Пәні: қазақ тілі
Мұғалімі: Чонаева Лаура Қаһарманқызы
Тақырыбы:Мақал - мәтелдер
Сыныбы:11 «А»
Сабақтың мақсаты:
Білімділік мақсаты: Ғасырлар шежіресі, халық тарихы, оның әлеуметтік тіршілігі, ақыл – өнегесімен көрініс тапқан мақал - мәтелдердің қолданылу тәртібі, халықтың рухани қазынасыекендігі,ерекшеліктері,ғибраттық,өсиеттік мәні, мәтелдің ишара,меңзеу тұрғысында қолданатындығын түсіндіру;
Дамытушылық мақсаты:Оқушылардың ойлау қабілеттерін,танымдық ізденістерін,көркем ауызша баяндау ретін,ой алғырлығы мен ойды бейнелеу
нақыштарын, тіл байлықтарын қызықты грамматикалық ойындар арқылы жан – жақты дамыту;
Тәрбиелік мақсаты: Асыл да ата мұрамызды құрмет тұтуға, тәрбиелі қыз, ардақты ұл болуда ұлттық құндылығымызды сөйлеу тілінде тобықтай сөздің түйінін жасқанбай пайдалануға,қасиетті қызыл тіліміздің үстемін көтеруге тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: сайыс сабақ
Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,тұжырымдау, топпен жұмыс,грамматикалық ойын.
Сабақтың көрнекілігі: интерактивті тақта,слайд, мақал –мәтелдер, сызбалар, кестелер.
Сабақтың барысы:
- Ұйымдастыру кезеңі
- Үй тапсырмасын тексеру кезеңі
- Жаңа сабақ
- Бекіту
- Қорытындылау
- Бағалау
- Үйге тапсырма
- Мұғалімнің сөзі: Балалар, үйге алдын – ала ІІІ топқа берілген мақал – мәтелдердің әр түрлеріне шығармашылық дайындықтарыңызды тыңдап көрейік. Әр топ өздеріне берілген тақырыптағы шығармашылық жұмыстарын интерактивті тақтада көрсетеді. Үй тапсырмасы бағаланады.Балалар, жұмысты әрі қарай жалғастыру үшін тақтадағы мақал – мәтелге көңіл аударайық.
Білім қымбат, білу қиын.
Ықыласты шәкіртке сабақтың ауыры жоқ,
Ықылассыз шәкіртке ұстаздың тәуірі жоқ.
- Балалар, бұл мақалдарды біздің сабағымыздың ұраны етіп алсақ, жаңа сабағымыз не туралы екенін аңғаруға болады.Демек бүгінгі сабақтың тақырыбы.
- «Мақал – мәтелдер»
- Дұрыс, балалар, олай болса жаңа сабақты зейін қоя, мұқият түсініп алыңыздар. Содан соң жаңатақырыпқа байланысты жұмыстар жүргіземіз.
Жаңа сабақты түсіндіру.
Мақал – мәтелдер – халық даналығының, көрегендігінің айнасы, тіл байлығының алтын қазынасы. Мақал – мәтелдер – өмір шындығының көрінісі, халықтың кейінгі ұрпаққа қалдырған өсиеті, өмір сүру әрекетінің ережесі.Сан ғасырлар бойы халықпен бірге өмір сүріп келе жатқан қастерлі қазына. «Сөздің көркі - мақал» деп тегін айтылмаған. Мақал – мәтелдер аз сөзбен көп мағына беріп, тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйінін білдіреді. Сөзі мірдің оғындай өткір, көңілге қонымды, көркем әрі бейнелі болады. Мақал – мәтелдер аз сөзбен терең мазмұнды ойды бере алады. Мақал – халықтың өмірден алған тәжірибесінің, ой – тұжырымының қорытынды жиынтығы, айқын ойды үлгі – өнеге, ақыл ретінде қысқа қайырып, көркем бейнелеп жеткізетін халықтың дана, нақыл сөзі.
Мақал – мәтелдер қосарлана айтылғанмен, екеуінің өзара айырмашылықтары бар.Сонымен қатар мақалдарда бір – біріне қарсы ұғымдар мен нәрселерді салыстыру арқылы ой – пікірді айқындай түсу тәсілі басым келеді. Мысалы: «Біреу тойып секіреді, біреу тоңып секіреді», «Ер жігіттің екі сөйлегені - өлгені», «Еменің иілгені - сынғаны» осы мақалдардан дәлелдеу мен қорытынды пікірді байқаймыз.
Мәтел мақалға қарағанда ойды ақырына дейін жеткізбей, топшылап, болжам ретінде түсіндіретін, сөйлем түрінде де, сөз тіркесі түрінде де келетін фразеологиялық бірлік. Мәтел сөйлем немесе сөз тіркесі топшылау мағына тұспалды қорытынды пікір, дәлелдеу жоқ.
Мәтел құрылысы ойды түйіндеу жағынан мақалдан өзгешерек. «Әлін білмеген әлек», «Көппен көрген ұлы той» деген мәтелдерде тұспал ғана бар, мағына ашық емес, қорытынды пікір жоқ.
Мұғалім: Бүгінгі сабақта 3 топ болып жұмыс істейміз
1-топ- «Жалын»
2-топ- «Жігер»
3-топ- «Дарын»
(Әр топқа мәтін, алгоритм парақшалары таратылады.)
Жұмыс алгоритмі:
1. Әр топқа кесте қағаздары таратылады. «Өз жартыңды тап» ойыны
бойынша мақал – мәтелдердің жартысын тауып, тақырыптарын
ажыратыңыздар.
2. «Тез ойлан» ойыны арқылы мақалды тез, әрі дұрыс оқыңыздар.
3. Әр топқа үлестірме қағаздар беріледі. «Кім жылдам?» ойнындағы мақал –
мәтелдердің ерекшеліктерінтауып, айтыңыздар.
4. «Жасырынған мақал» ойнындағы жазылған әр сөзден жаңа сөз жасап
тұрған әріптерді тауып, мақалды оқыңыздар.
5.«Кім тапқыр?» ойынындағы сөзжұмбақты шешіңіздер.
6. «Кім шапшаң?» ойынындағы сұрақтарға жауап беріңіздер.
І кезең
«Өз жартыңды тап» ойыны бойынша кесте қағаздарындағы мақал – мәтелдердің жартысын тауып, тақырыптарын ажыратыңыздар.
ІІ кезең
«Тез ойлан» ойыны
Шеңбер бойындағы сызықтармен мақалды дұрыс, әрі тез тауып оқыңыздар.
Сонда қай сөзден бастап оқуға болады? Қандай мақал шығады?
жерде
кең тар
отырасың. отырсаң,
Дұрыс жауап:
Кең жерде тар отырсаң, тар жерде кең отырасың.
ІІІ кезең
«Кім жылдам?»
Әр топқа үлестірме қағаздар беріледі. Мақал – мәтелдердің ерекшеліктерін
тауып, айтыңыздар.
ІV кезең
«Жасырынған мақал» ойыны
Жазылған әр сөзден жаңа сөз жасап тұрған әріптерді табыңыздар.Сол әріптерді жалғастырып жазғанда жасырынған мақал шығады. Ол қандай мақал?
Жет – өжетАра - қара
Келі – келін Су - ысу
Кен – кенеТоғы - тоғыз
Елік – ерлік
Қылық - ықылық
Жақ – жағаБаға - балға
Мүше – мүшелАяқ - таяқ
Ана – данаКит - киіт
Ақ – ақыл Жеке - желке
Дұрыс жауап:
Өнер алды – қызыл тіл.
Бекіту:
ІV кезең
«Кім тапқыр?» ойынындағы сөзжұмбақты шешіңіздер.
Қорытындылау:
VІ кезең «Кім шапшаң?» ойынындағы сұрақтарға жауап беріңіздер.
Міне, балалар, мақал – мәтелдердің дәріптейтін тәрбиелік мәні ұшан – теңіз екеніне, сіздердің өнер – білім, тіл үйренулеріңізге мақал – мәтелдердің мәні зор екеніне көздеріңіз жеткен болар. Олай болса, аз сөйлеп,көп тыңдаған бала ғана өмірден өз сыбағасын алатынын ескертемін және үлкен ойды аядай қалыпқа сыйғызып, асқан шеберлік танытқан халық даналығы мақал – мәтелдерді күнделікті тұрмыста да орынды қолдануға шақырамын.
Бағалау:
Үй тапсырмасы: Мақал – мәтелдерді жинақтаушылар мен зерттеушілер
туралы реферат жазып келіңіздер.
15 – беттегі 1.4 – тапсырманы аударыңыздар.
