Конспект урока по история

Саба?ты? та?ырыбы: 1837-1847 жылдарда?ы Кенесары ?асым?лы баста?ан к?теріліс

Саба?ты? ма?саты:О?ушылар?а 1837-1847 жылдарда?ы Кенесары ?асым?лы баста?ан к?теріліс, батырлы?ы, ерж?ректігі туралы т?сінік беру.

Саба?ты? міндеттері:

Білімділік: О?ушылар?а о?улы?тан тыс ?осымша тарихи шы?армалар, тарихи ??жаттар мен деректерден ?лт-азатты? ?оз?алысты? ал?ы шарттарын, сипатын, ерекшелігін, ма?сатын ашып к?рсете отырып, Кенесары ?асым?лы ?зі батыр, ?зі хан, ?зі к?сем, ?зі дипломат хал?ыны? бостанды?ы мен т?уелсіздігі ?шін к?рескен мемлекет ?айраткері екендігін, “?лт-азатты? ?оз?алыс”, “т?уелсіздік” ??ымын ?алыптастыру, жан-жа?ты талдай білуге баулу.

Дамытушылы?: О?ушыларды? 1837–1847 жылдары Кенесары баста?ан ?лт-азатты? ?оз?алыс та?ырыбын ?ортындылай келіп, т?йіткілдерді с?ра??а жауап беру барысында о?ушыларды ?леуметтік – экономикалы? ж?не саяси дамуды? тарихи ??былыстарды? к?рделі кешендері талдай білуге ж?не оларды? арасында?ы байланыстарды ай?ындай білуге, идеологиялы? ??былыстарды? тапты? м?нін аша білуге баулу.

Т?рбиелік: О?ушыларды хал?ыны? бостанды?ы мен т?уелсіздігі ?шін к?рескен Кенесарыдай батырды? ерлігін д?ріптей отырып, о?ушыларды? ?лтты? сана – сезімін жеріне, еліне деген с?йіспеншілігін арттыру, патриотты? т?рбие беру, ?з к?з?арасын д?лелдей алатын ?о?амны? саяси дамуын т?сінетін, демократикалы? ?о?амны? м?шесін т?рбиелеу.

Саба?ты? типі: Аралас саба?.

Саба?ты? т?рі: Д?ст?рлі саба?

Сын т?р?ысынан ойлау (ойды ж?йелі т?жырымдау?а баса назар аударылады)

Саба?ты? ?дісі: С?ра? – жауап, т?сіндіру, баяндау, зерттеу, ізденіс, пікір-талас, ??гімелесу, м?тінмен ж?мыс, кесте толтыру, саяси-формат ?дісі, топтастыру (ассосация) ?дісі, эссе (??гіме) ?дісі, венн диаграммасы.

Саба?ты? к?рнекілігі:?аза?стан картасы, кестелер, Кенесарыны? суреті ж?не ол баста?ан к?терілісті? картасы, тест, ?лестірмелі ?а?аздар.

П?наралы? байланыс: ?аза? ?дебиеті, география

Саба?ты? барысы:

І. ?йымдастыру б?лімі.

ІІ. ?й тапсырмасын тексеру.

ІІІ. ?й тапсырмасын бекіту

1. Жоламан Тіленші?лы ?ай жылдар аралы?ында к?терілісті бас?ар?ан?

Жауабы: (1822-1825 жылдар).

2. Жоламан Тіленші?лы ?ай руыны? батыры ?рі биі?

Жауабы: Табын.

3.1825 жылды? к?ктемінде Ресей империясыны? отаршылды? езгісіне ?арсы ?оз?алыстары ?ар?аралы округі ?аза?тарыны? бас?арушы-с?лтаны кім болды?

Жауабы: Саржан ?асым?лы.

4. ?асым Абылайхан?лы мен Саржан ?асым?лы баста?ан к?теріліс немен ая?талды?

Жауабы: Же?іліспен ая?талды.

5. Же?іліске не себеп болды?

Жауабы: ?йткені олар ?оз?алысты отаршылды??а ?арсы ке? к?лемде ?йымдастыра алмады.

ІV. Жа?а материалды игерту.

Жа?а саба?ты? жоспары:

1. Кенесары ?асым?лы баста?ан к?терілісті? себептері, ма?саты ж?не ?оз?аушы к?штері.

2. Кенесары ?асым?лы – аса к?рнекті мемлекет ?айраткері.

3. К?терілісті? басталуы.

4. Кенесары ?асым?лыны? ?о?ан ханды?ымен к?ресі

5. К?терілісті? же?ілу себептері мен салдары, тарихи ма?ызы.

ІІ. Кіріспе б?лім:

1. Мотивация (ой ?оз?ау)

О?ушылар?а проблемалы? с?ра? ?ойылады:

К?терілісті «шо?ты?ы биік к?теріліс» деп атау?а бола ма?

(о?ушыларды? ауызша жауаптары ты?далады ж?не саба?ты? со?ында б?л с?ра??а ?айтып келетініміз ескертіледі)

ІІІ. Негізгі б?лім:

1. Кенесары ?асым?лы баста?ан к?терілісті? себептері, ма?саты ж?не ?оз?аушы к?штері.

К?терілісті? себептері.

ХІХ ?асырды? 20 жылдарында ?лы ж?зді? бір б?лігі, Кіші ж?зді? о?т?стік ??ірі ?о?ан бектеріні? билігінде болды. Хиуа ханды?ы шекті, табын, т?рт?ара, бай?лы руларына ?ысым к?рсетті. Сыр бойына бекініс т?р?ызып, ?аза? хал?ыны? тынышты?ын б?зды. 1822 жылы жар?ыдан со? патша ?кіметіні? ?ысымы, жазалау саясты к?шейді. ?аза? хал?ын ежелгі мекенінен айырылып, тонау саясатын ж?ргізді. Осы?ан ?арсы к?терілісті Саржан ?асым?лы бастады. Біра? Саржанды 1836 жылы ?о?ан ханы ?лтірді.

1822 жылдан бастап, Кенесарыны? ?кесі ?асым ?зіні? балаларымен бірге Ресейге ?арсы к?рес ж?ргізді. ?асым да, Есенгелді де азатты? ?шін к?рес жолында Ташкент билеушілеріні? ?олынан ?аза тапты.

Кенесары ?асым?лы к?терілісіні? басты себептері: азатты? ?шін к?рескен ?кесі, а?алары, туыстарыны? ерлікпен ?аза болуы, ?о?анды?тарды? езгісінен ?аза?тарды азат ету, Ресейді? озбырлы?ын тежеу.

2. Кенесары ?асым?лы – аса к?рнекті мемлекет ?айраткері.

Кенесары ?асым?лы – ?а?арман батыр, ?олбасшы, дипломат, аса к?рнекті мемлекет ?айраткері. 1837 жылы Кенесары ?асым?лы баста?ан к?теріліс басталды. Ол ?аза?станда?ы ірі к?терілістерді? бірі еді. О?ан ?ш ж?зді? ?аза?тары т?гел ?атысты. Кенесары тарих сахнасына ?зіні? бабасы Абылай ханны? ісін жал?астырып, ал?а алып барушы ретінде шы?ты.

С?лтан Кенесары 1802 жылы д?ниеге келген.Ол ?асым с?лтанны? бел баласы, Абылай ханны? ту?ан немересі еді. К?терілісті? болаша? басшысы Кенесары бала к?зінен-а? ат ??ла?ында ойнады, ??ралайды к?зге ат?ан мерген болды. ?анжы?асы ?анды ?ажайып а?шылы?ымен, ?ара ?ылды ?а? жар?ан ?ділдігімен, ерік-жігері, ?ажымас ?айратымен ж?не ж?рек ж?т?ан батылды?ымен, ?айтпас ?айсар ?а?арманды?ымен танылды. Оны? бойында ?йымдастырушылы? ж?не ?скери ?олбасшылы? таланты мол болатын.

Кенесары ?асым?лы – хан, ?аза?тарды? патшалы? Ресей мен ?о?ан ханды?ына ?арсы ?лт-азатты? ?оз?алысыны? басшысы.

3. К?терілісті? басталуы.

К?теріліс Кенесарыны? патша ?кіметіні? саясатын жарамса?тана ?олда?ан с?лтандар мен билерді? ауылдарын шауып алудан басталды. Ол шекара шебіндегі бекіністерге де, патша ?кіметіні? ?скери жаса?тарына да жиі-жиі шабуыл жасап т?рды.

Кенесары 1838, 1842 жылдары ?зіні? адамдарын Батыс Сібір генерал-губернатторына жіберіп, о?ан арнайы хат жолдады. Хатында А?тау бекінісі мен А?мола приказын жоюды, Омбыда т?т?ында отыр?ан ?з адамдарын т?гел бостауды, ?аза? жеріні? т?тасты?ын ?алпына келтіруді талап етті. Генерал-губернаттор Кенесарыны? адамдарыны? барлы?ын да сапта?ы мы? солдатты? арасынан ?ткізіп, д?ре со?тырды. Оларды? ?скерге жарайтындары т?ра?ты армия ?атарына алынып, ?ал?андары Сібірге жер аударылды. Генерал-губернатторды? б?л ?ылы?ы Кенесары с?лтанны? ашу-ызасын келтіріп, к?терілісті бастап жіберуін тездетті.

4. Кенесары ?асым?лыны? ?о?ан ханды?ымен к?ресі.

Кенесары мен ?о?ан ханды?ы ?арым-?атысыны? шиеленісіп кетуіні? ?зіндік себебі де бар еді. ?йткені, ?о?ан ханды?ыны? билеушілері 1836 жылы оны? бірге ту?ан бауыры Саржан с?лтанды, 1840 жылы ?кесі ?асым т?рені ?лтірген болатын. М?ны? ?зі оны? ?о?ан ханды?ыны? билеушілеріне деген ыза-кегін ?ршіте т?сті. ?о?ан ханды?ына ?арсы к?ресте Кенесары Жан?ожа Н?рм?хамед?лы батырды? к?мегіне с?йенді. 1845 жылы Кенесары хан ?о?ан ханды?ыны? Жа?а?ор?ан, Ж?лек ж?не Соза? сия?ты бекіністерін тартып алды. 1846 жылы ?о?анны? ж?не бір мы?ты бекінісі Меркіні де ?ол?а ?аратты. Содан бастап ?о?ан ханды?ыны? ?аза?тар?а озбырлы? жасауы уа?ытша болса да тыйылды. Біра? Кенесары ?зіне ?о?ан мемлекеті сия?ты ж?не бір ?атерлі д?шпан тауып алды.

Д?птермен ж?мыс.

С?здік ж?мыс.

Манап – ?ыр?ыздарды? а?с?йек рубасылары.

Тапсырмалар:

Де?гейлік тапсырмалар:

I де?гей

1. Кенесары ?ашан хан болып сайланды?

Жауабы: 1841 жыл.

2. XIX ?асырды? 20-30 жылдары Хиуа ханды?ы ?андай рулар?а ?ысым к?рсетті?

Жауабы: Шекті, табыл, т?рт?ара, бай?лына

3. Отаршылды? ?анау?а ?арсы, ?аза?тарды? к?ресін кім бас?арды?

Жауабы: Абылай ханны? немерелеріні? бірі с?лтан Саржан ?асым?лы бас?ар?ан.

4. Кенесары ?асым?лыны? к?терілісі ?ай уа?ытта, ?ай айма?ты ?амтыды?

Жауабы: 1837-1847 жылдары, б?кіл ?аза?станды ?амтыды.

5. К?кшетау ??ірінен к?теріліске ?атыс?ан с?лтандарды ата.

Жауабы: Шеген, ?ан?ожа У?ли?лы, Таны Тортай?лы, Ай?аным ханым.

IIде?гей. “Даталар с?йлейді”

1. 1803, 1805, 1841 жылдары –

Жауабы: Кенесары?олыТашкенткеаттанды.

2. 1838 жылы –

Жауабы: Кенесары отрядтары А?мола бекінісін т?т?иылдан шабуылдады.

3. 1835, 1842 жылдары –

Жауабы: Сібір ?скери шебінен жіберілген Сотников тобы Кенесары жаса?тарына ?арсы шабуылды бастады.

4. 1843 жылы тамыз айы –

Жауабы: 17 тамыз к?ні полковник Бизановты? ?ар?лы тобы к?терілісшілерге ?арсы еш?андай тойтарыс бере алмай, “Ор” бекінісіне ?айтып оралды.

5. 1844 жылы шілдені? 20-нан 21-не ?ара?ан т?ні –

Жауабы: Кенесары ?асым?лы ірі же?іске жетті.

?лестірмелі ?а?аздармен ж?мыс.

2. 1837-1847 жылдарда?ы Кенесары ?асым?лы баста?ан к?теріліс

1. К?терілісті? басталу себептері -

2. К?терілісті? ма?саты –

3. К?терілісті? басты ?оз?аушы к?ші –

4. К?теріліс ?амтыл?ан айма? -

5. К?терілісті? тарихы ма?ызы -

Д?птермен ж?мыс.1. К?терілісті? басталу себептері - ХІХ ?асырды? 20 жылдарында ?лы ж?зді? бір б?лігі, Кіші ж?зді? о?т?стік ??ірі ?о?ан бектеріні? билігінде болды. Хиуа ханды?ы шекті, табын, т?рт?ара, бай?лы руларына ?ысым к?рсетті. Сыр бойына бекініс т?р?ызып, ?аза? хал?ыны? тынышты?ын б?зды.

2. К?терілісті? ма?саты - ?аза? хал?ын ежелгі мекенінен айырылып, тонау саясатын ж?ргізді.

3. К?терілісті? басты ?оз?аушы к?ші – Кенесары ?асым?лыны? к?терілісі ?аза?станны? к?п жерін ?амтыды.?лы, Орта, Кіші ж?з ?аза?тары к?теріліске азатты? ?шін белсене ?атысты.О?ан ?ыпша?, т?рт?ара, жа?албайлы, шекті, алшын, керей, жаппас, ба?аналы, табын, ар?ын бас?а да рулар ?атысты.

4. К?теріліс ?амтыл?ан айма?–Алдымен Солт?стік ж?не Орталы? ?аза?станда бастау ал?ан ?арсылы? Тор?ай ж?не Ыр?ыз жерлерінде жал?асын тапты, е? со?ында ол О?т?стік ?аза?стан ж?не Жетісу жеріне жетіп, б?кіл ?аза? даласын ??ша?ына алды. ?аза? жерінде жа?а мемлекеттілік ??рылымыны? ?мірге келуі, ?рине, Ресейді? б?л айма?та?ы жоспарын белгісіз мерзімге кейінге шегеретін еді.

5. К?терілісті? тарихы ма?ызы–Таныс емес таулы шат?ал арасында ?аза?тар абайсызда ?оршауда ?алып ?ой?ан болатын. Со??ы шай?ас ?арса?ында ?ткізілген ?скери ке?есте Кенесары ханны? серіктері ?оршауды б?зып ?тіп, ханны? аман ??тылуы туралы ?сыныс жасады. Біра? хан ол ?сыныстан біржолата бас тартты. Кенесары хан ?з батырларын ?оршауда ?алдырып, жеке ?зі ?ашып ??тылуды ар санады.

3. Сырым мен Кенесары к?терілісіні? салыстырмалы сипаты. “Венн диаграммасы”

Сырым Дат?лы

баста?ан к?терілі

Кенесары ?асым?лы баста?ан к?теріліс

??самайтын жерлері

??састы?тары

??самайтын жерлері

1. Кіші ж?з 2. Аз ?скер

?лт-азатты? Отарлау?а ?арсы Т?уелсіздік ?шін

1. ?ш ж?зге хан болды 2. К?п ?скер V. Жа?а материалды бекіту

1. Кенесары ?асым?лы баста?ан к?терілісті? шы?у себептерін, ма?сатын ж?не ?оз?аушы к?штерін атап шы?ы?дар

2. Кенесары ?асым?лыны? жеке басына сипаттама беруге тырысып к?рі?дер.

3. Кенесары ханны? ?о?ан ханды?ына ?арсы шы?уыны? себебі неде еді?

4. К?терілісшілер ?лы ж?зді? аума?ына ?арай неге шегінді?

5. К?терілісті? негізгі же?ілу себебі неде болды ж?не б?л к?терілісті? ?аза? хал?ыны? ?міріндегі тарихи ма?ызы ?андай?

VІ. ?орытындылауМа?жан Ж?мабаевты? бір шума? ?ле?ін талдауАр?ада К?кшетау?а жер жетпейді.Бас?а жер к??ілді ондай тербетпейді,Ту тіккен Абылай ата ке? даламда,?аза?та Хан Кенеме ер жетпейді.?аза? хал?ыны? ?лы батыры ж?не со??ы ханы Кенесары туралы ата?ты тарихшы Е.Бекмаханов тарихи шынды?ты жаз?аны ?шін 25 жыл?а сотталды. Аяусыз азап тартты.Елі ?шін, ерлік к?ресте хан Кене ?лімді де ас?ан ерлікпен ?арсы алады. Кенесары ?лім алдында ту?ан елімен, жермен ?оштасып ?н салады.Кенесарыны? со??ы с?тін ?ыр?ыздар былай суреттейді «Кенесары жинал?ан ж?рт?а ?арап, алыста?ы тауар?а, к?н шуа?ы т?гілген аспан?а ?арап ?нін ая?тады. Кенесары ?ні, ерлігі, тауды жа??ыртып ?ара жерді тебіренткендей болды»,-дейді. Саба? со?ында проблемалы? с?ра??а ?айта келіп, о?ушыларды? жауабын салыстыру?а боладыК?терілісті «шо?ты?ы биік к?теріліс» деп атау?а бола ма? ?орыта айт?анда, жасындай жар?ылдап ?ткен Кене хан баста?ан 1837-1847 жылдар аралы?ында?ы жалпы?лтты? ?арсылы?-б?гінгі мемлекеттілік т?уелсіздігіміз бен ?лтты? жа??ыруымыз?а жетер жолда?ы еш уа?ытта ?з ма?ызын жо?алтпайтын тарихи кезе?. Ал Кене хан ?р?ашанда Отан?а ?ызмет етуді? биік ?лгісі болып ?ала бермек.

VІІ. Ба?алау.Белсене ?атыс?ан о?ушыларды ба?алау.VІІІ. ?йге тапсырма.?йден, «1837-1847 жылдарда?ы Кенесары ?асым?лы баста?ан к?теріліс»та?ырыбын о?ып т?сінік айту?а дайындалу ж?не «Егер Кенесары же?ілмесе, ?лмесе ?з іс-?рекетін ?алай жал?астырушы еді?» деген та?ырыпта эссе (??гіме) жазып келу

Осымен б?гінгі саба?ымыз ая?талды, сау болы?ыздар.

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«конспект урока по история»

Сабақтың тақырыбы: 1837-1847 жылдардағы Кенесары Қасымұлы бастаған көтеріліс

Сабақтың мақсаты:Оқушыларға 1837-1847 жылдардағы Кенесары Қасымұлы бастаған көтеріліс, батырлығы, ержүректігі туралы түсінік беру.

Сабақтың міндеттері:

Білімділік: Оқушыларға оқулықтан тыс қосымша тарихи шығармалар, тарихи құжаттар мен деректерден ұлт-азаттық қозғалыстың алғы шарттарын, сипатын, ерекшелігін, мақсатын ашып көрсете отырып, Кенесары Қасымұлы өзі батыр, өзі хан, өзі көсем, өзі дипломат халқының бостандығы мен тәуелсіздігі үшін күрескен мемлекет қайраткері екендігін, “ұлт-азаттық қозғалыс”, “тәуелсіздік” ұғымын қалыптастыру, жан-жақты талдай білуге баулу.

Дамытушылық: Оқушылардың 1837–1847 жылдары Кенесары бастаған ұлт-азаттық қозғалыс тақырыбын қортындылай келіп, түйіткілдерді сұраққа жауап беру барысында оқушыларды әлеуметтік – экономикалық және саяси дамудың тарихи құбылыстардың күрделі кешендері талдай білуге және олардың арасындағы байланыстарды айқындай білуге, идеологиялық құбылыстардың таптық мәнін аша білуге баулу.

Тәрбиелік: Оқушыларды халқының бостандығы мен тәуелсіздігі үшін күрескен Кенесарыдай батырдың ерлігін дәріптей отырып, оқушылардың ұлттық сана – сезімін жеріне, еліне деген сүйіспеншілігін арттыру, патриоттық тәрбие беру, өз көзқарасын дәлелдей алатын қоғамның саяси дамуын түсінетін, демократикалық қоғамның мүшесін тәрбиелеу.

Сабақтың типі: Аралас сабақ.

Сабақтың түрі: Дәстүрлі сабақ

Сын тұрғысынан ойлау (ойды жүйелі тұжырымдауға баса назар аударылады)

Сабақтың әдісі: Сұрақ – жауап, түсіндіру, баяндау, зерттеу, ізденіс, пікір-талас, әңгімелесу, мәтінмен жұмыс, кесте толтыру, саяси-формат әдісі, топтастыру (ассосация) әдісі, эссе (әңгіме) әдісі, венн диаграммасы.

Сабақтың көрнекілігі:Қазақстан картасы, кестелер, Кенесарының суреті және ол бастаған көтерілістің картасы, тест, үлестірмелі қағаздар.

Пәнаралық байланыс: Қазақ әдебиеті, география

Сабақтың құрылымы:

І. Ұйымдастыру бөлімі

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру

ІІІ. Үй тапсырмасын бекіту

ІV. Жаңа материалды игерту

V. Жаңа материалды бекіту

VІ. Қорытындылау

VІІ. Бағалау

VІІІ. Үйге тапсырма.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру бөлімі.

М:Оқушылармен амандасу, түгелдеу және сабаққа дайындау, сабақтың өтілу барысымен таныстыру.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.

М: Балалар, үйге қандай тапсырма берілді?

О:ХІХ ғасырдың І жартысындағы қазақ халқының ұлт-азаттық қозғалыстары.

Жоламан Тіленшіұлы, Қасым Абылайұлы және Саржан Қасымұлы бастаған қозғалыстар.

М: Сабаққа дайынбыз ба? (Оқушылардан сабақ сұралады).

ІІІ. Үй тапсырмасын бекіту

1. Жоламан Тіленшіұлы қай жылдар аралығында көтерілісті басқарған?

Жауабы: (1822-1825 жылдар).

2. Жоламан Тіленшіұлы қай руының батыры әрі биі?

Жауабы: Табын.

3.1825 жылдың көктемінде Ресей империясының отаршылдық езгісіне қарсы қозғалыстары Қарқаралы округі қазақтарының басқарушы-сұлтаны кім болды?

Жауабы: Саржан Қасымұлы.

4. Қасым Абылайханұлы мен Саржан Қасымұлы бастаған көтеріліс немен аяқталды?

Жауабы: Жеңіліспен аяқталды.

5. Жеңіліске не себеп болды?

Жауабы: Өйткені олар қозғалысты отаршылдыққа қарсы кең көлемде ұйымдастыра алмады.

ІV. Жаңа материалды игерту.

М: Балалар, бүгінгі сабағымыздың тақырыбы: «1837-1847 жылдардағы Кенесары Қасымұлы бастаған көтеріліс».

Жаңа сабақтың жоспары:

1. Кенесары Қасымұлы бастаған көтерілістің себептері, мақсаты және қозғаушы күштері.

2. Кенесары Қасымұлы – аса көрнекті мемлекет қайраткері.

3. Көтерілістің басталуы.

4. Кенесары Қасымұлының Қоқан хандығымен күресі

5. Көтерілістің жеңілу себептері мен салдары, тарихи маңызы.

ІІ. Кіріспе бөлім:

1. Мотивация (ой қозғау)

Оқушыларға проблемалық сұрақ қойылады:

Көтерілісті «шоқтығы биік көтеріліс» деп атауға бола ма?

(оқушылардың ауызша жауаптары тыңдалады және сабақтың соңында бұл сұраққа қайтып келетініміз ескертіледі)

ІІІ. Негізгі бөлім:

1. Кенесары Қасымұлы бастаған көтерілістің себептері, мақсаты және қозғаушы күштері.

Көтерілістің себептері.

ХІХ ғасырдың 20 жылдарында Ұлы жүздің бір бөлігі, Кіші жүздің оңтүстік өңірі Қоқан бектерінің билігінде болды. Хиуа хандығы шекті, табын, төртқара, байұлы руларына қысым көрсетті. Сыр бойына бекініс тұрғызып, қазақ халқының тыныштығын бұзды. 1822 жылы жарғыдан соң патша үкіметінің қысымы, жазалау саясты күшейді. Қазақ халқын ежелгі мекенінен айырылып, тонау саясатын жүргізді. Осыған қарсы көтерілісті Саржан Қасымұлы бастады. Бірақ Саржанды 1836 жылы Қоқан ханы өлтірді.

1822 жылдан бастап, Кенесарының әкесі Қасым өзінің балаларымен бірге Ресейге қарсы күрес жүргізді. Қасым да, Есенгелді де азаттық үшін күрес жолында Ташкент билеушілерінің қолынан қаза тапты.

Кенесары Қасымұлы көтерілісінің басты себептері: азаттық үшін күрескен әкесі, ағалары, туыстарының ерлікпен қаза болуы, қоқандықтардың езгісінен қазақтарды азат ету, Ресейдің озбырлығын тежеу.

2. Кенесары Қасымұлы – аса көрнекті мемлекет қайраткері.

Кенесары Қасымұлы – қаһарман батыр, қолбасшы, дипломат, аса көрнекті мемлекет қайраткері. 1837 жылы Кенесары Қасымұлы бастаған көтеріліс басталды. Ол қазақстандағы ірі көтерілістердің бірі еді. Оған үш жүздің қазақтары түгел қатысты. Кенесары тарих сахнасына өзінің бабасы Абылай ханның ісін жалғастырып, алға алып барушы ретінде шықты.

Сұлтан Кенесары 1802 жылы дүниеге келген.Ол Қасым сұлтанның бел баласы, Абылай ханның туған немересі еді. Көтерілістің болашақ басшысы Кенесары бала көзінен-ақ ат құлағында ойнады, құралайды көзге атқан мерген болды. Қанжығасы қанды ғажайып аңшылығымен, қара қылды қақ жарған әділдігімен, ерік-жігері, қажымас қайратымен және жүрек жұтқан батылдығымен, қайтпас қайсар қаһармандығымен танылды. Оның бойында ұйымдастырушылық және әскери қолбасшылық таланты мол болатын.

Кенесары Қасымұлы – хан, қазақтардың патшалық Ресей мен Қоқан хандығына қарсы ұлт-азаттық қозғалысының басшысы.

3. Көтерілістің басталуы.

Көтеріліс Кенесарының патша үкіметінің саясатын жарамсақтана қолдаған сұлтандар мен билердің ауылдарын шауып алудан басталды. Ол шекара шебіндегі бекіністерге де, патша үкіметінің әскери жасақтарына да жиі-жиі шабуыл жасап тұрды.

Кенесары 1838, 1842 жылдары өзінің адамдарын Батыс Сібір генерал-губернатторына жіберіп, оған арнайы хат жолдады. Хатында Ақтау бекінісі мен Ақмола приказын жоюды, Омбыда тұтқында отырған өз адамдарын түгел бостауды, қазақ жерінің тұтастығын қалпына келтіруді талап етті. Генерал-губернаттор Кенесарының адамдарының барлығын да саптағы мың солдаттың арасынан өткізіп, дүре соқтырды. Олардың әскерге жарайтындары тұрақты армия қатарына алынып, қалғандары Сібірге жер аударылды. Генерал-губернаттордың бұл қылығы Кенесары сұлтанның ашу-ызасын келтіріп, көтерілісті бастап жіберуін тездетті.

4. Кенесары Қасымұлының Қоқан хандығымен күресі.

Кенесары мен Қоқан хандығы қарым-қатысының шиеленісіп кетуінің өзіндік себебі де бар еді. Өйткені, Қоқан хандығының билеушілері 1836 жылы оның бірге туған бауыры Саржан сұлтанды, 1840 жылы әкесі Қасым төрені өлтірген болатын. Мұның өзі оның Қоқан хандығының билеушілеріне деген ыза-кегін өршіте түсті. Қоқан хандығына қарсы күресте Кенесары Жанқожа Нұрмұхамедұлы батырдың көмегіне сүйенді. 1845 жылы Кенесары хан Қоқан хандығының Жаңақорған, Жүлек және Созақ сияқты бекіністерін тартып алды. 1846 жылы Қоқанның және бір мықты бекінісі Меркіні де қолға қаратты. Содан бастап Қоқан хандығының қазақтарға озбырлық жасауы уақытша болса да тыйылды. Бірақ Кенесары өзіне Қоқан мемлекеті сияқты және бір қатерлі дұшпан тауып алды.

5. Көтерілістің жеңілу себептері мен салдары, тарихи маңызы.

Таныс емес таулы шатқал арасында қазақтар абайсызда қоршауда қалып қойған болатын. Соңғы шайқас қарсаңында өткізілген әскери кеңесте Кенесары ханның серіктері қоршауды бұзып өтіп, ханның аман құтылуы туралы ұсыныс жасады. Бірақ хан ол ұсыныстан біржолата бас тартты. Кенесары хан өз батырларын қоршауда қалдырып, жеке өзі қашып құтылуды ар санады.

Сұлтан Рүстем мен Ұлы жүздің ықпалды биі Сыпатай жасақтарының кенеттен шегініп кетуі көтерілісшілердің жағдайын қиындатып жіберді. Тоқмаққа таяу жерде Кенесары 30-дан астам сұлтанымен және азғана сарбазымен күші басым қарсыласымен ерлікпен шайқасып, тұтқынға түсті. Көтерілісшілердің шағын тобы қоршауды бұзып шығып қашып құтылды. Қырғыз манаптарының бас қосқан жиынында қолға түскен ханды, сұлтандар мен сарбаздарды өлім жазасына кесу ұйғарылды. Тұтқындағы хан манаптарды күш біріктіріп, Қоқан хандығы мен Ресей империясына қарсы күреске шақырды. Бірақ қырғыздар ханның сөзіне құлақ аспады.

Кенесары мен оның інісі Наурызбай Қасымұлы осылай қаза тапты.

Қазақтардың Кенесары хан бастаған ұлт-азаттық көтерілісі осылайша жеңіліс тапты. Кенесары ханның жасақтары Ресейдің жақсы қаруланған әрі күшті әзірліктен өткен тұрақты әскеріне қарсы тұра алмады.

Кенесары Қасымұлының өмірі мен қызметі болашақ ұрпаққа өшпес өнеге. Қазақтың жүрек жұтқан батыр перзенттерінің бірнеше ұрпағы мен ХХ ғасырдың бас кезіндегі ұлт-азаттық қозғалысының жетекшілері одан үлгі алып өсті. Кенесары Қасымұлының Астана қаласында тамаша ескерткіші, оның есімімен аталатын үлкен көше бар.

Кенесары қазақ халқын бостандық пен тәуелсіздік жолындағы күреске жұмылдырды. Кенесары көтерілісі табысқа жетпесе де, оның ұлы істері халық есінде мәңгі сақталды.

Дәптермен жұмыс.

Сөздік жұмыс.

Манап – қырғыздардың ақсүйек рубасылары.

Тапсырмалар:

Деңгейлік тапсырмалар:

I деңгей

1. Кенесары қашан хан болып сайланды?

Жауабы: 1841 жыл.

2. XIX ғасырдың 20-30 жылдары Хиуа хандығы қандай руларға қысым көрсетті?

Жауабы: Шекті, табыл, төртқара, байұлына

3. Отаршылдық қанауға қарсы, қазақтардың күресін кім басқарды?

Жауабы: Абылай ханның немерелерінің бірі сұлтан Саржан Қасымұлы басқарған.

4. Кенесары Қасымұлының көтерілісі қай уақытта, қай аймақты қамтыды?

Жауабы: 1837-1847 жылдары, бүкіл Қазақстанды қамтыды.

5. Көкшетау өңірінен көтеріліске қатысқан сұлтандарды ата.

Жауабы: Шеген, Қанқожа Уәлиұлы, Таны Тортайұлы, Айғаным ханым.

IIдеңгей. “Даталар сөйлейді”

1. 1803, 1805, 1841 жылдары –

Жауабы: КенесарықолыТашкенткеаттанды.

2. 1838 жылы –

Жауабы: Кенесары отрядтары Ақмола бекінісін тұтқиылдан шабуылдады.

3. 1835, 1842 жылдары –

Жауабы: Сібір әскери шебінен жіберілген Сотников тобы Кенесары жасақтарына қарсы шабуылды бастады.

4. 1843 жылы тамыз айы –

Жауабы: 17 тамыз күні полковник Бизановтың қарұлы тобы көтерілісшілерге қарсы ешқандай тойтарыс бере алмай, “Ор” бекінісіне қайтып оралды.

5. 1844 жылы шілденің 20-нан 21-не қараған түні –

Жауабы: Кенесары Қасымұлы ірі жеңіске жетті.

Үлестірмелі қағаздармен жұмыс.

2. 1837-1847 жылдардағы Кенесары Қасымұлы бастаған көтеріліс

1. Көтерілістің басталу себептері -

2. Көтерілістің мақсаты –

3. Көтерілістің басты қозғаушы күші –

4. Көтеріліс қамтылған аймақ -

5. Көтерілістің тарихы маңызы -

Дәптермен жұмыс.

1. Көтерілістің басталу себептері - ХІХ ғасырдың 20 жылдарында Ұлы жүздің бір бөлігі, Кіші жүздің оңтүстік өңірі Қоқан бектерінің билігінде болды. Хиуа хандығы шекті, табын, төртқара, байұлы руларына қысым көрсетті. Сыр бойына бекініс тұрғызып, қазақ халқының тыныштығын бұзды.

2. Көтерілістің мақсаты - Қазақ халқын ежелгі мекенінен айырылып, тонау саясатын жүргізді.

3. Көтерілістің басты қозғаушы күші – Кенесары Қасымұлының көтерілісі Қазақстанның көп жерін қамтыды.Ұлы, Орта, Кіші жүз қазақтары көтеріліске азаттық үшін белсене қатысты.Оған қыпшақ, төртқара, жағалбайлы, шекті, алшын, керей, жаппас, бағаналы, табын, арғын басқа да рулар қатысты.

4. Көтеріліс қамтылған аймақ–Алдымен Солтүстік және Орталық Қазақстанда бастау алған қарсылық Торғай және Ырғыз жерлерінде жалғасын тапты, ең соңында ол Оңтүстік Қазақстан және Жетісу жеріне жетіп, бүкіл қазақ даласын құшағына алды. Қазақ жерінде жаңа мемлекеттілік құрылымының өмірге келуі, әрине, Ресейдің бұл аймақтағы жоспарын белгісіз мерзімге кейінге шегеретін еді.

5. Көтерілістің тарихы маңызы–Таныс емес таулы шатқал арасында қазақтар абайсызда қоршауда қалып қойған болатын. Соңғы шайқас қарсаңында өткізілген әскери кеңесте Кенесары ханның серіктері қоршауды бұзып өтіп, ханның аман құтылуы туралы ұсыныс жасады. Бірақ хан ол ұсыныстан біржолата бас тартты. Кенесары хан өз батырларын қоршауда қалдырып, жеке өзі қашып құтылуды ар санады.

3. Сырым мен Кенесары көтерілісінің салыстырмалы сипаты.

“Венн диаграммасы”

Сырым Датұлы

бастаған көтеріліс

Кенесары Қасымұлы бастаған көтеріліс

Ұқсамайтын жерлері

Ұқсастықтары

Ұқсамайтын жерлері

1. Кіші жүз

2. Аз әскер

Ұлт-азаттық

Отарлауға қарсы

Тәуелсіздік үшін

1. Үш жүзге хан болды

2. Көп әскер

V. Жаңа материалды бекіту

1. Кенесары Қасымұлы бастаған көтерілістің шығу себептерін, мақсатын және қозғаушы күштерін атап шығыңдар

2. Кенесары Қасымұлының жеке басына сипаттама беруге тырысып көріңдер.

3. Кенесары ханның Қоқан хандығына қарсы шығуының себебі неде еді?

4. Көтерілісшілер Ұлы жүздің аумағына қарай неге шегінді?

5. Көтерілістің негізгі жеңілу себебі неде болды және бұл көтерілістің қазақ халқының өміріндегі тарихи маңызы қандай?

VІ. Қорытындылау

Мағжан Жұмабаевтың бір шумақ өлеңін талдау

Арқада Көкшетауға жер жетпейді.

Басқа жер көңілді ондай тербетпейді,

Ту тіккен Абылай ата кең даламда,

Қазақта Хан Кенеме ер жетпейді.

Қазақ халқының ұлы батыры және соңғы ханы Кенесары туралы атақты тарихшы Е.Бекмаханов тарихи шындықты жазғаны үшін 25 жылға сотталды. Аяусыз азап тартты.

Елі үшін, ерлік күресте хан Кене өлімді де асқан ерлікпен қарсы алады. Кенесары өлім алдында туған елімен, жермен қоштасып ән салады.Кенесарының соңғы сәтін қырғыздар былай суреттейді «Кенесары жиналған жұртқа қарап, алыстағы тауарға, күн шуағы төгілген аспанға қарап әнін аяқтады. Кенесары үні, ерлігі, тауды жаңғыртып қара жерді тебіренткендей болды»,-дейді.

Сабақ соңында проблемалық сұраққа қайта келіп, оқушылардың жауабын салыстыруға болады

Көтерілісті «шоқтығы биік көтеріліс» деп атауға бола ма?

Қорыта айтқанда, жасындай жарқылдап өткен Кене хан бастаған 1837-1847 жылдар аралығындағы жалпыұлттық қарсылық-бүгінгі мемлекеттілік тәуелсіздігіміз бен ұлттық жаңғыруымызға жетер жолдағы еш уақытта өз маңызын жоғалтпайтын тарихи кезең. Ал Кене хан әрқашанда Отанға қызмет етудің биік үлгісі болып қала бермек.

VІІ. Бағалау.

Белсене қатысқан оқушыларды бағалау.

VІІІ. Үйге тапсырма.

Үйден, «1837-1847 жылдардағы Кенесары Қасымұлы бастаған көтеріліс»тақырыбын оқып түсінік айтуға дайындалу және «Егер Кенесары жеңілмесе, өлмесе өз іс-әрекетін қалай жалғастырушы еді?» деген тақырыпта эссе (әңгіме) жазып келу.

Осымен бүгінгі сабағымыз аяқталды, сау болыңыздар.