Романдары: «Қазақ солдаты», «Оянған өлке», «Ұлпан»
Драмалары: «Қыз Жібек», «Қозы Көрпеш - Баян сұлу»
Балладалары: «Жапон балладасы»
Ғылыми еңбектері: «Заман және әдебиет», «Суреткер парызы», «Дәуір дидары»
Сондай - ақ «Кездеспей кеткен бір бейне» прозалық поэмасы бар. М. Горькийдің, М. Шолоховтың, А. Сафоновтың пьесаларын қазақ тіліне аударды.
3. «Ананың анасы» әңгімесі-( 1934) мазмұны ел арасына кең тараған аңыздан алынған.Қызы үшін өлімнен қорықпай,Жалпақ батыр мен оның серіктерін ұяттан жерге қаратқан ананың ерлігі баяндалады. мазмұны ел арасына кең тараған аңыздан алынған.
4. Аңыз дегеніміз –эпостың көне түрлерінің бірі.Бұл да миф секілді, әсіресе, қиял араласқан фантастикалық хикая. Бірақ мифтен өзгешелігі - аңыздың негізінде шындыққа жанасымды, көбіне тіпті, өмірде болған, халық жадында сақталған оқшау оқиғалар жатады.Әр халықтың тарихындағы әлдебір абзал адамдар, аса көрнекті қайраткерлер хақында да талай аңыздар туған.
Ғ. Мүсіреповтың бұл әңгімесінің аңыз деп айтылуының бір себебі - Әйтілестің аңызға айналған адамдардың басынан өткен әңгімелеуі.
-Балалар, алдыңғы сабақта біз Ғ.Мүсіреповтың «Ананың анасы» әңгімесімен танысқан болатынбыз. Жазушының «Ананың анасы» (1934) атты әңгімесінің мазмұны ел арасына кең тараған аңыздан алынған. Мұнда елді шауып, жазықсыз жас қызды зорлап алып бара жатқан батырды қыз анасының сөзбен тоқтатып, жеңгені, сөйтіп, оның қызын жау қолынан азат етуі баяндалған. Шығарманың мазмұны, Әйтілес ақсақалдың «етектей сақалын балуан саусақтарымен салалап тарап» қойып өткен өмір оқиғасын баяндауынан басталады. Әңгімеде намысқа шабар білегі, әділетті таныр жүрегі бар, бірақ ел әкімдерінің алдауына түскен аңғал батыр Жалпақ балуанның Бала бидің қолшоқпары болуы, жүрегін жарып шыққан қызының тағдырына шырылдап арашашы бола білген абзал ананың өжеттігі айтылады.
2.«Сұрақ-жауап»
Ендеше әңгімені тақтада берілген сұрақтар арқылы мазмұндаймыз.Олай болса, іске сәт!
1.Шығармада оқиға кімнің атынан әңгімеленеді?
2.Әйтілес қарттың әңгімесін тыңдаушылар кімдер?
3.Бала бидің батыры кім?
4.Оның шабуға барған елі?
5.Ергенекті елінен бірінші рет жеңілгенде Жалпақ балуан нешеде еді?
6.Ергенекті елінде Жалпақ балуанның қандай құнды дүниесі бар деп ойлайсыздар?
7.Жалпақ балуанның қасында қанша жігіт бар еді?
8.Батырдың тілегі қандай?
9.Байдың тілегі қандай?
10.Жылқының бір шетін төңкеріп,қиқулап келе жатқан барымташыларға кім кездеседі?
11.Тұтқынға түскен қызды бірінші болып кім қуып келеді?
12. Жалпақ балуан сіздердің ойларыңызша кім?
13.Қырық жігіт пен Жалпақты тізе бүктірген қандай күш,нендей құдірет.
14.Сөзден жеңілген Жалпақ балуан Ана мен қызына бостандық берді ме,әңгіме қалай аяқталды?
III.Жаңа сабақ:
Бүгінгі сабағымыз да Ғ.Мүсіреповтың «Ананың анасы»туралы өрбиді.Шығарманы талдаймыз.
1. Ой өрбіту.
Ана деген-құдіретті ұғым,құдіретті күші бар сөз.Кім де болса ана деген киелі сөздің алдында кішірейеді.Небір мықтылығымен әлемді ауызына қаратқан билеушілер де ұлы ананың алдында тізе бүккен.Ананың аяулы алақаны мен мейірлі жүрегіне тең келетін ештеңе жоқ.Оқушыларға ой өрбіту барысында ортаға сұрақ тастау.
«Ана»деген сөзді естігенде ойларыңа ең бірінші қандай сөздер оралады?
Оқушылар:
Ана-өмір сыйлаушы.
Ана-асыл жан.
Ұрпақ әкелуші.
Сұлулық атаулының иесі.
Ана-ардақты жан.
Ананыңа аялы алақаны мейірімге толы.
Кешірімшіл,жүрегі кең,баласы үшін отқа да,суға да түсуге даяр тұратын,батыр,батыл жандар.
2.Топпен жұмыс:
I топ: Әңгіменің тақырыбы мен идеясын ашу.
Тақырып-әдеби шығарманың атауы.
Идея-көркем шығармада айтылатын ой.Оқушылар әңгіменің тақырыбы мен идеясын ашады.
Шығарма авторы:Ғ.Мүсірепов.
Түрі:Проза/әңгіме/
Тақырыбы:Қазақ анасының ұлттық бейнесін жасауы.
Идеясы:Ананың балаға,адамзатқа деген ұлы махаббатының шексіз екенін паш ету.
II топ:Әңгімені композициялық құрылысына талдау.
Композиция/латынша:құрастыру,шығарма/-сюжеттік дамудың кезең-кезеңдерін тәртіпке салып,реттеп,қиыннан қиыстырып тұратын тәсілі.Сюжеттің құрылымы болады.,оны композиция дейді.Олар:
а/Басталуы.
ә/Оқиғаның дамуы.
б/Оқиғаның шиеленісуі.
в/Оқиғаның шарықтауы.
г/Оқиғаның аяқталуы немесе шешімі.
Оқушылар әңгіменің композициялық жоспарын құрады.
1. Басталуы:Әйтілес ақсақалдың өткен өмір оқиғасын баяндауынан басталады.
3. Шиеленісуі:Жылқышының мерт болуы,ананың барымташылардың алдын орап,тоқтатуы.
4. Шарықтау шегі:Кейкінің үкімі.
5. Шығарманың шешімі:Сөзден жеңілген Жалпақ балуанның анасы мен қызына бостандық беруі.
III топ:Әңгімедегі кейіпкерлерді тауып,кейіпкерлерге мінездеме беру.
Оқушылар әңгімеден кейіпкерлерді тауып,мінездеме береді.
Кейіпкерлері:Ана- Сонар дегеннің қызы, он бес жасында бас бостандығынан айырылған, күңдікке берілген. Көргені қорлық, әділетсіздік. Он бес жасардың қызының артынан қорықпай, именбей қуып, өзінің құдіретті сөздерімен, батырларды тізеге бүктіріп, қызын аман есен алып, ауылына қайтады.
Жалпақ балуан- керей руының батыры, Ергеніктіден кегін алуға намыстана аттанады, алдын болжай біледі, даланың ессіз ері ананың сөзін адамгершілікпен түсініп, мейірімдік жасайды.
Кейкі,Сары би Жанай балуан,Әйтіллес,молда,Қайрақжылқышы,Байсары, Бала би, Рамазан саудагер.Қыз.
Жалпақ жаз.сай-салада сағым ойнаған саршаның тамызы. Саяз жайлаудың жан-жануары көлге тығылып қана сая табады. Күннің көзінің өзі де күн ұзағына көлге шомылып жанын сақтайтындай…
Жалпақ балуан-жауырыны қақпақтай,жұдырығы тоқпақтай,сыртынан қарағанда құйған пештей.
Теңеу-затты немесе құбылысты екінші зат құбылыспен салыстыру арқылы сипаттау тәсілі.
Әңгімедегі теңеу сөздер:Сабасындай,тымақтай,етектей сақалы,оқтаудай ойнап,ұршықтай ойнап т.б.
Дисфемизм-әдепті сөзді әдепсіз,дөрекі сөзге айналдырып айту.
Әңгімедегі дисфемизмдер:байың өліп,елсізде туғыр т.б.
Көнерген сөздер-қоғам дамуына орай тіліміздегі қолданыстан шыққан сөздер.
Әңгімедегі көнерген сөздер:Жабағы,күпі,тоқым, құл,күң,құн,барымта т.б.
IVСабақты бекіту:
Сабақты тест тапсырмалары арқылы бекітемін.
1.Ғ.Мүсірепов шығармаларын ата?
а/ «Саятшы Ораз»
б/ «Ананың анасы»
в/ «Есіл бойында»
2. «Ананың анасы»шығармадағы ананың есімі қалай аталады?
а/ Ақлима
б/Аты аталмаған
в/Майра
3. «Ананың анасы»әңгімесінің кейіпкерін тап?
а/Ақан сері
б/Жалпақ балуан.
в/Ораз
3. «Ананың анасы»әңгімесінің кейіпкерін тап?
а/Ақан сері
б/Жалпақ балуан.
в/Ораз
4Бала бидің батыры кім?
а/Жалпақ балуан
б/Әйтілес қарт в/Жанай балуан
5.Ергенекті елінде Жалпақ балуанның қандай құнды дүниесі бар?
а/Анасы
б/Қалыңдығы
в/Әкесі
6.Әңгімеде батылдығымен, ақылымен көзге түскен кім?
а/Ана
б/Молда
в/Кейкі
V.Сабақты қорытындылау:
Ғ.Мүсіреповтің ана тақырыбына жазылған әңгімелері қазақ әдебиетінің төрінен ойып тұрып орын алды.Оның Аналары қайсар,төзімді,қажыр-қайратымен оқырман қауымды баурап алады.
Иә,Ана деген құдіретті ұғым,құдіретті күші бар сөз,ғасырдан- ғасырға жалғаса беретін сарқылмайтын бұлақ.Сиқырлы да сырлы махаббаттың иесі де,сұлулық атаулының киелісі де –Ана.
Мұхаммед пайғамбарымыздың с.ғ.с хадистерінде ең алдымен ананы құрметтеу парыз екені айтылады.«Кімде-кім ата- анасының ризалығын алған болса, Алла соның өмірін ұзартады» деген сөз де бар.
Ана керек,о,адамдар,ана керек адамға,
Анасыздар аң сияқты күн кешіп жүр ғаламда.
Пікірімді ұнатпаған таптық та дер дананы,
Даналықтың қажеті жоқ сыйлау үшін ананы.
/Төлеген Айбергенов/
Ендеше анамызды құрметтей білейік.
YI.Үйге тапсырма:
1.Әңгімеде кездесетін қазақтың салт-дәстүрін тауып,жазып келу.
