Ана тілі? -ары? б?л

Бибінұр Қазиева,

Тобанияз орта мектебі

қазақ тілі мен әдебиеті

пәнінің мұғалімі.

Маңғыстау облысы,

Маңғыстау ауданы.

«Ана тілің – арың бұл»атты Тіл мерекесіне арналған

кештің сценарйі. 

I - жүргізуші: 
Қайырлы күн! Ана тілін ардақ тұтар тіл жанашырлары! 

II - жүргізуші: 
Армысыздар, өрлі де, асқақ рухты тәуелсіз елдің жас ұландары! 
Қазақстан Республикасы халықтарының тілдер күніне арналған тәрбие сағатымызды ашық деп жариялаймыз! 

(Әнұран) 

І – жүргізуші: 
Қайта туды қазағымның ай – күні, 
Күннен – күнге асар ма екен айбыны? 
Жетпіс жылда өтті талай кешуден, 
Қатар көріп шаттық , табыс, қайғыны. 

ІІ – жүргізуші: 

Қазақ тілі -туын биік ұстаған,

Қазақ тілі кең далама ұқсаған.

Қазақ тілі мәртебелі,еңселі,

Құрметтеп отыр бүгін ел сені.
І – жүргізуші: 

Ана тілі - әр адамның өз ұлтының жан дүниесі мен мәдениетінен ғасырлар бойы жиған рухани азығынан нәр алатын кіндік тамыры. 
Біздің ана тіліміз – қазақ тілі. Ол тек отбасы , ошақ қасының ғана тілі емес, мемлекеттік тіл! 

Тіл -халықтың жаны. Ана тіліміздің тағдыры үшін бабаларымыз қам- қатерсіз болған емес.

І – жүргізуші: 

Жиырмасыншы жылдары тіл тәуелсіздігін ту етіп көтерген Әлихан Бөкейхан, Ахмет Байтұрсынов, Міржақып Дулатов, Мағжан Жұмабаев, Мұхтар Әуезовтер, саксенінші жылдардың аяғында лебі ескен бүкілхалықтықтық қозғалыс - соның айқын дәлелі.
22 – қыркүйек – Қазақстан Республикасы халықтарының тілдер мерекесі. Бұл – барша елге ортақ, жалпы халықтық мереке, барлық ұлт өкілдеріне көрсетілген құрмет. 

ІІ – жүргізуші: 

Халқымыздың аса бай рухани қазынасы - туған ана тіліміз. Ол-қазақ тілі. Еліміз өз тәуелсіздігіне қол жеткізгеннен кейін ана тіліміз қазақ тілі мемлекеттік тіл болып бекітілді. Қазақстан Республикасының «Тіл туралы заңы» қабылданып, оның 4-бабында «Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі -қазақ тілі» екені жазылған. Мемлекеттік тіл мемлекет қамқорлығында болады.Ана тіліңсіз іс өрге баспайды.

І – жүргізуші: 
Ерлік, елдік, бірлік, қайрат, бақ - ардың, 
Жауыз тағдыр жойды бәрін не бардың. 
Алтын күннен бағасыз бір белгі боп, 
Нұрлы жұлдыз, бабам тілі , сен қалдың. 

ІІ – жүргізуші: 
Қазақ халқы бар тарихын көшіп жүріп өткізсе де, батпаққа батырмай, құмға шашпай, жұртына қалдырмай, шабындыға алдырмай, барлық жинаған сөз байлығын, күйі мен жырын бізге жеткізді. 

...Толғауы тоқсан қызыл тіл, 
Сөйлеймін десең өзің біл... (дауыс, фон) 

Омар Қиқымовтың «Тіл туралы» термесінен үзінді.

Ана тіліне, қазақтың ел болып қалыптасуына үлкен үлес қосқан хан, билердің есімі тарихтан белгілі. Ақ пен қараның, шындық пен жалғанның, достық пен қастықтың ара – жігін ұстаған зерделі ақыл иелері, асыл сөздің шебері : Бұқар жырау, Аяз би, Жиренше шешендеріміз, Төле, Қазыбек, Әйтеке билеріміз «Тура биде тума жоқ» деп әділдігін айтқан, туған тілге деген тілектері бір емес пе еді?!

Ердің құнын екі ауыз сөзбен бітіретін де, жауласқан елдердің арасын келісімге келтіретін де осы тіліміз. Ана тіліміздің ой тереңдігін, құдіреттілігін, оның қазына екенін дәлелдейтін көріністерді тамашалайық.

Сахналық көрініс: 
І оқушы: (сахна сыртынан дауыс) 
Мен заманымда қандай едім? Мен ақын, шешен, ділмар бабаларыңның бұлбұлдай сайраған тілі едім. Мөлдір судай таза едім. Жырға соққан толқындай екпінді едім. Мен наркескендей өткір едім. 
Енді қандаймын? 
Кірленіп барамын, былғанып барамын. Жасыдым, мұқалдым. 
Мен не көрмедім? 
Маған әкеліп араб пен парсыны қосты. Бертін келе шүлдірлетіп ноғайды, былдырлатып орысты араластырды. Бір күндерде мені мүлде жоқ қылғысы келгендерде болды. Өліде үшбақы болғыр Абайға өкпем жоқ. Тіріде маған ара түсушілер аз болды. Мен жылы сөзді, алдымен айналып кетейін, осы күнгі Ахмет деген кісіден ғана естідім. 

Төле би: 
Жасыма! 
Уа, халқым! 
Көсіле шабар жерің бар! 
Тау көтерген елің бар, 
Қол бастайтын ерің бар. 
Атадан қалған сара жолың бар, 
Сөз қадірін біліңдер! 

ІІ оқушы: (сахна сыртынан дауыс) 
Төңкеріске шейін көрмегенім қалған жоқ. Төңкеріс болмаса, бейшара қазақ менен айырылатын да шығар деп едім. 
Төңкеріс болды. Қазақтың көзі ашылды. Қазақтың көзі ашылған соң, менің де күнім туды ғой деп қуанушы едім. Молдалардың тілмаштардың қол жаулығы болудан құтылдым ғой деп ойлаушы едім. Оның үстіне қазақ тілі – мемлекеттік тіл болсын деген заң шықты. Төбем көкке төрт елі жетпеді. Бірақ не керегі бар, босқа қуанған екенмін... 

Қазыбек би: 
Налыма! 
Біз қазақ деген мал баққан елміз. Бірақ ешкімге соқтықпай, жай жатқан елміз. Елімізден құт береке қашпасын деп, жеріміздің шетін жау баспасын деп, найзаға үкі таққан елміз. Ешбір дұшпан басынбаған елміз. Басымыздан сөзді асырмаған елміз! 

Әйтеке би: 
Тамыры суда тұрса да 
Уақыты жеткенде 
Қурамайтын құрақ жоқ. 
Тек жақсыдан өлмейтін сөз қалады. 

Ән: «Анамның тілі»

Ана тілім - бәрің сөйлер шежірем,
Тілсіз нені білдіре алам, не білем?
Тілім барда ғана мынау ғаламның,
Кілтін табар саналысы сезінем.
О, адамдар, қадіріне жетіңдер,
Ана тілін - анаң, сыйлап өтіңдер! - демекші кезекті даналық сөздерге құлақ түрейік.

1- жүргізуші

Сахналық көрініс:

Қорытынды.
1- жүргізуші: «Тіл –ата-баба аманаты. Ғасырдан ғасырға, ұрпақтан ұрпаққа ұласқан,бабадан балаға жалғасқан ұлы мұралардың ұлысы алдымен әр ұлттың тілі ғой. Ендеше ата-баба мұрасын жалғастыру, оның мәртебесін көтеру-мына баршамыздың міндетіміз, парызымыз.
О, адамдар, қадіріне жетіңдер!
Ана тілің-анаң. Сыйлап өтіңдер!
Туған тілін танымаған көрсоқыр,
Болып өтер ертең мәңгі өкінер.

II- жүргізуші

Б. Момышұлы атамыз: «Тілін білмеген-түбін білмейді» деген. Шынында, тілін білмеген адам өз халқының тарихын, дәстүрін, мәдениетін өз тілінде сезініп, терең бойлай алмаса, ол қасірет емес пе? Сондықтан әр адам ана тілін көзінің қарашығындай сақтауға, білуге тиіс. Болашағымызды баянды етер қаруымыз-тіліміз. Ана тілімізді құрметтей білейік.

Ән «Атамекен».  «Қазақ елі»

І – жүргізуші: 
Ана тіліміздің мәртебесі асқақтай берсін! 

ІІ– жүргізуші: 
Ана тіліміз тек биіктерден көрініп, өркендей берсін! 

Мұғалім :

Туған тілім- тірлігімнің айғағы,

Тілім барда айтылар сыр ойдағы.

Өссе тілім мен де бірге өсемін,

Өшсе тілім, мен де бірге өшемін. – деп ағаларымыз жырлағандай қашанда тіліміздің мәртебесін көтеріп, қадір- қасиктін қадірлей білейік.

Сабақтыңтақырыбы:«Ана тілім –ардақ тұрар алтыным»

Білімділік: Оқушылардың ой - өрісін, дүниетанымын кеңейту, тіл мәдениетін арттыру және оны кеңінен насихаттау,  қазақ тілінің құдіретін, ұлылығын таныту,

 

Дамытушылық:Тіл мәдениетін арттыру және оны кеңінен насихаттау, дұрыс сөйлеуге дағдыландыру.сөздік қорын молайту, жұрт алдында еркін ауыз екі сөйлеуге үйрету.

Тәрбиелік: Оқушыларды қазақ елін, қазақ тілін қастерлеуге, ой – өрісін кеңейтуге, шешендік өнердің қыр – сырын ұғына білуге тәрбиелеу.

 

Сабақтың түрі: әдеби сазды сағат

 

Сабақтың әдісі: сұрақ – жауап, мәнерлеп оқу,

Сабақтың көрнекілігі: интерактивті тақта, буклет, слайдтар

Сабақтың барысы: Ұйымдастыру кезеңі

Сабақтың жүру барысы:
Оқушыларды сапқа тұрғызып, гимнді айттыру.
Мұғалім сөзі:

Армысыздар, құрметті ұстаздар мен оқушылар! Бүгінгі «Ана тілім – ардақ тұтар алтыным» атты  әдеби – сазды сағатымызды ашық деп жариялаймын!

Ана тілге деген сүйіспеншілік бала кезден басталады. Ана тіліміз арқылы ғана біз халқымызды, Отанымызды танып білеміз. Ел – жұртымыздың, туған жеріміздің ерекшелігін, қасиетін ана тіліміз арқылы қабылдап, соған деген махаббатымызды ана тіліміз арқылы жеткіземіз. Біздің ана тіліміз – қазақ тілі. Қазақ тілі – дүние жүзіндегі ең бай, беделді де, бейнелі тілдердің бірі.

 

Б. Момышұлы атамыз: «Тілін білмеген-түбін білмейді» деген. Шынында, тілін білмеген адам өз халқының тарихын, дәстүрін, мәдениетін өз тілінде сезініп, терең бойлай алмаса, ол қасірет емес пе? Сондықтан әр адам ана тілін көзінің қарашығындай сақтауға, білуге тиіс. Болашағымызды баянды етер қаруымыз-тіліміз. Ана тілімізді құрметтей білейік.

Өткірдің жүзі,

Кестенің бізі

Өрнегін сендей сала алмас – деп ұлы Абай атамыз таңырқап, тағзым еткен. Олай болса, сендердің осы ана тіліміздің мәртебесін биікке ұшыратын сұңқары, бәйгенің алдын бермес тұлпары болуларыңа тілектеспін!

1-    жүргізуші: Пердебеков Уларбек

Соңғы жылдары ана тіліміздің мемлекеттік мәртебеге ие болуы, халықтық педагогиканың асыл қазынасын пайдалануға, әдебиетіміз бен мәдениетімізді, салт – дәстүрімізді жетілдіруге мүмкіндік туғызғаны еліміз үшін зор қуаныш.

 

 

2- жүргізуші: Жәкішхан Құралай

Қазіргі заман талабы халықтық дәстүрді кеңінен пайдалана білуді көздеп отыр. Ол үшін халқымыздың ата – бабадан келе жатқан ұлттық асыл мұраларын, тұрмыс – салтын, үлгі – өнегесін жүзеге асыруымыз қажет.

Елімізді басқа ел танып жатқанда, тәуелсіз ел тірегі – білімді ұрпақты тәрбиелеу басты міндеттердің бірі. Тәрбиенің негізгі құралы – тіл, ол ұлттың тарихи көрініс белгісі. Ана сүті бой өсірсе, ана тілі ой өсіреді. Олай болса, ата өсиетіне құлақ асып, ананың тілі арқылы бабалар аманатына адал болайық.

 

1-жүргізуші:
Қыркүйектің 22-сі Қазақстан Республикасы халықтарының тілдері күні болып жариялануы аса маңызды әлеуметтік қадам. Ол ең алдымен тілге, сол арқылы жасалатын мәдениет пен өнерге деген
қоғам мен мемлекет тарапынан көрсетілуі тиіс ілтипаттың бір өнегесі.
Ана тілі бүгінде барлық Қазақстан халықтарының мәртебесі, мақтанышы. Тіліміз мемлекеттік мәртебеге ие болды. Енді осы ана тіліміздің өрісін кеңейту, қолданыс аясын барынша ұлғайту біздің міндетіміз.

2-жүргізуші:

Тәуелсіз еліміздің қоғамдық өмірінде өзгеше орын алған бұл ұлт тілдеріне құрмет көрсетілетін мейрам. Адамның жас күнінен ата-анасына айналасындағы ересектерге басында еліктеу арқылы үйреніп, кейін табиғи түрде бірте-бірте еселене отырып, қоғамдық тұрмыста өзгелермен өмір бойы ұғынысатын негізгі қатынас құралы, туған халқының тілі-ана тілі.

 

1-    жүргізуші

Тілім менің тірегім, дінім менің,
Тілсіз қандай болады күнім менің.
Өз халқыма жетеді өз мәнінде
Өз тілімде оқылса жырым менің- дей отырып, келесі кезекті  әдеби монтажға берейік. Олай болса ортаға 8- сынып оқушыларын шақырамыз.

ӘДЕБИ  МОНТАЖ

 

1-    оқушы:

Туған тілде сыры терең жаным бар.
Туған тілде әнім менен сәнім бар.
Туған тілім тіл болудан қалса егер,
Жүрегімді суырып – ақ алыңдар.

Туған тілім – тірлігімнің айғағы,
Тілім барда айтылар сыр ойдағы.
Өссе тілім, мен де бірге өсемін,
Өшсе тілім, менде бірге өшемін

 

2-    оқушы

 

 

Тілім барда қазағым бар, халқым бар,
Дәстүрім бар,
Ата жолым салтым бар,
Кең даладай жиналмаған жан – жағы
Аңқау ашық мінезім бар аңқылдар.

3-    оқушы

 

Тілім менің ерлігім де елдігім,
Кемеңгерім
Шешендігім кеңдігім.
Тілім менің – мөлдірлігім, пәктігім,
Ойлылығым,
Тереңдігім,
Теңдігім.

Ежелден ұлы елміз ірі іргелі
Шежіреміз
Тарихымыз ілгері
Менің тілім Қаз дауысты Қазыбек
Әйтеке мен Төле бидің тілдері.

4- оқушы

 

Мен сендерге С. Мәуленовтың бір өлеңін оқып берейін,
Сол тілммен дүниені атадым,
Таптым бүкіл тіршіліктің атауын.
Жатты онда уыз сүті ананың,
Жатты онда аманаты атаның.
Сол тіліммен махабатқа тіл қаттым,
Сол тіліммен талай гүлді жинап тым
Сол тіліммен сәбилерді сөйлеттім,
Сол тіліммен көз жастарын құрғаттым.
Сол тіліммен аспан көрдім, жер көрдім.
Сол тіліммен көгергенше жер бердім.
Сол тіліммен дүниеден кетемін,
Сол тіліммен дүниеге мен келдім.

 

5-    оқушы

 

Ал халқымыздың кемеңгер жазушысы Ғ. Мүсірепов атамыз: «Ана тілін ұмытқан адам өз халқының өткенінен де, болашағынан да қол үзеді. Ана тілін өгей ұлдар ғана менсінбейді»деген, сондықтан өз тілімізге, өз ұлтымызға өгей болмайық, достар!

 

6- оқушы

 

 Ал Әбділда Тәжібаев атамыздың мына өлеңі естеріңізде ме?
Туған тілім – тірлігімнің айғағы,
Тілім барда айтылар сөз ойдагы.
Өссе тілім - мен де бірге өсмін,
Өшсе тілім мен бірге өшемін.

 Ана тілім - бәрің сөйлер шежірем,
Тілсіз нені білдіре алам, не білем?
Тілім барда ғана мынау ғаламның,
Кілтін табар саналысы сезінем.
О, адамдар, қадіріне жетіңдер,
Ана тілін - анаң, сыйлап өтіңдер!

 

1-    жүргізуші

 

Олай болса, қазақ тілін жете білу арқылы біздер өнер мен білімнің, мәдениет пен ғылымның биігіне жетіп, өз халқымыздың өткен - кеткенін зерделеп, оны жете таныта аламыз. Өз тілімізді құрметтеу арқылы басқа тілді де үйреніп, мәдениетін қадірлей аламыз.

     2- жүргізуші   Ғасырлар бойы қазақтың ұлт ретіндегі мәдени тұтастығына ең негізгі ұйытқы болған – оның ғажайып тілі.,-деп елбассымыз  Нұрсұлтан  Әбішұлы Назарбаев айтқандай тіл қашанда ұлт тірегі болмақ.

Шалқытып бұл кездері ән салайық

Өнерпаз өрендерге тамсанайық

Жырымен ән күйімен таң қалдырған

Наерке деген әншіні қарсы алайық  8  В сынып оқушысы Көшетаева Назеркенің орындауында  «Ахау керім» әні қарсы алыңыздар!

Ән  « Ахау керім»

        2- жүргізуші

Ана тіліне, қазақтың ел болып қалыптасуына үлкен үлес қосқан хан, билердің есімі тарихтан белгілі. Ақ пен қараның, шындық пен жалғанның, достық пен қастықтың ара – жігін ұстаған зерделі ақыл иелері, асыл сөздің шебері : Бұқар жырау, Аяз би, Жиренше шешендеріміз, Төле, Қазыбек, Әйтеке билеріміз «Тура биде тума жоқ» деп әділдігін айтқан, туған тілге деген тілектері бір емес пе еді?!

 

1- жүргізушіЕрдің құнын екі ауыз сөзбен бітіретін де, жауласқан елдердің арасын келісімге келтіретін де осы тіліміз. Ана тіліміздің ой тереңдігін, құдіреттілігін, оның қазына екенін дәлелдейтін көріністерді тамашалайық.

Олай болса, «Төле бидің жұмбағы» деген көріністі тамашалаңыздар!

 

Көрініс: «Төле бидің жұмбағы»

Сахнаға үш би шығады. (тақта арқылы билердің суреті көрсетіледі).
Төле би (Саламат): Уа, халқым, сөз қадірін білетін, сөз таныған жастарға 10 түрлі жұмбағым бар.
Айтсам жұмбағым мынау:
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10.
Дауыстар: Осындай жұмбақ бола ма екен?
Қазыбек би : Ұлы аға, бұл жұмбақты мен шешейін, рұқсат етіңіз.
Төле би: Рұқсат, Қаз дауысты Қазыбегім.
Қазыбек би:
Бір дегенің – бірлігі кеткен ел жаман.
Екі дегенің – егесіп өткен ер жаман.
Үш дегенің – үш бұтақты шідерден шошынған ат жаман.
Төрт дегенің – төсектен безген жас жаман.
Бес дегенің – белсеніп шыққан жау жаман.
Алты дегенің – асқынып кеткен дерт жаман.
Жеті дегенің – жас келіншек жесір қалса сол жаман.
Сегіз дегенің – серпілмеген қайғы жаман.
Тоғыз дегенің – торқалы той, топырақты өлімге бас көрсетпесе сол жаман.
Он дегенің – кәрілікке дауа болмас.
Төле би: Рахмет, дәл тауып шештің, ойы да, тілі де жүйрік тұлпарым менің.
Қазыбек би: Ал, Әйтеке халқына сен не айтасың?
Әйтеке (Айбол): Уа, халайық!
Көсіліп шабар жерің бар,
Тау көтерген елің бар,
Атадан қалған сара жолың бар.
Тіл қадірін білер болсаңдар!

2-    жүргізуші

Құтты болсын бүгінгі мерекеміз,

Тіл бар жерде асқармен теңесеміз.

Мың бұралған  қазақ биін  тамашалап

Тарқамасын әрдайым берекеміз.-  дей отырып қазір ортаға  8 «В» сынып оқушыларының биші қыздарын шақырамыз. « Қазақ биі»  қарсы алыңыздар!

Қазақ биі

3-    жүргізуші

Ана сүті бойға сіңген киелім

Тілім барда өзекті ой түйемін

Қазағымның күйлері жасай берсін

Құдіретіңе басымды мен иемін- дей отырып, қазір ортаға8 В сынып оқушысы Ахметбеков Жансерікті ортаға шақырамыз. Жансеріктің орындауында « балбырауын» күйі қарсы алыңыздар!

 

Мұғалім сөзі:
Ал балалар, біздер қазақ тілі - бай тіл, ырғақты, оралымды тіл дейміз. Соның дәлелі біздің тіліміздегі мақал - мәтелдер. Қане, кім тіл туралы мақал - мәтел біледі екен?

«Мақал мәтел – сөз мәйегі»
Мақал - мәтелдер:
1. Тіл тас жарады, тас жармаса … (бас жарады).
2. Дәлелсіз сөз … (желмен тең).
3. Ине көзінен сынады, … (шешен сөзінен сынады).
4. Піл көтермегенді, … (тіл көтереді).
5. Сөз тапқанға … (қолқа жоқ).
6. Жеті жұрттың тілін біл, (Жеті түрлі ілім біл).
7. Шебердің қолы ортақ, … (шешеннің қолы ортақ).
8. Қаһарлы сөз … (қамал бұзар).
9. Бас кеспек болса да, … (тіл кеспек жоқ).
10. Айтылған сөз, атылған … (оқпен тең).
***
1. Бал тамған тілден … (у тамған).
2. Тауды, тасты жел бұзар, … (адамзатты сөз бұзар).
3. Жақсы сөз … (жарым ырыс).
4. Жақсы байқап сөйлер, … (жаман шайқап сөйлер).
5. Тіл қылыштан … (өткір).
6. Ана сүті бой өсіреді, ана тілі … (ой өсіреді).
7. Жыланның уы тісінде, адамның уы … (тілінді).
8. Көре - көре көсем боларсың, сөйлей - сөйлей … (шешен боларсың).
9. Тілден артық … (қазына жоқ).
10. Сүңгі жарасы бітер, … (тіл жарасы бітпес).

 

Қорытынды.
1- жүргізуші: «Тіл –ата-баба аманаты. Ғасырдан ғасырға, ұрпақтан ұрпаққа ұласқан,бабадан балаға жалғасқан ұлы мұралардың ұлысы алдымен әр ұлттың тілі ғой. Ендеше ата-баба мұрасын жалғастыру, оның мәртебесін көтеру-мына баршамыздың міндетіміз, парызымыз.
О, адамдар, қадіріне жетіңдер!
Ана тілің-анаң. Сыйлап өтіңдер!
Туған тілін танымаған көрсоқыр,
Болып өтер ертең мәңгі өкінер.

 

4-    жүргізуші

 Ақын атамыз Ә. Тәжібаев : «Болдым, толдым деме, ізден. Ізденгендердің бәрі мұрат – мақсатқа қол жеткізген. Ана тіліңді қастерле! Пір тұт. Сонда ғана ел сүйетін, ел қастерлейтін нағыз халықтың өнерлі азаматы бола аласың», - деген екен. Ендеше, мен ана тілімді дәріптеп, құрметтеймін!

Ана тілімнің болашағы зор болатынына сенемін.

Мұғалім сөзі:

Бүгінгі ашық тәрбие сағатымыздың соңын Ақын Мұзафар Әлімбаевтың жыр жолдарымен қортындыласақ:
Тілің – халқың, халқың – тілің, Қос егіз!
Екеуінің саясында өсеміз.
Халық пен тіл – жасай берер қос емен,
Саясында көгереді көсегең.
Сіз бен біз де бұл дүниеден көшеміз.
Жасай бермек, жасайды сол қос – егіз!