Т?уке хан Т?сында?ы ?аза? ханды?ы внеклассный урок

Тәуке хан

Тұсындағы Қазақ хандығы

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: оқушыларға Тәуке ханның билердің көмегімен хан билігін нығайту, мемлекеттік құрылыстың негізгі ұстанымдарын анықтайтын «жеті жарғы» заңы туралы түсінік беру.

Дамытушылық: Оқушыларға Тәуке хан саясатының басты бағыттарын талдауға, оны түсіне білуге, өздігінен іздене білулеріне бағыт беру.

Тәрбиелік: Тәуке хан мен Ұлы билер атқарған ұлағатты істерді талдай отырып, Қазқа хандығын нығайтуға орасан зор еңбек сіңірген тұлғаларға деген құрмет сезіміне тәрбиелеу.

Кіріспе сөз. Б.С.Зингина

Қазақ хандығының құрылуына себеп болған басты шарттарының бірі-Әбілқайыр хандығы ру-тайпалардың саяси жағдайы, олардың шаруашылық өмірлеріндегі дағдарыстар, хан ұрпақтарының билік үшін таласы, ойрат тайпаларымен. Соғыста жеңіліске ұшырауы – халық бұқарасының Әбілхайыр ханға наразылығының өрши түсуіне себепші болды. Сонымен қатар феодалдық езгі мен қанау бұқара халықты ауыр күйзеліске ұшыратты. Көшіп-қону тәртібі жиі бұзылды. Халық бейбіт өмір аңсады. Керей мен Жәнібек сұлтандар бұл тарихи жағдайы дер кезінде, өз мақсаттарына шебер пайдаланды. Бүгінгі біз тақырыбымызды Тәуке хан тұсындағы қазақ хандығы жайлы сөз етпекпіз.

Тәуке суреті

Тәуке хан болып ханымыз

Рахат тауып жанымыз,

Он сан алаш бірігіп,

Ойран болды жауымыз.

1 оқушы: Қазақ хандығы шаруашылықтың негізгі басты саласы көшпелі және жартылай көшпелі мал шаруашылығы болды. Көптеген хандар билік басына келіп өз саясаттарын жүргізді. 1680-1715 ж.ж. хан тағына Тәуке отырды.

Сахыналық қойылым (Тәуке ханның туралығы)

2 оқушы: Тәуке хан талас пен бытыраңқылықты жойып, бір орталыққа бағынбаған Қазақ хандығын құруға күш салды. «Жеті жарғы» атты заң жинағын құрастырды.

3 оқушы: Тәуке хан дипломат, данышпан қолбасшы, ұлттың бірлігі мен жерінің тұтастығын сақтауға жан аямай күш салған ірі мемлекеттік тұлға.

4 оқушы: Тәуке ханның елі үшін сіңірген ерен еңбегі екі қырымен танылды:

5 оқушы: 1. Елдің іргесін аман сақтауды сыртқы саясатты бірлікпен жүргізіп, анталаған көп дұшпанға бел алдырмаған.

6 оқушы: 2. Елдің ішкі жағдайын реттеудегі саяси және құқықорнатуы. «Қасымханның қасқа жолы», «Есім ханның ескі жолы» сияқты әдеп өлшемдерін жаңғыртып, «Жеті жарғы» аталатын жаңа заң жүйесін енгізді. Тәуке хандықты билеуде негізінен әр жүздің билеріне арқа сүйеген.

Сахыналық қойылым

7 оқушы: Ұлы жүзде – Төле биге, Орта жүзде - Қазбек биге, Кіші жүз – Әйтеке биге, Қарақалпақтарға – Сасық биге, Қырғыздарда – Қоным биге.

Ән. Тұрыснов Дарынның орындауында Елімнің батырлары

8 оқушы: Осындай алыптардың замана тынысын танып, халықтың басын қосып, елдің бірлік-берекесін кетірер ішкі дау – жанжалды, елді ынтымақты ұстау мақсатында игілікті іс-қимыл жасау арқасында қазақ хандығы жақсарды.

9 оқушы: Жұрт ерді ел қолдаса – береке, ханды ел қолдаса – мереке екенін көрді. Сол себепті де Тәуке хан ел билеген кез – халық есінде «Алтын ғасыр» немесе «қой үстіне бозторғай жұмыртқалаған» тыныш берекелі заман болып қалды.

10 оқушы: Тәуке ханның тұсында тұрақты мемлекеттік органдар: хан кеңесі, билер кеңесі жұмыс істеп, жыл сайын үш жүздің шонжарларының съезін өткізу қалыптасты. Тарихқа «Жеті жарғы» деген атпен енген Тәуке ханның заңдарын зерттеушілер қазақтың бұған дейінгі қолданылып келген әдеттегі құқық нормаларының бір жүйеге келтіріп, толықтырылған нұсқасы деп қабылдайды.

11 оқушы: Қазақ қоғамына түбегейлі өзгерістер, ірі реформалар енгізген Тәуке ханның еңбегінің көрінісі – осында. Сондықтан да халық оны «Әз Тәуке» деп ардақтап, әулие тұтады, ал тарихшылар «Қазақ ордасының ликургі» деп бағалайды.

12 оқушы: Тәуке ханның әрі емшісі, әрі кеңесшілерінің бірі болған Қожберген жырау «Жеті жарғының» пайда болуы жайлы былай деген екен.

Шығайдан соң орнына Тәуке қалды,

Кезінде Әз-Тәуке деп атаң алды.

Қазыбек, Төле, Әйтеке ақылшы боп.

Дейтұғын «Жеті жарғы» заң шығарды

13 оқушы: «Жеті жарғы» 17110ж. Қарақұм кеңесінде қабылданды.

«Жеті» - кеңеске қатысушы билер саны.

«Жарғы» сөзі әділдік ұғымын білдірген.

Олай болса, жеті жарғы мазмұнына құлақ түрелік.

Осы жерде жеті жарғы туралы айтылады.

Ән: Азамат пен Ерланның орындауында «Бабаларым»

Құрашасай орта мектебі

Тақырыбы:

Тәуке хан

тұсындағы Қазақ хандығы

Өткізген :Зингина Б.С.

Ережепов К.А.

Ақпан 2015 жыл