Тауке хан

Сабақ жоспары Мұғалім; Ермағанбетова А Сынып; 7 б

Сабақтың тақырыбы: Тәуке хан тұсындағы қазақ хандығы (презентациясымен)
Сабақтың мақсаты:
а) Білімділігі: Тәуке ханның, хандық құрған кезіндегі елдің ішкі - сыртқы жағдайы, Тәукеніңел үшін жасаған еңбегін, қазақтың құқықтық жүйесін қалыптастыруға қосқан үлесін әңгімелеу. Тәуке ханның “Жеті жарғы” заңдары мен қазақтың ұлы билердің өмірі мен қызметі даналықтары туралы мәліметтермен танысу.
ә) Тәрбиелігі: Өз елінің тарихын білуге, Қазақ тарихында Тәуке хандай құдіретті саясаткер және көреген мемлекет қайраткерінің халқына сіңірген тарихи еңбегін бағалай білуге, құрметтеуге, ұлтжандылыққа, адамгершілікке тәрбиелеу.
б)Ддамытушылық: Оқушылардың тарихи оқиғалар жөнінде өз көзқарасын қалыптастырып, ой қорытуға дағдыландыру. Түрлі тірек - сызбалар, түрлі танымдық тапсырмалар арқылы оқушылардың тарихи танымын кеңейту, өткен және қазіргі оқиғалармен салыстыра білуге үйрету. 
Сабақтың көрнекілігі: Слайдтар, суреттер, карта, тірек - сызбалар, т. б.
Сабақтың түрі: Жаңа сабақты меңгерту.
Оқушыларды топқа бөлемін; 1-топ Қарақан, 2-топ Қыпшақ, 3-топ Қарақытай

Үйге тапсырмасын сұрау

1. Өрбұлақ шайқасы туралы не білесіңдер әңгімелеп беріңдер

2. «Би» ұғымын қалай түсінесіңдер ?

3. Жер иелену түрлері қандай олар қалай бөлінген ?

ІІ. Жаңа сабақты баяндау:
І. Оқып пікір талдау стратегиясы (Сабақты түсіндіре отырып, жетелеу сұрақтары арқылы оқушыны қатыстыру)

. Тәукенің хан тағына отыруы. Тың өзгерістер енгізді «Хандық кеңестің» және «билік кеңестің» рөлін арттырды
Хан мен билер ғана соттық мансапты атқаруға тиіс болды
Билер жергілікті атқарушы өкіметке айналды
Феодалдық талас - тартыс пен бытыраңқылықты жойып, бір орталыққа бағынған қуатты Қазақ хандығын құруға күш салды
. Тәуке хан тұсындағы Қазақ хандығының сыртқы жағдайы.
Елдің ішкі жағдайы өте шиеленісіп тұрды.Үстем тап өкілдері арасында ішкі, талас - тартыс пен алауыздық өрші түсті,Қазақ жүздері біртұтас қазақ хандығын мойындағанмен, іс жүзінде олар Ұлы ханға бағынбауүрдісін ұстандыСұлтандардың өздері кіші хандарға бағынғысы келмей, өз алдарына жеке - дара билік жүргізуді көздеді, Тәуке хан тұсындағы қазақ хандығының сыртқы жағдайы
Орыс мемлекетімен экономикалық және саяси - дипломатиялық байланыс орнатуға тырысты1573 жылы С. Малцев пен Т. Чебуков бастаған орыс елшілігі келді. 1694 жылы Тәуке хан І Петрмен елші Аталықов арқылы сауда байланысын күшейту туралы келісім жасады.Ресей болса қазақ хандығын Сібір ханы Көшімге қарсы одақтас еткісі келді. 1598 жылы Көшім біржолата жеңіліске ұшырады
Тәуке хан жоңғарларға қарсы күреске көршілес жатқан қырғыздар менқарақалпақтарды да тартты.

1. «Жеті жарғы»
   Тәуке хан хандықтың ішкі жағдайына ерекше назар аударып, мемлекеттің күш - қуатын арттыруды мақсат етті. Сол мақсаттың түп қазығы «Жеті жарғы» еді. Ел аузында сақталған «Күлтөбенің басында күнде жиын» деген сөз осыдан қалса керек. «Жеті жарғы» қазақтардың бұрыннан келе жатқан әдеттегі құқық нормалары. Жарғының негізі «Қасым ханның қасқа жолы», «Есім ханның ескі жолы сияқты» байырғы қазақ хандарының мемлекетті басқару мен халықты билеудегі қалыптасқан үлгі, жобаларының алынды. Зерттеулерге қарағанда «Жеті жарғыны» жасауға Тәуке ханның ұсынысымен қазақ елінің таңдаулы жеті биі қатысқан. Солардың қатарында өз заманының үш данасы, үш кемеңгер деп танылған қазақ халқының үш көсеміне айналған Төле би, Қазыбек және Әйтекелер заң жобаларын сахараның сол замандағы тұрмыс – тіршілігіне сәйкестендіре жаңартып қайта жасаған. Қазақша «жарғы» деген сөз әділдік деген ұғымды білдіреді.
   Тәуке ханның «Жеті жарғысы»
   1. Жер дауы. 2. Үй іші мен бала тәрбиелеу. 3. Ұрлық – қарлық, барымта.
   4. Бір халық пен басқа ру арасындағы дау. 5. Ұлтын жаудан қорғау. 6. Құн дауы.7. жесір дауы.
   5. Ұлы билер
   XVII ғасырдың екінші жартысында әлсіреген Қазақ хандығын нығайтып, сыртқы жауға қарсы күрес жүргізуде Ұлы билердің қосқан үлестері зор болды
   Төле би
   - 1663 - 1756 ж. ж өмір сүрген. Ұлы Жүздің төбе биі. Жамбыл облысы, Шу өзені Жайсаң жайлауында дүниеге келген. Дулат тайпасының Жаныс руынан. Қазақ мемлекеті тарихындағы атақты саяси қайраткер. Тәуке хан тұсында ұйымдасқан Билер кеңесінің мүшесі
   - Жеті Жарғы Заңын жасаушылардың көрнекті өкіл
   -«Қарлығаш әулие», «Қарлығаш би» атанған.
   Қазыбек би
   - 1667 - 1764 ж. ж. өмір сүрді. Сыр бойында дүниеге келген. Орта Жүздің биі. Арғын тайпасының Қаракесек руынан. Қазақ хандарының ақылшысы, елші - мәмлегер, дипломат.
   - Жоңғар хандығына елшілік, мәмлегерлік жолмен үш рет барған Асқан шешен, ел басқарған, дау - жанжалды шешкен.
   Әйтеке би (Айтық)
   - 1682 - 1766 ж. ж. өмір сүрген. Кіші Жүздің биі. Әлім тайпасының Төртқара руынан шыққан.
   - Аты аңызға айналған ақыл - ой алыптарының бірі, 12 жасына дейін әкесі Ақшаханның тәрбиесінде болып, ел басқару мен әскери өнерді меңгерген.
   - Бұхар мен Самарқан медреселерінде араб - парсы тілдерін үйренген.
   Сергіту кезеңі: Отан, туған жерге байланысты мақал - мәтелдер айту.

2. Отаны- бірдің жүрегі бір, жүрегі бірдің, тілегі бір.

3. Отансыз адам-бұлбұлсыз орман.

4. .Ел бірлігі-ел теңдігі

5. Жұрт дегенде жұмылып, ел дегенде егіліп.

6. Туган жер тұғырың, туған ел тұғырың.

7. Ел қадірін көрген біледі, жер қадірін жүрген біледі.

8. Бөтен жердің гүлінен, туған жердің тікені артық.

9. Ел болам десең, бесігіңді түзе.

1-топ 2-топ

1 Манғол шапқыншылығының зардаптары ? 1. Құн дегеніміз не ? 2.Тәуке хан саясатының басты бағыттары? 2.Құрылтай дегеніміз не ? 2. «Жеті жарғыда» қаралған мәселелер3. Сепартизм деген не?

3-топ

1.1681-1685 жыл қандай оқиға болды?

2.Қонтайшы деп кімге айтылған?

3.Бұланта өзенінің бойындағы шайқас қалай аталды ?

Сабақты қорыту кезеңі «Білім әлеміне саяхат»
1. Тәуке хан дала ақсүйектерінің өкілі........................ көмегімен өзінің үстемдігін нығайтуға тырысты.
2. Тәуке хан бірқатар шаралар қабылдады. Ол билер кеңесінің өтетін...................... мен белгіленді.
3. Билер кеңесі...........................,.. және........................... өткізілген.
4. Билердің даналығы мен кемеңгерлігі хандықты ауыр сыңдардан аман.................... бағытталды.
5. 1687 – 1688 жж. Тәуке....................... жайлы Бұхара ханы Субханкулимен келіссөздер жүргізілді.
6. Тәуке хан орыс – қазақ қатынастарын жақсарту барысында 1686 – 1693 жж......................... жіберді.
7. 1698 жылдан бастап.......................... мен қазақ әміршілері арасындағы қарулы қақтығыстың жаңа кезеңі басталды.
8. «Жеті жарғыға»......................... азаматтық құқық нормалары,......................,........ туралы ережелер енгізілген.
9. « Жеті жарғы» бойынша жоғарғы судья........................ болған.
10. Өлім жазасы екі түрлі болған:................. және...................... өлтірілген..
11...........Көшім біржолата жеңіліске ұшырады.

Сабақты қорытындылау кезеңі. «Кім жылдам?»

Оқушыларды топ бойынша және жеке бағалаймын.

Үйге тапсырма: «Тәуке хан тұсындағы қазақ елінің жайы» шығармашылық тапсырма.