«Жаһанша – заңғар тұлға» тәрбие сағаты

Абілқасымова Әсем Махамбетқызы

БҚО Сырым ауданы Жалпы білім беретін Ж.Досмұхамедов атындағы орте мектеп-балабақша кешенінің қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі

«Жаһанша – заңғар тұлға» тәрбие сағаты

1-көрініс

Сынып бөлмесі. Тарих және жағрафия сабағы. Партада оқушылар және мұғалім отыр.

Автор: Жаһанша мектеп есігін ашып, алғашқы қадамын аттағаннан-ақ оқуға ынталылығын, зеректігін танытты.

1899 жылы тамыз айында Орал әскери-реалды училищесіне түседі.

Ол дайындық кластан негізі 1-класқа емтихансыз қабылданды.

Мұғалім. Балалар, бүгінгі тарих-жағрафия сабағында ұлы орыс халқының тарихына тоқталамыз...

Жаһанша. Орыс ақындарының шығармаларымен де танысамыз ба?

Мұғалім. Жанша, сен орыстар арасында өсіп пе едің?

Жаһанша. - Жоқ а, үйде өз бетіммен үйрендім және әкем мұғалім жалдап көмектесті. Жымпитыда екі кластық «Приходская школада» мұғалім Сүйірбаев Құрбанғалидан білім алдым.

Мұғалім: Сенің орыс тілінде еркін сөйлейтініңе таң қаламын.

Жаһанша. Орыс достарымның үйлеріне барып, миссионерлер Ильминский мен Мелиоранскийдің қазақ балаларына арналған оқулықтарымен және орыс ақын-жазушыларының кітаптарын оқыдым.

Мұғалім. Ендеше, сабағымызда ұлы Россия елінің тарихына тоқталамыз...

Жаһанша. Мұғалім, қазақ халқының тарихы туралы айтуыңызды өтінемін...

Мұғалім. Досмұхамедов, сен Россия азаматысың. Россияның негізін қалаған Ұлы орыс халқы. Болашақта Россияға бағынған халықтар бәрі орыс тілінде сөйлейтін болады. Отан біреу, тіл біреу болады. Сондықтанда Империя жерін мекендеген кішігірім халықтардың болар-болмас тарихи тегіне тоқталудың қажеті болмайды. Оның басты себебі, қырғыз, қалмақ, якут, тағы да басқа тайпалар тек Россияның қол астына ғана мойынын ұсынып күнелтпек. Тарихи дамуда Мордва, чуваш тағы сол сияқты уақ ұлттар християн дінін қабылдап, тіпті өз тілдерін, аты-жөндерін орыс тілімен, атауларымен алмастырды. Осылайша, балақай...

Жаһанша терең ойға шомылады, абыржу үстінде

2-көрініс

Жаһанша. - Халел, мен бүгінгі Советник Александр Звябиннің сөзінен кейін училищеден ауылға тартып тұруға шешім шығардым

Халел. – жоқ, Жанша, сен ойлан. Көзіңді ашыңқыра, оң-солыңды білгеннен кейін өзің де өмірге, тарихқа талдау жасай аласың. Тегіңді тексеріп білерсің. Әлі ертерек, шыда!

3-көрініс

Автор: Жымпиты – Күнбатыс Алашорда қозғалысының орталығы, уездік қалашық.

1918 жылы мамыр айында Жымпитыдағы кезекті Күнбатыс Алашорда құрылтайы өтті.

Жаһанша: Құрметті қауым! Бүкіл кіші жүздің азаматтары, елді артына ерткен таңдаулылары!

Дүниеге бөбек келгенде ең алдымен ата-ана қуанады, ағалары мен апалары шаттанады. Сәби еңбектеп, тәй-тәйлап аяқ басқанда – бүкіл ауыл жиналып, той тойлайды.

Бала ер жетіп атқа отырғанда, оның төңірегіне құрдастары мен достары топтасқанда барша халық мақтаныш етеді. Міне, осылай табиғат та өмір құбылыстары бір-бірімен ұласып жатыр.

Баланың өсіп жетілуін мен қазақтың еркіндікке, тәуелсіздікке ұмтылуымен салыстырғым келеді. Қолымыздан құраған мемлекет-мекенімізде – біздің үкімет өсіріп, тәрбиелеген баламызбен тең. Ол да мәпелеуді, күтуді, жайлы құндақтауды, әлдилеп-әлпештеуді күтеді. Біраз еңбек етіп, іс істедік.

Қазақ мемлекетінің іргесін қаладық, әкер құрдық, ақша шығардық, халық ер жеткен ұлдарын атқа мінгізіп, қолына қару беріп, сапқа тұрғызды.

Шын мәнісінде қазақ өзін-өзі билеп, еркіндік алды. Бұл ата-бабамыздың арманы еді.

Біз бостандық туын түсірмей, бірақ жөніз қантөгіске бармау мақастында үкіметіміз бен әскерімізді қазақтың қалың мекендеген жері Ойылға көшіруге шешім шығардық

Жиылған жамағат үн-түнсіз Жаншаның сөзін тыңдап болып, аз-маз уақыт тым-тырыс отырды.

Қуанай: уа, құдайым, бір Алла өзің пана болған, бейнеті басынан асқан қазағыма әмин!

-Әмин.

-Құдай, өзің бере гөр. Салық аға, ойңызды айтыңыз!

Тобанияз: Жаһанша мырза, бастаған ісің оң болсын! Құдайым алдыңнан жарылқасын. Қолға алған ісіңді орындап шығуыңа адайлар мықты тірегің болады деп сен. Ойылдан ашқалы оытрған кадеттер мектебіне 100 жігіт беремін. Олардың оқуды бітіріп шыққанына дейінгі барлық шығынын өз мойныма аламын.

Ахметше. – Қадірменді Тобанияз мырзаның айтқан сөздері мен жасаған жмарттығы көптің ойынан шықты. Жаңа бастап құрылып жатқан жас мемлекетіміздің нығаюы мен өркендеуіне қолдан келген жәрдемімізді көрсету – бәріміздің ортақ борышымыз.

Шұғыл: Ахметшы мырзаны қолдаймын.

Құрметті Жаһанша мырза, мемлекет әскеріне мінетін 50 жылқы беремін. Ал енді осы өңірдегі байларды байы – мына отырған Қабыл. Ол да көмектеседі.

Салық. Азаттық туын жерге тастамайық, барымызды, малымызды, жанымызды Алашқа береміз.

Жаһанша: Халел, пікіріңді айтып, қорытындылап жібер.

Халел. Баршаңызға Міржақыптың тәуелсіздікке, отаршылық езгіден азат етуге халқын бастаған ерлерге арналған шумағын оқып жіберейін.

«Мен біткен ойпаң жерге аласа ағаш,

Емеспін жемісі көп тамаша ағаш.

Қалғанша жарты жаңқам мен сенікі,

Пайдалан шаруаңа жараса, Алаш»

Жаһанша. Біздің мақсатымыз – ел билеуді халықтың өз қолына беру, қазақ халқы автономияға ие болып, алдағы уақытта тағдырын өз қолна алады.

Біздер тапқа, жікке бөлінбейміз, біртұтас халық ретінде болашақ үшін күресеміз.

Жайық өңірін мекендеген басқа ұлттармен достық одақ жасап, араздасуға жол бермеуіміз керек, өйткені ғасырлар бойыосы тағдырмен тығыз байланысты.

Қазіргі желбіреген бостандықтың жасыл туы бәрімізді бірлікке, туысқандыққа шақырады. Қазақ шаңырағы бәріне пана болмақ. Бізге береке-бірлік әперетін тек әділдік. Қазақты елдің тұрмысын, тілін, мінез-құлықн, әдет-ғұрпын білетіндер ғана басқарады. Осыған байланысты қалай болғанда да, біз Ресейден автономия алуға тиістіміз.

Барлығы орынан тұрып, қол соғады

Автор: Сөйтіп, Күнбатыс Алашорда үкіметі 1918 жылы қазан айының аяғына дейін Қызыл үйде Жымпитыда 17 ай бойы үстемдік құрып, Қызылқоғаға Атырау жеріне көшті.