«Ауыл шаруашылы?ыны? дамуы. Ты? игеру ж?не оны? н?тижелері мен салдары» деген та?ырып алдын-ала жан-жа?ты талданып, о?ушылар?а сол кездегі саясатты? ма?саты, м?ні т?сіндіріледі. Сынып о?ушыларын екі топ?а (жа?таушы, даттаушы) б?ліп, ты? игеру саясатыны? н?тижелері (бірінші топ) ж?не салдары (екінші топ) туралы материалды ж?йелеп, кейс ??ру тапсырмасы берілді. Пікір-сайыс?а екі топтан ?ш о?ушыдан алты о?ушы ?атысады, ?ал?ан о?ушылар т?релік жасайды, саба? со?ында ?орытынды пікір айтады.
І. ?ызы?ушылы?ты ояту:
Со?ыстан кейінгі ал?аш?ы жылдар ауыл шаруашылы?ы ?шін ауыр болды. КСРО-ны? еуропалы? б?лігін ?амты?ан ?атты ?уа?шылы??а байланысты елді асты?пен, мал ?німдерімен ?амтамасыз етуде Шы?ыс аудандар?а. Соны? ішінде ?аза?стан?а ?міт артылды. Ол жылдары ?аза?станны? егіншілік м?дениеті мейлінше т?мен болды.
Ауыл шаруашылы?ыны? артта ?алуыны? негізгі себептеріні? бірі- оны? материалды? –техникалы? жа?ынан жеткілікті ?амтамасыз етілмеуінде еді. Ке?ес мемлекеті ауыр индустияны ?ркендетуге баса к??іл б?ліп, ауыл шаруашылы?ына жеткілікті назар аудармады. М?ны? салдары ауыл шаруашылы?ы м?селелерін интенсивті ?дістермен шешуге – ты? жерлерді ке? ау?ымда игеруге алып келді.
Ты? ж?не ты?ай?ан жерлерді игеру туралы шешім 1954 жылды? к?ктемінде ?абылданды. Мына кестеде ты? ж?не ты?ай?ан жерлерді игеру саясатыны? жа?ымды, жа?ымсыз жа?тары к?рсетілген.
ІІ. Ма?ынаны тану.
Жа?таушы топ.
Критерий: «Ты? жерлерді игеру ?аза?станды ?лемдегі ірі асты? ?ндіруші мемлекетті? біріне айналдырды».
аргумент: Ты? жерлерді игеру н?тижесінде асты? ?німі к?бейді. Д?лел: Ода? бойынша 1954 жылы 13,5 млн га жер жыртылды. ?аза?станны? бір ?зінде 1954 жылды? тамыз айында 6,5 млн га жер жыртылып, ты? игеру А?мола, ?останай, Солт?стік ?аза?стан, К?кшетау, Тор?ай, Павлодар облыстарында ж?зеге асырылды. Б?л т?стік облыстары еді. 1955 жылы жоспарда?ы 7,5 млн га- ны? орнына та?ы 9,4 млн га жер жыртылды. ?аза?стан ты? игеруді? н?тижесінде
аргумент: Ты? жерлерді игеру республика экономикасыны? дамуына белгісіз д?режеде о?ды ?сер етті. Д?лел: Ауылмен салыстыр?анда ?ала т?р?ындарыны? саны ?сті, 1959 жылы ?лес салма?ы 44% жетті. ?ала т?р?ындарыны? б?лай ?суіне ?нерк?сіпті?, к?лік т?рлеріні?, ?ылым мен м?дениетті? жедел ?ар?ынмен дамуы тікелей себеп болды. Ауыл т?р?ындарыны? белгілі бір б?лігіні? ?ала?а ауысуы. Осы жылдары ?аза?стан картасында 15 ?ала, 86 ?ала т?різдес поселке пайда болды. Ты? асты?ын тасу ?шін мы?да?ан ша?ырым темір жолдар, тас жолдар салынды.
Даттаушы топ.
Критерий: «?аза?станны? жер ?шін сызда?ан ж?регін т?сіну керек – ол ?деттегідей жеке меншік иесіні? к?йзелісі емес, на?ыз патриотты? к?йзелісі» жазушы И.Щеголихин
аргумент: Ты? жерлерді игергу кезінде экологиялы? тепе-те?дікті? б?зылуы ?те ауыр жа?дай?а душар етті. Д?лел: Топыра? эрозиясы к?шейді. Жерді? ??нары (гумус ?абаты) желге ?шты. Жайылым жерге егіс егіп таста?анды?тан мал жайылатын жер ?рісі тарылды. Осыны? салдарынан мал саны кеміді. А?мола облысында 19 к?лді? суы тартылды. А??у-?аздар жойылды. ?лкені? ауа райы б?зылды. Экологиялы? тепе-те?дікті б?зу ?те ауыр жа?дай?а душар етті.
аргумент: Ты? жерлерді игергу республиканы? демографиялы? ескерілмеді. Д?лел: Ты? игеру кезінде республика?а к?шіп келушілер саны ?исапсыз к?п болды. 1954 жылдан 1962 жыл?а дейін 2 млн жуы? адам келді. 1954-55 жылдары ?аза?стан?а 0,5 млн адам ?оныс аударды. Осыны? б?рі елді? байыр?ы т?р?ындары –?аза? хал?ы мен бас?а халы? ?кілдері арасында сан жа?ынан алша?ты? ту?ызды. 1959 жыл?ы сана?ты? ?орытындылары бойынша, ?аза?тар сан жа?ынан ?з республикасы т?р?ындарыны? ?штен бірінен де аз немесе 30% ?ана болды . ал 1879 жылы ?аза?стар ?аза?станды мекендеушілерді? 85% те? еді.
ІІІ. Ой-тол?аныс. Пікір-сайысты? ?орытындысын алдымен т?решілер шы?арады. Ба?ылап отыр?ан о?ушылар да ?з пікірлерін білдіреді.
Саба?ты бекіту кезінде о?ушылар?а тест с?ра?тары беріледі, о?ушылардан жауап алынады.
1950 жылдарда?ы ауыл шаруашылы?ы ?андай жолмен дамыды?
а) ?ар?ынды
?) экстенсивті
б) нары?ты?
в) ?айта ??ру
2. Ты? игеру ?арса?ында ?аза?стан компартиясы Орталы? комитетіні? Бірінші хатшысы болып кім сайланды?
а) Брежнев
?) ?онаев
б) Пономарев
в) Ж?нісбаев
3. Ты? игеру байланысты 1954 жылы ?аза?станда ?анша жер жыртылды?
а) 4,3 млн ?а
?) 6,5 млн ?а
б) 7,6 млн ?а
4. 1956 жылы ?аза?стан ты?ынан ?анша асты? жиналды?
а) 10 млн т
?) 16 млн т
б) 18 млн т
в) 20 млн т
5. Ты? ж?не ты?ай?ан жерді игеруді? ?андай келе?сіздіктері болды?
а) Жерді? ??нарлы ?абаты желге ?шты
?) Топыра? эрозиясы к?шейді
6. Ты? игеру ?аза?станны? ?ай облыстарында ж?зеге асты?
а) ?останай, А?мола, Солт?стік ?аза?стан, К?кшетау, Тор?ай, Павлодар
?) Алматы, Талды?ор?ан, Семей, Онт?стік ?аза?стан
б) ?ызылорда, Шымкент
7. Ты? ж?не ты?ай?ан жерді игеруді? екі жыл?а арнал?ан жоспары ?анша жылда орындалды?
а) 2 жылда
?) 1 жылда
б) 3 жылда
в) 5 жылда
8. Ты? игеру кезінде ?аза?стан?а ?анша адам т?ра?ты т?ру ?шін к?шіп келді?
Просмотр содержимого документа
«ты? жерлерді игеру »
Қазақстан тарихы 9 сынып
Тақырыбы: Тың жерлерді игеру Қазақстанның ауыл шаруашылығына жағымды әсер етті.
Мақсаты: 1. Соғыстан кейінгі жылдарда ауыл шаруашылығының артта қалу
себебін тауып, 1954 жылы ауыл шаруашылығын интенсивті
дамыту мақсатында қабылданған тың игеру саясатының мәнін,
мақсатын, маңызын ашу, екі жақты пікір білдіру арқылы тарихи
оқиғаға тиісті баға беру.
2. Оқушылардың өз ойын еркін айтуға. өз көзқарасын нақты
дәлелдер арқылы дәлелдеуге, жүйелі сұрақ қоя білуге
қалыптастыру.
3. Оқушыларды бірігіп ізденуге, нақтылыққа тәрбиелеу. Топпен
жұмыс жасауға, өзге адамдардың сөзін тыңдауға дағдыландыру.
Сабақтың түрі: алған білімді жүйелеу
Сабақтың әдісі: пікір-сайыс
Көрнекілігі: карта, кестелер
Сабақтың барысы:
«Ауыл шаруашылығының дамуы. Тың игеру және оның нәтижелері мен салдары» деген тақырып алдын-ала жан-жақты талданып, оқушыларға сол кездегі саясаттың мақсаты, мәні түсіндіріледі. Сынып оқушыларын екі топқа (жақтаушы, даттаушы) бөліп, тың игеру саясатының нәтижелері (бірінші топ) және салдары (екінші топ) туралы материалды жүйелеп, кейс құру тапсырмасы берілді. Пікір-сайысқа екі топтан үш оқушыдан алты оқушы қатысады, қалған оқушылар төрелік жасайды, сабақ соңында қорытынды пікір айтады.
І. Қызығушылықты ояту:
Соғыстан кейінгі алғашқы жылдар ауыл шаруашылығы үшін ауыр болды. КСРО-ның еуропалық бөлігін қамтыған қатты қуаңшылыққа байланысты елді астықпен, мал өнімдерімен қамтамасыз етуде Шығыс аудандарға. Соның ішінде Қазақстанға үміт артылды. Ол жылдары Қазақстанның егіншілік мәдениеті мейлінше төмен болды.
Ауыл шаруашылығының артта қалуының негізгі себептерінің бірі- оның материалдық –техникалық жағынан жеткілікті қамтамасыз етілмеуінде еді. Кеңес мемлекеті ауыр индустияны өркендетуге баса көңіл бөліп, ауыл шаруашылығына жеткілікті назар аудармады. Мұның салдары ауыл шаруашылығы мәселелерін интенсивті әдістермен шешуге – тың жерлерді кең ауқымда игеруге алып келді.
Тың және тыңайған жерлерді игеру туралы шешім 1954 жылдың көктемінде қабылданды. Мына кестеде тың және тыңайған жерлерді игеру саясатының жағымды, жағымсыз жақтары көрсетілген.
ІІ. Мағынаны тану.
Жақтаушы топ.
Критерий: «Тың жерлерді игеру Қазақстанды әлемдегі ірі астық өндіруші мемлекеттің біріне айналдырды».
аргумент: Тың жерлерді игеру нәтижесінде астық өнімі көбейді. Дәлел: Одақ бойынша 1954 жылы 13,5 млн га жер жыртылды. Қазақстанның бір өзінде 1954 жылдың тамыз айында 6,5 млн га жер жыртылып, тың игеру Ақмола, Қостанай, Солтүстік Қазақстан, Көкшетау, Торғай, Павлодар облыстарында жүзеге асырылды. Бұл түстік облыстары еді. 1955 жылы жоспардағы 7,5 млн га- ның орнына тағы 9,4 млн га жер жыртылды. Қазақстан тың игерудің нәтижесінде
аргумент: Тың жерлерді игеру республика экономикасының дамуына белгісіз дәрежеде оңды әсер етті. Дәлел: Ауылмен салыстырғанда қала тұрғындарының саны өсті, 1959 жылы үлес салмағы 44% жетті. Қала тұрғындарының бұлай өсуіне өнеркәсіптің, көлік түрлерінің, ғылым мен мәдениеттің жедел қарқынмен дамуы тікелей себеп болды. Ауыл тұрғындарының белгілі бір бөлігінің қалаға ауысуы. Осы жылдары Қазақстан картасында 15 қала, 86 қала тәріздес поселке пайда болды. Тың астығын тасу үшін мыңдаған шақырым темір жолдар, тас жолдар салынды.
Даттаушы топ.
Критерий: «Қазақстанның жер үшін сыздаған жүрегін түсіну керек – ол әдеттегідей жеке меншік иесінің күйзелісі емес, нағыз патриоттың күйзелісі» жазушы И.Щеголихин
аргумент: Тың жерлерді игергу кезінде экологиялық тепе-теңдіктің бұзылуы өте ауыр жағдайға душар етті. Дәлел: Топырақ эрозиясы күшейді. Жердің құнары (гумус қабаты) желге ұшты. Жайылым жерге егіс егіп тастағандықтан мал жайылатын жер өрісі тарылды. Осының салдарынан мал саны кеміді. Ақмола облысында 19 көлдің суы тартылды. Аққу-қаздар жойылды. Өлкенің ауа райы бұзылды. Экологиялық тепе-теңдікті бұзу өте ауыр жағдайға душар етті.
аргумент: Тың жерлерді игергу республиканың демографиялық ескерілмеді. Дәлел: Тың игеру кезінде республикаға көшіп келушілер саны қисапсыз көп болды. 1954 жылдан 1962 жылға дейін 2 млн жуық адам келді. 1954-55 жылдары Қазақстанға 0,5 млн адам қоныс аударды. Осының бәрі елдің байырғы тұрғындары –қазақ халқы мен басқа халық өкілдері арасында сан жағынан алшақтық туғызды. 1959 жылғы санақтың қорытындылары бойынша, қазақтар сан жағынан өз республикасы тұрғындарының үштен бірінен де аз немесе 30% ғана болды . ал 1879 жылы қазақстар Қазақстанды мекендеушілердің 85% тең еді.
ІІІ. Ой-толғаныс. Пікір-сайыстың қорытындысын алдымен төрешілер шығарады. Бақылап отырған оқушылар да өз пікірлерін білдіреді.
Сабақты бекіту кезінде оқушыларға тест сұрақтары беріледі, оқушылардан жауап алынады.
1950 жылдардағы ауыл шаруашылығы қандай жолмен дамыды?
а) қарқынды
ә) экстенсивті
б) нарықтық
в) қайта құру
2. Тың игеру қарсаңында Қазақстан компартиясы Орталық комитетінің Бірінші хатшысы болып кім сайланды?
а) Брежнев
ә) Қонаев
б) Пономарев
в) Жүнісбаев
3. Тың игеру байланысты 1954 жылы Қазақстанда қанша жер жыртылды?
а) 4,3 млн ға
ә) 6,5 млн ға
б) 7,6 млн ға
4. 1956 жылы Қазақстан тыңынан қанша астық жиналды?
а) 10 млн т
ә) 16 млн т
б) 18 млн т
в) 20 млн т
5. Тың және тыңайған жерді игерудің қандай келеңсіздіктері болды?
а) Жердің құнарлы қабаты желге ұшты
ә) Топырақ эрозиясы күшейді
6. Тың игеру Қазақстанның қай облыстарында жүзеге асты?
а) Қостанай, Ақмола, Солтүстік Қазақстан, Көкшетау, Торғай, Павлодар
ә) Алматы, Талдықорған, Семей, Онтүстік Қазақстан
б) Қызылорда, Шымкент
7. Тың және тыңайған жерді игерудің екі жылға арналған жоспары қанша жылда орындалды?
а) 2 жылда
ә) 1 жылда
б) 3 жылда
в) 5 жылда
8. Тың игеру кезінде Қазақстанға қанша адам тұрақты тұру үшін көшіп келді?
а) 1 млн
ә) 1,5 млн
б) 2 млн
в) 3 млн
9. Халықаралық аукциондар мен жәрмеңкелерге қаракөл терісін өндіруден қатысқан Мойынқұмдық шопан?
а) Ш.Берсиев
ә) Ж.Қуанышбаев
б) Ким Ман Сан
в) С.Бүркітбаев
10. 1965 жылы республикада мал саны қанша болды?
а) 32 млн
ә) 34 млн
б) 39 млн
в) 42 млн
11. 1959 жылы республика тұрғындары арасындағы қазақ халқының үлес салмағы қандай болды?
а) 30%
ә) 42%
б) 56%
в) 85%
Оқушылардың білімін бағалап мұғалім өзі қорытынды жасайды.
