егінге көп зиян келтіреді.Бірақ оның терісі бағалы.
2 – топ. Үй жануарлары, доместикация — жануарлардың қолға үйретілген түрлері. Сондықтан кейде бұларды қолға үйретілген жануарлар деп атайды. Мүйізді ірі қара, түйе, жылқы, есек, қой-ешкі, ит, шошқа, мысық, үй қояны, теңіз тышқаны; құстардан тауық, үйрек, қаз, күркетауық, кептер; тоғандарда өсірілетін балықтар үй жануарларына жатады. Өркениет дамуының барысында адам жәндіктердің 2 түрін (бал арасы мен жібек көбелегі), құстардың 10 — 12 және сүтқоректілердің 60-қа жуық түрлерін қолға үйреткен.Қазіргі кезде: 170 млн-ға жуық қой — Австралияда; 197 млн-нан астам ірі қара мал — Үндістанда; 7 млн-дай түйелер — Сомалиде өсіріледі деп саналады. ең ірі ит тұқымы — сенбернар, оның салмағы 77 кг-дай болса, ең кішкентай ит — чихуахуа, оның салмағы 450 г-нан аспайды. Ең кішкентай сингапур мысығының салмағы — 1 кг 81 г болса, ал ең ірі мысық — рэгдолл, ол 9 кг-дай салмақ тартады. Мысалы, қолдағы мал миының көлемі кішірейіп, салмағы азайған, көру, есту, иіс сезу органдарының қызметі төмендеген. Оның есесіне үй жануарларынан алынатын ет, сүт, жұмыртқа, жүн, т.б. мөлшері көбейді. Атап айтқанда, ең жақсы жүн меринос қойларынан алынады.
3 – топ. Ескекаяқтылар – суда тіршілік ететін сүтқоректі жануарлардың бір отряды. Ескекаяқтылар атлант мұзхиты, тының мұхиты, Солтүстік мұзды мұхит жағалауларында, Балтық, Қара, Каспий теңіздерінде Байкал және Ладога көлдерінде кездеседі. Дене пішіні ұршық тәрізді, бесбармақты аяқтары жарғаяққа (ескекаяққа) айналған. Дене тұрқы 1,2 -6 м-дей, салмағы 40-3600 кг-ға дейін жетеді. Басы үлкен, мойын қысқа және тұлғасымен бірігіп кеткен. Жүзген кезде танау тесіктері терілі қатпар арқылы жатылады. Алдыңғы, артқы аяқтары есекке ұқсас болғандықтан, отрядтың аты осыдан шыққан. Тері астындағы қалың май қабаты (10 см-ге дейін) дене температурасын реттеу қызметін атқарады әрі қоректі зат қоры болып табылады. Тері сыртындағы жамылған күй-ересектерінде біркелкі қайың қылшықты, ал күшіктерінде-үлпілдек мамықты болады. Көру, сату, иіс сезу, тыныс алу мүшелері жақсы жетілген. Қорегі-балықтар, моллюскілер, шаян тәрізділер. Аталықтары аналықтарынан ірі келеді. Ескекаяқтылар қазіргі кезде 3 тұқымдасқа бөлінеді: Морждар – сойдақ тістілер – оның өзі аттас 1ғана түрі бар. Дене тұрқы 410см-дей, салмағы 2000кг-дай. Құлақ қалқаны құйрығы жоқ. Жоғары сойдақ тістері өте ұзын, әрі жуан (ұзындығы 60-80 см-дейін). Артқы ескек аяғы бауырына қарай бүгіліп, қозғалуына көмектеседі. Морждардың саны жылдан-жылға азаюына байланысты қорғауға алынып, Халықаралық табиғат қорғау одағының «Қызыл кітабына енгізілген»
1 – топ. Алтай арқары- өте бағалы аң.Биік тау беткейлерін мекендейді. Шөптесіп өсімдіктермен қоректенеді.Ол бағалы аң болғандықтан оны аулауға тыйым салынған.Оның жасын мүйізіндегі сақинасына қарап аңықтайды. Құлжасының мүйізі ірі, бұралып иіліп тұрады.12-14 жыл өмір сүреді. Барыс-мысық тұқымдас жыртқыш аң.Ол басын мәңгі қар басқан тауларды мекендейді.Оның терісі бағалы.Қимылы жылдам, епті. Жемістігін қуғанда 7-8м биітікке дейін секіреді.Олар ойынпаз, қарға аунап ойнағанды жақсы көреді.Қазақ ежелден барыстың тектілігі, батылдығын пір тұтқан.Қосаяқ-кішкентай кеміргіш аң. Балқаш өңірінде тіршілік етеді.Сирек кездеседі.Ол өсімдік дәнімен , жемісімен, қоңыз, шегірткемен қоректенеді.Қыстай денесіне жинаған майымен қоректеніп, ұйықтап жатады. Құлан шөлді жерді мекендейді .Алматы, Қарағанды хайуанаттар бағында бағылады.Түрікмен жерінен әкеліп жерсіндірілген.Ол есекке де, жылқыға да ұқсайды.Олар бұрын Қазақстан жерінде үйір-үйірімен жүретін.Оны есепсіз аулап, азайып кетті.Қазір қорғауға алынған. Дала тасбақасы шөлде жерлерді мекендейді.Ол қауіп төнгенде , басын сауытының ішіне жиып алады.150 жылдай тіршілік етеді.Өсімдіктермен қоректенеді. Жылына 3-4 ай ояу, қалған уақытта ұйқыда болады. Саршұнақ ашық дала кеңістігінде өмір сүреді.Олар ін қазып, топырағын сыртқа үйіп тастайды.Егінге көп зиян келтіреді.Бірақ оның терісі бағалы.
2 – топ. Үй жануарлары, доместикация — жануарлардың қолға үйретілген түрлері. Сондықтан кейде бұларды қолға үйретілген жануарлар деп атайды. Мүйізді ірі қара, түйе, жылқы, есек, қой-ешкі, ит, шошқа, мысық, үй қояны, теңіз тышқаны; құстардан тауық, үйрек, қаз, күркетауық, кептер; тоғандарда өсірілетін балықтар үй жануарларына жатады. Өркениет дамуының барысында адам жәндіктердің 2 түрін (бал арасы мен жібек көбелегі), құстардың 10 — 12 және сүтқоректілердің 60-қа жуық түрлерін қолға үйреткен.Қазіргі кезде: 170 млн-ға жуық қой — Австралияда; 197 млн-нан астам ірі қара мал — Үндістанда; 7 млн-дай түйелер — Сомалиде өсіріледі деп саналады. ең ірі ит тұқымы — сенбернар, оның салмағы 77 кг-дай болса, ең кішкентай ит — чихуахуа, оның салмағы 450 г-нан аспайды. Ең кішкентай сингапур мысығының салмағы — 1 кг 81 г болса, ал ең ірі мысық — рэгдолл, ол 9 кг-дай салмақ тартады. Мысалы, қолдағы мал миының көлемі кішірейіп, салмағы азайған, көру, есту, иіс сезу органдарының қызметі төмендеген. Оның есесіне үй жануарларынан алынатын ет, сүт, жұмыртқа, жүн, т.б. мөлшері көбейді. Атап айтқанда, ең жақсы жүн меринос қойларынан алынады.
3 – топ. Ескекаяқтылар – суда тіршілік ететін сүтқоректі жануарлардың бір отряды. Ескекаяқтылар атлант мұзхиты, тының мұхиты, Солтүстік мұзды мұхит жағалауларында, Балтық, Қара, Каспий теңіздерінде Байкал және Ладога көлдерінде кездеседі. Дене пішіні ұршық тәрізді, бесбармақты аяқтары жарғаяққа (ескекаяққа) айналған. Дене тұрқы 1,2 -6 м-дей, салмағы 40-3600 кг-ға дейін жетеді. Басы үлкен, мойын қысқа және тұлғасымен бірігіп кеткен. Жүзген кезде танау тесіктері терілі қатпар арқылы жатылады. Алдыңғы, артқы аяқтары есекке ұқсас болғандықтан, отрядтың аты осыдан шыққан. Тері астындағы қалың май қабаты (10 см-ге дейін) дене температурасын реттеу қызметін атқарады әрі қоректі зат қоры болып табылады. Тері сыртындағы жамылған күй-ересектерінде біркелкі қайың қылшықты, ал күшіктерінде-үлпілдек мамықты болады. Көру, сату, иіс сезу, тыныс алу мүшелері жақсы жетілген. Қорегі-балықтар, моллюскілер, шаян тәрізділер. Аталықтары аналықтарынан ірі келеді. Ескекаяқтылар қазіргі кезде 3 тұқымдасқа бөлінеді: Морждар – сойдақ тістілер – оның өзі аттас 1ғана түрі бар. Дене тұрқы 410см-дей, салмағы 2000кг-дай. Құлақ қалқаны құйрығы жоқ. Жоғары сойдақ тістері өте ұзын, әрі жуан (ұзындығы 60-80 см-дейін). Артқы ескек аяғы бауырына қарай бүгіліп, қозғалуына көмектеседі. Морждардың саны жылдан-жылға азаюына байланысты қорғауға алынып, Халықаралық табиғат қорғау одағының «Қызыл кітабына енгізілген»
1 – топ. 1. Қолтырауындар нені жұтқанды жақсы көреді? 2. ең кішкентай ит?
2 – топ. 1. Араның қанаты минутына неші рет соғады?2. Ескекаяқтылар қайда тіршілік етеді?
3 – топ. 1. Үре алмайтын жалғыз ит? 2. жануарлардың қолға үйретілген түрлері?
Полезное для учителя
* Свидетельство о публикации выдается БЕСПЛАТНО, СРАЗУ же после добавления Вами Вашей работы на сайт