Саба? та?ырыбы: «Еліме арнау» (танымды? сайысы)
Сайысты? ма?саты:
Білімділік: ?аза? ханды?ы ??рылуыны? тарихи о?и?алар тізбегін еске т?сіре отырып, танымдарын арттыру;
Т?рбиелілік: тарихи ?лы т?л?аларды? ерліктерін насихаттай отырып, отанс?йгіштікке т?рбиелеу;
Дамытушылы?: ?ткенді еске т?сіре отырып, болаша??а ба?дар беруге баулу.
Саба?ты? т?рі: ?айталау, ?орыту саба?ы
Саба?ты? к?рнекілігі: слайд шоу («?аза? елі» видео ролик, ?аза?ты? ?лы хандары мен батырларыны? фото суреттері, ?аза?стан еліндегі батырлар?а арнал?ан ескерткіштерді? фото суреттері, халы? к?йлеріні? жазбалары)
1. Сайысты? барысы:
- ??рметті, о?ушылар.
-«?аза?ты? б?кіл тарихы – бірігу тарихы, т?тастану тарихы. ?аза? тек бірігу, бірлесу жолында келе жат?ан халы?» - деп президентіміз Н.?.Назарбаев айтып ?ткендей б?л ?асырда ?мір с?ріп отыр?ан барша ?рпа? ?ылым саласында ?зіндік жол салар дара ?рпа? болуы тиіс. Олай болса болаша??а ны? ?адам жасау б?гіннен басталады.
2015 жылы Керей мен Ж?нібек Шу мен Талас ?зендеріні? арасында?ы айма??а орналасып, ?аза?ты? туын к?кке к?тергеніне 550 жыл толады. Б?л о?и?а ?аза? хал?ыны? тарихында?ы ма?ызды о?и?а болды. Ол ?лан-байта? ??ірді мекендеген ?аза? тайпаларыны? басын ?осып шо?ырландыруда, ?аза?ты? этникалы? аума?ын біріктіруде, ?аза?ты? байыр?ы заманнан бастал?ан ?з алдына жеке ел болып ?алыптасуын біржолата ая?тауда аса ма?ызды ж?не т?бегейлі шешуші р?л ат?арды.
ХVІІІ?асырды? 30жылдарында ?аза? елі патшалы? Ресейді? ??рамына кіріп, одан кейін КСРО-ны? ??рамында болып келді. Арада 70жыл салып, ата -бабаларымыз а?са?ан т?уесіздікке ?ол жеткізген к?нге де жеттік. Б?л к?н 1991жылды? 16желто?саны еді.
Осы жылы т?уелсіз елімізді? т???ыш президентін сайлады?. Сонымен ?атар егемен елді? тірегіне айнал?ан ?Р-ны? Ата За?ы ?азіргі Конституциясы 1995 жыл?ы 30 тамызда б?кіл халы?ты? референдумда ?абылданды.
Мінекей, биыл я?ни, 2015жылы ?аза? ханды?ыны? ??рыл?анына 550жыл, т?уесіздігімізге 25жыл, елімізді? т???ыш президентін сайла?анымыз?а 25жыл ж?не ?Р-ны? Конституциясына 20жыл толып отыр.
Сонымен ?атар к?п ?лтты ?аза?станда 140-тан астам ?лттар мен ?лыстарды? ынтыма?тасты?ы мен бейбітшілігі ?шін 1995 жыл?ы 1 наурызда ?аза?стан Республикасыны? Президентіні? Жарлы?ымен ??рыл?ан Мемлекет басшысы жанында?ы консультативті-ке?есші орган – ?Р-ны? Ассамблеясына да 20 жыл толып отыр.
Осы айтулы мерекелер ?арса?ында, елімізде жастарды? патриотты? сезімін барынша к?шейту ма?сатында б?гін мектебімізде 9-10сыныптар арасында «Еліме арнау» та?ырыбында сайыс ?ткізбекшіміз. Сайыс со?ында же?імпаздар ма?тау грамотасымен марапатталады.
Сайысты? ?діл?азылар ал?асымен таныстырып ?тейін:
3. Сайыс барысы:
1. «Тол?ан ел тарихын таспен жазады,
Тоз?ан ел тарихын жаспен жазады» туры (тарихтан с?ра?тар)
сайыс?а ?атысып отыр?ан ?рбір о?ушы?а 5 с?ра?тан беріледі.
І. ?аза? ханды?ыны? ??рылуы:
1. Алтын Орда ыдыра?аннан кейін ?андай жа?а мемлекеттер ??рылды?
Сібір ханды?ы, ?азан ханды?ы, Астрахан ханды?ы
2. Керей мен Ж?нібек с?лтандар ?ай жерде ?аза? ханды?ыны? ?лтты? туын тігіп, 1465-1466 жылдары ?аза? ханды?ын ??рды?
Батыс Жетісу жерінде
3. ?аза? ханды?ыны? ??рылуы туралы ?ай тарихшы жазды? М?хаммед Хайдар Дулати
4. ?аза? ханды?ыны? ?лтты? туы тігілген жер?
?озыбасы
5. Х?І ?асырды? со?ында?ы ?аза? ханды?ыны? астанасы?
А) Сы?ана?
В) Сайрам
С) Т?ркістан
6. ?аза? хал?ыны? ?раны бол?ан с?з.
Алаш
7. ?аза?ты? халы? болып ?алыптасуыны? барысын б?з?ан шап?ыншылы?.
Жо??ар шап?ыншылы?ы
8. 1710 жылы жо??арлар шабуылын тойтару м?селесін тал?ылай ?шін
?аза? ж?здеріні? ?кілдері бас ?ос?ан жер.
?ара??м
9. “92 баулы ?збек” шежіресінде ?ай ханды? туралы айтылады?
?біл?айыр ханды?ы
10. Б?л кезе?де бей?ам отыр?ан ?аза?тар аямай ?ырылды. Жо??арлар Жетісуды, ?лы ж?зді ?ырып-жойып, ?лы ж?з, Кіші ж?з жеріне де жетті. Халы? басы ау?ан жа??а ш?бырды. ?лы Ж?з бен Орта Ж?зді? ?аза?тары Самар?ан пен ходжентке ?арай ш?бырды. Кіші ж?з ?аза?ы хиуа мен Б?хара?а а?ылды. Бос?ындарды? біразы Сырды? сол жа?ында?ы Алак?л ма?ына топтасты. Халы? б?л кезе?ді ?алай атады?
«А?табан ш?бырынды, Ал?ак?л с?лама»
11. 1726 жылы бол?ан «?алма? ?ырыл?ан» шай?асыны? ма?ызы:
А) ?аза?станны? солт?стік-батысы азат етілді
В) ?аза? жері т?бегейлі азат етілді
С) Жо??арлар Іле ?зенін бойлап, еліне ?арай шегінді
12. Ресейді? Шы?ыспен сауда ?атынасын ?рістету ?шін ?аза?стан «Кілт ж?не ?а?па» ролін ат?арады деген патша:
I Петр
13. XVIII ?. II ж. ?аза? – орыс саудасыны? белгілі орталы?тары.
Семей, ?скемен, Б??тырма
14. ?аза? хандары Сыр бойында?ы ?алалар ?шін ?анша жыл со?ысты?
30 жыл
15. 1643 жылы ?аза? ханы Ж??гір жо??арларды? 50 мы?ды? ?алы? ?олына ?анша 600 жауынгермен ?арсы т?р?ан шай?ас? «Орб?ла? шай?асы»
16. Есім хан Жетісу жеріне енген ?алма?тар?а ?арсы жоры??а аттанады. Осыны пайдалан?ан інісі Т?рсын хан Т?ркістанды шауып, Есім ханны? балалары мен ?йелін т?т?ындап Ташкентке ?кетеді. Осы о?и?а тарихта ?алай аталады?
Т?рсын хан б?лігі немесе “?ата?ан ?ыр?ыны”
17. Ха?назар ?айтыс бол?аннан кейін хан та?ына кім отырады?
Ж?нібек ханны? немере інісі, 80 жаста?ы Шы?ай хан
18. ?аза? ханды?ын Ха?назар хан ?анша жыл биледі?
42жыл
19. ?аза?станны? Ресейге ?осылуыны? бастал?ан жылы:
1731жылы
20. Т?уекел хан ?збек ханды?ыны? ?ай ?аласын 20 к?н ?оршауда ?стаса да
ала алмады? Б?л шай?аста ол ауыр жараланып, ?з ?скеріне кейін шегінуге б?йры? беріп, к?п кешікпей ауыр жара?аттан ?айтыс болды.
Ташкент
1. «Балбырауын» к?йі
- ??рман?азыны? “Балбырауын” к?йі ауыл жастарыны? ойын сауы?ына арнал?ан. Исатай к?терілісіні? басыл?ан кезе?інде ?ынжылу н?тижесінде ту?ан «Кішкентайдан» кейін к?йші уайым те?ізіне бата бермей, онсыз да е?сесі басылып, шаршап отыр?ан халы?ты? к??ілін к?теріп, болаша?тан ?мітсыз емес екенін к?й тілімен айтып бергісі келгендей «Балбырауын» к?йін шы?ар?ан.
2. «Елім-ай» ?аза? хал?ыны? ?нін ты?дау: жо??ар шап?ыншылы?ыны? ауыр кезе?індегі (1723-1725) ?аза? хал?ыны? басына т?нген ?ауіп-?атер, азап-?иыншылы?ты, бос?ан елді? м??-зарын тол?айтын тарихи сазды ?ле?. Ол со??ы кездерге дейін "халы? ?ле?і" деп танылып келді. Кейінгі зерттеулерде оны? на?ты авторы - ?ожаберген жырау Толыбай?лы делінеді.
3. «А?са? ??лан» к?йі (к?й ?нтаспасы ты?далады, о?ушылар к?й атауын табу керек)
- “А?са? ??лан” к?йі. Мойын??м ??іріндегі Хан тауын Шы??ысханны? ?лкен ?лы Жошы хан мекендегенін тарих растайды. Б?л ??ір ол кездері ??ландарды? мекені бол?ан деседі. Бірде Жошы ханны? еріккен баласы ?асында адамдары бар а??а шы?ады. А?шылар сай-саймен б?лініп кеткенде хан баласы бір топ ??ланны? ?стінен т?седі. Топты? ішіндегі ??ланны? жасамысы баланы? жаса?ан айбарына ?арамай (??ландарды? к?йлеп ж?рген кезі болса керек, ?ыз?аныш ту?ызыпты) ат ?стінен баланы шайнап, ж?лып алып таптап, тепкілеп ?лтіреді. Хан ?а?арына мініп ??лан біткенді ?ырамын деп ор ?азып ??ландарды ?ама?ан жер, ??ланды ?ыр?ан ор «Ханны? оры» атанады. Оларды? сілемдері ?лі жатыр. А?ыз ??гімелерде осы о?и?а?а байланысты «А?са? ??лан» к?йін ХІІІ ?асырда ?ткен, ата?ты к?йші Ершедегей деген адам шы?ар?ан екен. ?ырыл?ан ??ландарды? с?йегі тау-тау болып ?йілген жерді кейін А?с?йек деп атайды.
4. ?бдірахман Асылбек: ?н ?уені Желто?сан к?терілісіні? екінші к?ні жазылыпты. Авторы – ?биірбек Тін?лі. Ол кезде ?зі Жамбылда (Таразда) т?ратын. Алматыда?ы жа?дайды естіп, жай отыра алма?ан ?ой. ?уенін жаз?ан бойда мені іздеп келді. ?асында ?лібек деген жолдасы бар. «?ле?ін жазы?ыз, а?а» деп. Содан бір-екі к?ндей тол?андым. Абайды? «?араша, желто?санмен сол бір-екі ай» ?ле?і ой?а оралды. ?ысты? басында?ы ыз?ар, нала суреттеледі емес пе м?нда да? 86-ны? желто?саны тіпті ыз?арлыра? еді. Мазм?нын осы ?ле?ге орайластырдым. Сосын ?ле? формасын Абайды? «Бойы б?л?а?» ?ле?іні? ыр?а?ына салдым. Осы ыр?а? ар?ылы ашу-ызаны бермек болдым. Желто?сан к?терілісін к?збен к?рген жандармыз ?ой. Біра?, тура с?збен бермей, астарлап жаздым.
«?аза? радиосында» жазыл?анымен, эфирге р??сат берілмеді. Содан «Азатты? радиосында» бір жарым жылдай шыр?алды. Е? ал?аш солайша ?з жерімізде емес, Прагада т?сауы кесілді. Тек Желто?сан к?терілісінен бір жарым жылдан кейін ?ана ?аза?стан?а жетті. Б?л ?н елімізде еш арнадан берілмей ж?рген к?нні? ?зінде желто?саншы жастарды? сол кезден-а? негізгі ?н?ранына айнал?ан еді. Бірінен-бірі естіп, ке?інен жырланып ж?рді.
5. «Ел айырыл?ан» к?йі
- «Ел айырыл?ан» - халы? к?йі. 1723 жылы Жо??ар шап?ыншылы?ы кезінде бол?ан «А?табан ш?бырынды» ел босып ж?рген кезінде, халы? к?йшілері домбыраны? к?мейінен «Ел айырыл?ан» к?йін к??іренткен. ?ай?ы?а толы, орташа екпінде орындалатын к?й.
?Р Конституциясы
1. Конституция баптарында?ы за? нормаларыны? са?талуын, ?зге за?дарды? Конституция?а ?айшы келмеуін ?ада?алайтын мемлекеттік орган. «Конституциялы? Ке?ес»
2. ?лем халы?тарыны? м?дениетін, салт-д?ст?рін, тілін ?олдау ж?не ?ор?ау бойынша ?ызмет ат?аратын Біріккен ?лттар ?йымыны? органы « ЮНЕСКО»
3. Парламентті? т?менгі палатасы «М?жіліс»
4.Референдум деген не? Барлы? азаматтарды? ?атысуымен ?тетін халы?ты? ?з дауысын бере ар?ылы т?йткілді м?селелерді? шешімін табатын сайлауды? т?рі
5. ?кімет ?андай билікті ж?зеге асырады? «?кімет ?аза?стан Республикасыны? ат?арушы билігін ж?зеге асырады, ат?арушы органдарды? ж?йесін бас?арады ж?не оларды? ?ызметіне басшылы? жасайды.»
6.?Р Президентіні? биыл?ы жолдауы ?алай аталады?
«Н?рлы жол» - ?аза?станны? жа?ы ба?ыты.
7. ?Р Президентіні? 2014ж.11 ?арашада?ы жолдауы ?алай аталады.
«Н?рлы жол - болаша??а бастар жол»
8. ?аза?стан Республикасы Президентіні? 1995 жыл?ы 1 наурызда?ы жарлы?ымен Мемлекет басшысы жанында?ы консультативтік-ке?есші ретінде ??рыл?ан орган?
«?аза?стан хал?ы Ассамблеясы.»
9. За?ды т?л?а деген кім? «За? бойынша азаматты? ???ы?тар мен міндеттерді? субъектісі болып табылатын к?сіпорын‚ мекеме‚ ?йым‚ фирма, т.б.»
Т???ыш елбасы
- Елбасымыз Н.?.Назарбаев ?ашан ж?не ?ай жерде д?ниеге келген?
1940жылы 6шілдеде Алматы облысы, ?арасай ауданына ?арасты Шамал?ан ауылында д?ниеге келген.
- Елбасыны? ата-анасыны? есімдерін ата
?кесі: ?біш, анасы; ?лжан
- Н. ?.Назарбюаев ал?аш е?бек жолын ?ашан ж?не ?айда бастады?
1960жылы Теміртау ?аласында ?ара?анды Металлургия комбинатында ?атарда?ы ж?мысшы болып бастап, домна пешіні? газдаушылы?ына дейінгі жолдан ?тті.
- Т???ыш рет ?Р-ны? Президенті болып ?ашан сайланды?
1991жылы 1желто?санда.
- Н. ?.Назарбаев марапаттал?ан ?аза?станны? е? жо?ары ерекшелік белгісі – ордені ?алай аталады?
«Алтын ?ыран»
- Елбасы туралы т?сірілген «Балалы? ша?ымны? аспаны» фильміні? режиссері кім? «Р?стем ?бдірашев»
- Елбасыны? бастамасымен ?аза? жастарына ?лемдегі беделді о?у орындарында білім алу?а м?мкіндік беретін жобаны? атауы ?андай? «Болаша?»
- О?у-білімде ?лкен жетістіктерге жеткен аса талантты о?ушылар?а та?айындалатын президент атында?ы сыйлы?ты ата?ыз «Дарын» сыйлы?ы»
- 1997 жылы баспас?зде жариялан?ан елбасыны? ?аза?станны? алда?ы уа?ытта?ы дамуына арнал?ан стратегиялы? жоспары: «?аза?стан -2030»
Т?уелсіз ?аза?стан
- ?Р Т?уелсіздігін ?ай жылы жариялады? (1991ж 16-желто?сан)
- ?Р Тіл туралы за?ы ?ашан ?абылданды? (1989ж 22-?ырк?йек)
- Елімізде Мемлекеттік р?міздер к?ні ?ашан тойланады? Т?ртінші маусым к?ні
- Мемлекеттік Елта?баны? авторлары (Шота У?лиханов, Жандарбек М?лібеков)
- «EXPO – 2017» Халы?аралы? к?рмесіні? негізгі та?ырыбы ?андай? (Болаша? ?уаты, энергиясы)
- Т?уелсіздік ?шін к?рескен желто?сан о?и?асыны? ??рбандарын ата. (?айрат Рыс??лбеков, Л?ззат Асанова, Ербол Сыпатаев, Сабира М?хамеджанова)
- Алматы ?аласында ?аза?тарды? бірінші д?ниеж?зілік ??рылтайы ?ай жылы болды? (1992ж 30-?ырк?йек-3 ?азан аралы?ында)
- Отанымыз ?аза?стан Республикасыны? т?уесіздігіні? символына
айнал?ан Алматы ?аласында?ы ескерткіш ?алай аталады? «Т?уелсіздік монументі»
9. 1999 жылы 13 ?а?тарда жары? к?рген Елбасыны? елімізді? т?уелсіздік алу жолында?ы ?иынды?тары туралы жаз?ан кітабы ?алай аталады? «Тарих тол?ынында»
10. Ба?алау. ?орытындылау. Же?імпаздарды аны?тап, ма?тау ?а?азымен марапаттау.
«Керей мен Ж?нібек 1465 жылы ал?аш?ы ханды?ты ??рды, ?аза?ты? мемлекеттілігіні? тарихы сол кезден бастау алады. Б?лкім ол б?гінгі шекарасында?ы, б?кіл ?лемге осынша танымал ?рі беделді, осы ??ымны? ?азіргі ма?ынасында?ыдай мемлекет болма?ан да шы?ар. Біра? б?лай деп сол кезе?дегі бас?а да барлы? мемлекеттер туралы да айту?а болады. Е? ма?ыздысы, сол кезде о?ан негіз ?аланды, біз – бабаларымызды? ?лы істеріні? жал?астырушыларымыз. Б?гінде бізді? еліміз барлы? таяу мемлекеттермен к?п?асырлы? досты? ж?не тату к?ршілестік д?ст?рлерін са?тап отыр. Осы ?арым-?атынасты ?рдайым са?та?анымыз ж?н» Н.?.Назарб
Болмасын ешбір сын – ?кпе,
?сері ?алды ж?ректе.
?азылар берген ба?алар,
?штассын айтар тілекке!
