"КИІЗ ?Й" САБА? ЖОСПАРЫ

Сыныбы: 6

?тетін к?ні:

П?ні: ?аза?стан тарихы

Та?ырыбы: Киіз ?й –к?шпелілерді? баспанасы

Ма?саты: О?ушылар?а к?шпелілер ?мірінен деректер беру, киіз ?йді? ерекшеліктерімен таныстыру.

2.О?улы? пен ?осымша деректерді пайдалану?а, ?з ойларын еркін айту?а, ?з пікірлерін ?ор?ап6?деби тілмен с?йлеуге да?дыландыру.
3.?лтжандылы??а, батылды??а, бірлікке, ту?ан жерін, елін с?юге т?рбиелеу.

Т?рі: жа?а саба?
?дісі: т?сіндіру, топпен ж?мыс
К?рнекілігі: суреттер, бейнеролик
П?наралы? байланыс: ?аза? тілі, музыка
Барысы:
1.?йымдастыру
-С?леметсіздер ме балалар. Отыры?ыздар.
-О?ушылар назарын саба??а аудару.
1. Тренинг «Ж?ректен шы??ан жылы с?з».
О?ушылар саба?ты бір - біріне жылы с?з айтып, жа?а саба?ты ме?геру барысында к??іл - к?йлеріні? жа?сы болуына тілек білдіреді.
- Балалар, ?аза?та мынадай с?з бар «Жылы с?з жан?а ?уат береді» дейді. Ендеше б?гін саба?ымызды бастамас б?рын бір - бірімізге жылы с?з айтып, б?гінгі к?нге жа?сы тілек айтып бастайы?.
2. ?й ж?мысын тексеру Ж?пты? ж?мыс
2.1 С?ра? жауап ( Блум токсономиясы)

1. Темір д?уірі неше кезе?нен т?рады?

2. Тарихта?ы д?уірлерді? атауы нені білдіреді?

3.Тарихта е?бек ??ралдарын жасауды? адам ?мірінде ?андай ма?ызы болды?

4. К?шпелі мал шаруашылы?ы дегеніміз не?

5. К?шпелі мал шаруашылы?ыны? пайда болуыны? негізгі себептері

6. Ат ?бзелдерін ата?дар

2.2 Сызбаны толтыры?дар (Тірек с?здер стратегиясы )

2.3

2.4 Суретпен ж?мыс

Пеш к?рікті? ж?мыс істеу принципіне сипаттама бер

2.5 Отыры?шы шаруашылы? пен к?шпелі мал шаруашылы?ын салыстыры?дар

(Венн диаграммасы )

Айырмашылы?ы

??састы?ы

Айырмашылы?ы

Отыры?шы шаруашылы?

К?шпелі мал шаруашылы?ы

І.?ызы?ушылы?ты ояту.
Ой ша?ыру стратегиясы.
М??алім: Ж?мба? шешкізу

Т?бедегі к?зінен

К?н с?улесі т?седі

Б?рышы жо? т?рінен

Самал еркін еседі

Жа?а та?ырып

Бейнеролик к?рсету

Жоспары: 1. Д?ст?рлі мал шаруашылы?ында?ы к?ші- ?он

2. К?шпелілерді? баспанасы

ІІ. Ма?ынаны тану ( Т?ртіп алу технологиясы )

К?шу ?раны: Тек ?ажеттілерді алу. (пирамида стратегиясы )

(Тірек с?здер стратегиясы )

Видеоролик к?ру

ІІІ. Ой тол?аныс:

Киіз ?й ма?ызы мен к?леміне ?арай бірнеше т?рге б?лінеді. Орда - салтанатты, жо?ары м?ртебелі адамдар бас ?осатын, аса ??рметті хан, би, с?лтандар отыратын ?й. М?ны? да бірнеше т?рі бар. Алтын орда - 30 ?анаттан т?ратын ханны? м?жіліс ордасы. А? ала орда - 8 ?анатты д?улетті бай, ?й. А ? ?й - 6 ?анатты д?улетті адамдар т?ратын ?й. Боз ?й, ?о?ыр ?й, ?араша ?й - 4 - 5 ?анатты ?арапайым адамдар т?ратын киіз ?й. Отау ?й - жас ж?байлар ?йі. Жолым ?й, абылайша ?й, жаппа – уа?ытша ?ана отыратын ша?ын немесе жартылай тігілетін ?й. А? ша??ан ?й - с?ттей а?, аппа? киіз ?й. ?ра??ай - уы? т?різді сидам а?аштардан басын т?йістіріп тігілген киіз ?й.

Бекіту : Тест с?ра?тары

К?ктемгі жайылым ?алай аталды ?
Киіз ?йді? б?ліктер
Малшылар ?ыс жа?ында?анда ?ай жерге жа?ында?ан ?
Отыры?шы шаруашылы? ?аза?станны? ?ай жерінде ?алыптасты?
?йсіндерді? баспаналары неден салын?ан ?

«Бес жолды ?ле? ??растыру»

1. Зат есім

Киіз ?й

2. ?андай?

3. Не істейді

4.Т?йін:

5. Синоним

?орытындылау: (Эссе технологиясы)

Мына ойды жал?астыр

Егер мен киіз ?йде т?рсам....

?йге тапсырма беру: §13 о?ып келу. Диаграмма сызу, киіз ?йді? ішкі б?лігі туралы ?осымша м?лімет жинау

Рефлексия: Шатты? ше?берін ??ру бір біріне тілек білдіру.

(Геометриялы? фигуралар стратегиясы )

Егер б?гінгі саба? ?наса ?олдары?да?ы фигураларды та?та?а ?келіп жапсыры?дар

VI. Ба?алау. О?ушыларды? ?й тапсырмасы мен жа?а саба?ты игерумен белсенділіктерін ба?алаймын.

Саба?ты? со?ында мына слайдды шы?ару.

«Біле бер ?анша білсе?, та?ы тіле.
Жетерсі? ма?саты?а біле-біле». Ж.Баласа??н

Киіз ?й кереге, уы?, ша?ыра?, сы?ырлауы?, табалдыры?, ма?дайша, таяныш секілді негізгі б?ліктерден т?рады. Ал керегені? ?зіні? к?птеген атаулары бар: керегені? ?анаты (т?рт, бес, алты, сегіз, то?ыз, он, он екі ?анат), керегені? басы, ?асы, к?зі, са?ана?ы, ая?ы, иегі, к?гі. Сол сия?ты ша?ыра?ты?, уы?ты?, ?р б?ліктеріні? к?птеген атаулары болады. Б?ларды киіз ?йді? с?йегі дейді.?йді? с?йегін с?мбі талынан жасайды. Халы? с?мбі талын сыр талы, ?айыр талы, боз тал деп те атайды. ?йді? с?йегін жасайтын шеберді “?йші” дейді. Киіз ?йді сырт?ы к?рінісіне, келбеті мен к?леміне ?арай а? ?й, боз ?й, ?о?ыр ?й т.б. аттарымен атайды. Киіз ?йлерді? б?лай аталуы оны? сыртынан жабатын киізіне тікелей байланысты. М?ндай жап?ышты халы?та “туырлы?” деп атайды. Туырлы?ты киіз ?й с?йегіне лайы?тап ??растырып дайындайды. Киіз ?йді? туырлы?ы біры??ай а? ?ойды? ж?нінен басыл?ан киізден жасалса оны “а? ?й”, ?о?ыр ж?ннен басыл?ан киізден жасалса “?о?ыр ?й” деп атайды.

Ша?ыра? – киіз ?йді? е? жо?ар?ы б?лігі. Оны? пішіні к?мбез т?різдес, ол уы?тарды? ?штарын біріктіріп ?стап т?рады. Ша?ыра? бірнеше б?лшектерден т?рады:

1 – то?ын, ол ша?ыра?ты? негізі. ?атты а?аштан жасалып, ?рнектеледі. 2 – к?лдіреуіш. С?мбі талынан иіліп жасалады. ?р иінде 3 к?лдіреуіштен 8-ге дейін болады. 3 – беріктік. Ол к?лдіреуіштер ыдырап кетпеу ?шін орнатылады, ?рнектеледі. 4 – ша?ыра?ты? к?зі. О?ан уы?ты? ?аламы кіріп т?рады. То?ын мен беріктікті ша?ыра?ты? ішкі жа?ынан ?рнектейді. ?ара ша?ыра?, ?лкен ?й деп атайтын ?кені? ?йіне болаша?та кенже ?л ие болып, ?арттарды ба?ып ?а?атын, к?не салт б?гінгі ?аза? отбасыларында да са?тал?ан. Ал ?лкендері ?йленіп ?й болысымен еншілерін алып, б?лек шы??ан. Жасы кіші болса да кенже иеленген ?лкен ?й бас?а жасы ?лкен туыстары ?шін де ?адірлі, ?асиетті ?й ретінде санал?ан. ?ке-шешені асырау кенже ?лды? міндеті. ?кесі бар кезінде де немесе ол ?айтыс бол?аннан кейін де осы ?й «?ара ша?ыра?» деп аталады. Б?л «?лкен ?й» деген ма?ынаны білдіреді. Егер «?ара ша?ыра?» батыр, би, ?улие, молда, сыйлы кісілерді? ?йі болса, онда сол ауылды? адамдары алыс сапар?а шы?са немесе алыстан адам келсе сол ?йден ырым ?ылып д?м татады.

Кереге

Кереге – киіз ?йді? негізгі ?а??асын ??райды.Керегені ??райтын ?рбір а?ашты «желі» дейді. Желіні? е? ?зынын керегені? «ерісі» деп, одан ?ыс?алауын «балашы?», е? кішісін «са?ана?» деп атайды. Керегені? к?ктеліп біткен ?р б?лігін ?анат деп атайды. Сонда бір ?анат кереге 14 ерістен, 9 балашы?тан, 9 са?ана?тан ??ралады. ?анат саны (3 ?анаттан бастап 12 ?анат?а дейін) ?й к?леміне ?арай к?бейе береді. Керегені? бас санына ?арай уы? саны азайып, к?бейіп отырады. Желілерді? ?иылыс?анынан пайда бол?ан торды «к?з» деп атайды. Ал оны к?леміне ?арай «желк?з», «торк?з» деп екі т?рге б?леді.

Уы?

Уы? кереге мен ша?ыра?ты жал?астырып т?рады. Киіз ?йді? ке?дігі керегесіне, ал биіктігі уы?ты? ?зынды?ы мен ?ыс?алы?ына байланысты болады.

Уы? саны ?йге жайылатын кереге басыны? санына те?. О?ан ?осымша сы?ырлауы? есікті? ?стіне байланатын ?ыс?алау келген 4-5 ма?дай уы? болады. Онын ?зынды?ы есікті? биіктігіне байланысты.

Киіз ?й есігі

Киіз ?йді? а?аш есігін сы?ырлауы? дейді. Ол киіз ?йді? ішіне ?арай ашылады. Есік бірнеше б?ліктен т?рады. Олар: ма?дайша, екі боса?а, табалдыры? пен екі жа?тау.

Киіз ?йді? ішкі баулары

Киіз ?йді? с?йегін бір-бірімен ?ластыру ма?сатында бау-??рлар ?олданылады.

Та??ыш – екі керегені? са?ана?ын (жігін) кіріктіріп та?атын ?рнекті жі?ішке ??р.

Бас ар?ан – керегені? басын сыртынан бастыра орап та?атын ?ыл – ар?ан.

Шалма – уы?тарды ы?ып кетпеуі ?шін шалмалап байлайтын ??р.

Желбау – ?рнекті, т?гілме шаша?ты ??р, ша?ыра??а ?ш жерден байланып, керегеге асылады, киіз ?йге с?ндік жи?азды? сипат береді.Оны? негізгі міндеті – дауыл кезінде ша?ыра?ты салмамен басып т?ру.

Бас??р – киіз ?йді? ішін безендіру ?шін, ?р туырлы?ты? кереге басына ?йкелмеу ?шін уы? пен керегені? т?йіскен жерін сыртынан бастырып та?атын, ?рнекті жалпа? ??р.

?зік бау – ?зікті? екі жиегінен екі немесе ?ш жерден ай?астыра тартып керегеге байлайтын жалпа? терме бау.

Бел- бау – туырлы?ты? керегеге ты?ыз жатуы ж?не жел к?теріп кетпеуі ?шін сыртынан бастырып буатын ?ыл ар?ан.

Киіз ?йді? шилері - кереге мен туырлы? арасынан айналдыра т?тылатын шилер туырлы?ты кереге к?гіні? жылуынан ?ор?ап, киіз ?йді? сырт пішінін ж?мырлай т?седі. ?ой ж?нін бояп, ?шекейлеп орау ар?ылы то?ыл?ан шиді шым ши деп атайды. Ши кейде тама? ?оятын сол жа? боса?а?а да т?тылады.

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«"КИІЗ ?Й" САБА? ЖОСПАРЫ»

Сыныбы: 6

Өтетін күні:

Пәні: Қазақстан тарихы

Тақырыбы: Киіз үй –көшпелілердің баспанасы

Мақсаты: Оқушыларға көшпелілер өмірінен деректер беру, киіз үйдің ерекшеліктерімен таныстыру.

2.Оқулық пен қосымша деректерді пайдалануға, өз ойларын еркін айтуға, өз пікірлерін қорғап6әдеби тілмен сөйлеуге дағдыландыру.
3.Ұлтжандылыққа, батылдыққа, бірлікке, туған жерін, елін сүюге тәрбиелеу.

Түрі: жаңа сабақ
Әдісі: түсіндіру, топпен жұмыс
Көрнекілігі: суреттер, бейнеролик
Пәнаралық байланыс: қазақ тілі, музыка
Барысы:
1.Ұйымдастыру
-Сәлеметсіздер ме балалар. Отырыңыздар.
-Оқушылар назарын сабаққа аудару.
1. Тренинг «Жүректен шыққан жылы сөз».
Оқушылар сабақты бір - біріне жылы сөз айтып, жаңа сабақты меңгеру барысында көңіл - күйлерінің жақсы болуына тілек білдіреді.
- Балалар, қазақта мынадай сөз бар «Жылы сөз жанға қуат береді» дейді. Ендеше бүгін сабағымызды бастамас бұрын бір - бірімізге жылы сөз айтып, бүгінгі күнге жақсы тілек айтып бастайық.
2. Үй жүмысын тексеру Жұптық жұмыс
2.1 Сұрақ жауап ( Блум токсономиясы)

1. Темір дәуірі неше кезеңнен тұрады?

2. Тарихтағы дәуірлердің атауы нені білдіреді?

3.Тарихта еңбек құралдарын жасаудың адам өмірінде қандай маңызы болды?

4. Көшпелі мал шаруашылығы дегеніміз не?

5. Көшпелі мал шаруашылығының пайда болуының негізгі себептері

6. Ат әбзелдерін атаңдар

2.2 Сызбаны толтырыңдар (Тірек сөздер стратегиясы )

2.3

2.4 Суретпен жұмыс

Пеш көріктің жұмыс істеу принципіне сипаттама бер

2.5 Отырықшы шаруашылық пен көшпелі мал шаруашылығын салыстырыңдар

(Венн диаграммасы )

Айырмашылығы

Ұқсастығы

Айырмашылығы

Отырықшы шаруашылық

Көшпелі мал шаруашылығы

І.Қызығушылықты ояту.
Ой шақыру стратегиясы.
Мұғалім: Жұмбақ шешкізу

Төбедегі көзінен

Күн сәулесі түседі

Бұрышы жоқ төрінен

Самал еркін еседі

Жаңа тақырып

Бейнеролик көрсету

Жоспары: 1. Дәстүрлі мал шаруашылығындағы көші- қон

2. Көшпелілердің баспанасы

ІІ. Мағынаны тану ( Түртіп алу технологиясы )

Көшу ұраны: Тек қажеттілерді алу. (пирамида стратегиясы )

(Тірек сөздер стратегиясы )

Видеоролик көру

ІІІ. Ой толғаныс:

Киіз үй маңызы мен көлеміне қарай бірнеше түрге бөлінеді. Орда - салтанатты, жоғары мәртебелі адамдар бас қосатын, аса құрметті хан, би, сұлтандар отыратын үй. Мүның да бірнеше түрі бар. Алтын орда - 30 қанаттан тұратын ханның мәжіліс ордасы. Ақ ала орда - 8 қанатты дәулетті бай, үй. А қ үй - 6 қанатты дәулетті адамдар тұратын үй. Боз үй, қоңыр үй, қараша үй - 4 - 5 қанатты қарапайым адамдар тұратын киіз үй. Отау үй - жас жұбайлар үйі. Жолым үй, абылайша үй, жаппа – уақытша ғана отыратын шағын немесе жартылай тігілетін үй. Ақ шаңқан үй - сүттей ақ, аппақ киіз үй. Ұраңқай - уық тәрізді сидам ағаштардан басын түйістіріп тігілген киіз үй.

Бекіту : Тест сұрақтары

Көктемгі жайылым қалай аталды ?
Киіз үйдің бөліктер
Малшылар қыс жақындағанда қай жерге жақындаған ?
Отырықшы шаруашылық қазақстанның қай жерінде қалыптасты?
Үйсіндердің баспаналары неден салынған ?

«Бес жолды өлең құрастыру»

1. Зат есім	Киіз үй
2. Қандай?
3. Не істейді
4.Түйін:
5. Синоним

Қорытындылау: (Эссе технологиясы)

Мына ойды жалғастыр

Егер мен киіз үйде тұрсам......................

Үйге тапсырма беру: §13 оқып келу. Диаграмма сызу, киіз үйдің ішкі бөлігі туралы қосымша мәлімет жинау

Рефлексия: Шаттық шеңберін құру бір біріне тілек білдіру.

(Геометриялық фигуралар стратегиясы )

Егер бүгінгі сабақ ұнаса қолдарыңдағы фигураларды тақтаға әкеліп жапсырыңдар

VI. Бағалау. Оқушылардың үй тапсырмасы мен жаңа сабақты игерумен белсенділіктерін бағалаймын.

Сабақтың соңында мына слайдды шығару.

«Біле бер қанша білсең, тағы тіле.
Жетерсің мақсатыңа біле-біле». Ж.Баласағұн

Киіз үй кереге, уық, шаңырақ, сықырлауық, табалдырық, маңдайша, таяныш секілді негізгі бөліктерден тұрады. Ал керегенің өзінің көптеген атаулары бар: керегенің қанаты (төрт, бес, алты, сегіз, тоғыз, он, он екі қанат), керегенің басы, қасы, көзі, сағанағы, аяғы, иегі, көгі. Сол сияқты шағырақтың, уықтың, әр бөліктерінің көптеген атаулары болады. Бұларды киіз үйдің сүйегі дейді.Үйдің сүйегін сәмбі талынан жасайды. Халық сәмбі талын сыр талы, қайыр талы, боз тал деп те атайды. Үйдің сүйегін жасайтын шеберді “үйші” дейді. Киіз үйді сыртқы көрінісіне, келбеті мен көлеміне қарай ақ үй, боз үй, қоңыр үй т.б. аттарымен атайды. Киіз үйлердің бұлай аталуы оның сыртынан жабатын киізіне тікелей байланысты. Мұндай жапқышты халықта “туырлық” деп атайды. Туырлықты киіз үй сүйегіне лайықтап құрастырып дайындайды. Киіз үйдің туырлығы бірыңғай ақ қойдың жүнінен басылған киізден жасалса оны “ақ үй”, қоңыр жүннен басылған киізден жасалса “қоңыр үй” деп атайды.

Шаңырақ – киіз үйдің ең жоғарғы бөлігі. Оның пішіні күмбез тәріздес, ол уықтардың ұштарын біріктіріп ұстап тұрады. Шаңырақ бірнеше бөлшектерден тұрады:

1 – тоғын, ол шаңырақтың негізі. Қатты ағаштан жасалып, өрнектеледі. 2 – күлдіреуіш. Сәмбі талынан иіліп жасалады. Әр иінде 3 күлдіреуіштен 8-ге дейін болады. 3 – беріктік. Ол күлдіреуіштер ыдырап кетпеу үшін орнатылады, өрнектеледі. 4 – шаңырақтың көзі. Оған уықтың қаламы кіріп тұрады. Тоғын мен беріктікті шаңырақтың ішкі жағынан өрнектейді. Қара шаңырақ, үлкен үй деп атайтын әкенің үйіне болашақта кенже ұл ие болып, қарттарды бағып қағатын, көне салт бүгінгі қазақ отбасыларында да сақталған. Ал үлкендері үйленіп үй болысымен еншілерін алып, бөлек шыққан. Жасы кіші болса да кенже иеленген үлкен үй басқа жасы үлкен туыстары үшін де қадірлі, қасиетті үй ретінде саналған. Әке-шешені асырау кенже ұлдың міндеті. Әкесі бар кезінде де немесе ол қайтыс болғаннан кейін де осы үй «қара шаңырақ» деп аталады. Бұл «үлкен үй» деген мағынаны білдіреді. Егер «қара шаңырақ» батыр, би, әулие, молда, сыйлы кісілердің үйі болса, онда сол ауылдың адамдары алыс сапарға шықса немесе алыстан адам келсе сол үйден ырым қылып дәм татады.

Кереге

Кереге – киіз үйдің негізгі қаңқасын құрайды.Керегені құрайтын әрбір ағашты «желі» дейді. Желінің ең ұзынын керегенің «ерісі» деп, одан қысқалауын «балашық», ең кішісін «сағанақ» деп атайды. Керегенің көктеліп біткен әр бөлігін қанат деп атайды. Сонда бір қанат кереге 14 ерістен, 9 балашықтан, 9 сағанақтан құралады. Қанат саны (3 қанаттан бастап 12 қанатқа дейін) үй көлеміне қарай көбейе береді. Керегенің бас санына қарай уық саны азайып, көбейіп отырады. Желілердің қиылысқанынан пайда болған торды «көз» деп атайды. Ал оны көлеміне қарай «желкөз», «торкөз» деп екі түрге бөледі.

Уық

Уық кереге мен шаңырақты жалғастырып тұрады. Киіз үйдің кеңдігі керегесіне, ал биіктігі уықтың ұзындығы мен қысқалығына байланысты болады.

Уық саны үйге жайылатын кереге басының санына тең. Оған қосымша сықырлауық есіктің үстіне байланатын қысқалау келген 4-5 маңдай уық болады. Онын ұзындығы есіктің биіктігіне байланысты.

Киіз үй есігі

Киіз үйдің ағаш есігін сықырлауық дейді. Ол киіз үйдің ішіне қарай ашылады. Есік бірнеше бөліктен тұрады. Олар: маңдайша, екі босаға, табалдырық пен екі жақтау.

Киіз үйдің ішкі баулары

Киіз үйдің сүйегін бір-бірімен ұластыру мақсатында бау-құрлар қолданылады.

Таңғыш – екі керегенің сағанағын (жігін) кіріктіріп таңатын өрнекті жіңішке құр.

Бас арқан – керегенің басын сыртынан бастыра орап таңатын қыл – арқан.

Шалма – уықтарды ығып кетпеуі үшін шалмалап байлайтын құр.

Желбау – өрнекті, төгілме шашақты құр, шаңыраққа үш жерден байланып, керегеге асылады, киіз үйге сәндік жиһаздық сипат береді.Оның негізгі міндеті – дауыл кезінде шаңырақты салмамен басып тұру.

Басқұр – киіз үйдің ішін безендіру үшін, әр туырлықтың кереге басына үйкелмеу үшін уық пен керегенің түйіскен жерін сыртынан бастырып тағатын, өрнекті жалпақ құр.

Үзік бау – үзіктің екі жиегінен екі немесе үш жерден айқастыра тартып керегеге байлайтын жалпақ терме бау.

Бел- бау – туырлықтың керегеге тығыз жатуы және жел көтеріп кетпеуі үшін сыртынан бастырып буатын қыл арқан.

Киіз үйдің шилері - кереге мен туырлық арасынан айналдыра тұтылатын шилер туырлықты кереге көгінің жылуынан қорғап, киіз үйдің сырт пішінін жұмырлай түседі. Қой жүнін бояп, әшекейлеп орау арқылы тоқылған шиді шым ши деп атайды. Ши кейде тамақ қоятын сол жақ босағаға да тұтылады.