Орталы? Азияны,?аза?станды мекендеген ??н тайпаларыны? тарихы,мекендеген жері, шаруашылы?ы, т?рмысы, елі ?шін т?уелсіздік жолында к?рестері жайында жан-жа?ты сараптау.
Міндеттері:
- ??н империясыны? ??рылуы мен ыдырауын сипаттау;
- Халы?тарды? ?лы ?оныс аударуы мен оны? салдарын жан-жа?ты
талдау;
- Батыс ??н империясыны? пайда болуы мен Рим империясымен ж?не герман тайпаларымен ?арым-?атынасын зерттеу.
Нысаны. Тарихты? ерте заманынан бастап мы?ты жаулаушылы? саясат ж?ргізуші – ??ндар мемлекеті.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«Ашы? саба? «??ндар»»
Ғұндар
Орындаған: Аштаев И.С.
Зерттеудің тақырыбының өзектілігі.
Ғұндар (б.з.б. IІІ ғ. – б.з. V ғасырлары аралығында өмір сүрген) – ежелгі түркі тілдес тайпалар. Қытай жазбаларында кездесетін тарихи атауы – гунну (хунну). Олар бастапқы кезде Солтүстік Қытай, Моңғолия, Байкал өңірлерін қоныс еткен. Б.з.б. IІІ ғасырдың соңына таман ғұндар бірігіп, əскер түзеп, мемлекет құрған. Жаулау жорықтарының нəтижесінде ғұндар б.з.-дың І ғасырларында Батысқа қарай бет түзеген. Жолай көптеген тайпаларды бағындырып, өздеріне қосып алған. Орталық жəне Шығыс Қазақстан жерлерін өздеріне қаратқан. Б.з. ІV ғасырында ғұндар басқа да көшпенді тайпалармен бірге оңтүстік орыс даласына жеткен. Дунайдан асып, Венгрияға дейін барып қоныстанған.
Сабақтың мақсаты:
Орталық Азияны,Қазақстанды мекендеген ғұн тайпаларының тарихы,мекендеген жері, шаруашылығы, тұрмысы, елі үшін тәуелсіздік жолында күрестері жайында жан-жақты сараптау.
Міндеттері:
- Ғұн империясының құрылуы мен ыдырауын сипаттау;
- Халықтардың Ұлы қоныс аударуы мен оның салдарын жан-жақты
талдау;
- Батыс Ғұн империясының пайда болуы мен Рим империясымен және герман тайпаларымен қарым-қатынасын зерттеу.
Нысаны. Тарихтың ерте заманынан бастап мықты жаулаушылық саясат жүргізуші – ғұндар мемлекеті.
II.Үй тапсырмасын сұрау. Сақтар ежелгі Қазақстан тұрғындары Сақтардың құрамы Сақтардың өмір салты Сақтардың шаруашылығы Сақтардың басқару ісі Сақ патшалары Шырақтың ерлігі
IV .Жаңа сабақ: Ғұндар
Жоспары
1. Ғұндардың тарихы
2. Ғұндардың қоғамдық құрылысы
3. Ғұндардың тұрмысы, шаруашылығы
4. Ғұн патшалары
1 ҒҰН ИПМЕРИЯСЫНЫҢ ҚҰРЫЛУЫ ЖӘНЕ ЫДЫРАУЫ
Мөде – Ғұн империясының негізін салушы
Ғұн тайпаларының бірігіп топтасуы б.з.б. 209 жылы "ғұн үйінің өрлеуі" кезінде іске асты. Оларды бір одаққа біріктіру әйгілі Мөде /Боғда/ батырдың есімімен байланысты. Оның туған жылы 230, ал өлген кезі б.з.б. 174 жыл. Мөде ғұндарды күшті державаға айналдыру үшін әскери реформалар жүргізді. Б.з.б.188 жылы Мөде мен Қытайдың Хань императоры Гаоцзу "тыныштық және туыстық" жайлы шартқа қол қойды. Мөде Қытай ханшасын өзіне әйелдікке алды, сонымен бірге Хань империясы ғүндарға жыл сайын салық төлеп түруға тиісті болды. Ғүндардың жүргізген жаулап алу соғыстарының нәтижесінде Забайкальеден Тибетке және Шығыс Түркістаннан Хуанхэ өзенінің орта бойына дейін созылып жатқан жердің бәрі олардың қол астына көшті.
Ғұндардың Қытаймен соғыстары және жеңілуі
Ғұндардың юэчжи тайпасымен күресі ғұндардың жеңісімен аяқталды. Юэчжилер тек б.з.д. 174-165 жылдары түпкілікті талқандалды. Нәтижесінде, юэчжилер Орталық Азияға шегініп, Әмударияның жоғарғы ағысына жылжиды. Ғұндарға бағынғандардың арасында үйсіндер де бар еді. Қытай жазбаларында 36-ға жуык керші ұлыстардың бағындырылғандығы айтылған.Мөде б. з. д. 174 жылы
қайтыс болды. Мөденің баласы Лаушан тұсында юэчжилер тасталкан болып жеңіліп, олардың бір бөлігі Жетісуды мекен етті. Жетісудағы сақтардың бір белігі юэчжилердің қысымынан Ферғананы басып өтіп, Парфия, Бактрияға жылжып, келесі бір белігі Ауғанстан Солтүстік Үндістанға (Кашмирге) өтіп кетеді.
Қытайлар хунну, кейде сюнну деп атаған бұл тайпалар “халықтардың Ұлы қоныс аударуы” дәуірінде белгілі болды.
2 ХАЛЫҚТАРДЫҢ ҰЛЫ ҚОНЫС АУДАРУЫ МЕН ОНЫҢ САЛДАРЫ
Халықтардың Ұлы қоныс аударуының себептері. IV – VII ғасырлар кезеңі Еуропа тарихына халықтардың Ұлы қоныстануы деген атпен еніп, төрт жүз жылдықта миграциялық процестердің шыңына жету, бүтіндей континентте этникалық – мәдени және саяси бейнені түбірінен өзгеріске түсірді. Бұл дәуір – көне өркениеттің аяғы және феодализімнің жандануы.
БАТЫС ҒҰН ИМПЕРИЯСЫ
Ғұндар Рим империясына қауіп төндірді. 5 ғасырдың 30-жылдары ғұндардың басшысы Аттила Еуропа халқының үрейін ұшырды. 375-376 жылдары вестготтардың Қазақстан даласынан келген ғұндармен күресі ежелгі Рим империясының құлауына әкелді.Ғұндардың юэчжи тайпасымен күресі ғұндардың жеңісімен аяқталды. Юэчжилер тек біздің заманымызға дейін 174—165 жылдары түпкілікті талқандалды.
Аттила мен оның империясы
Аттила есімі түрік тілінде (ata — әке, ат — илле салт атты) деген мағына береді. Гот тілінде немесе гепид тілінде Аттила «atta» — әке, және жұмсартылған «ila» суффиксі жалғану арқылы Аттила есімі шыққан деген деректе бар.Г. Дерфердің «О языке гуннов» (1973, М.) деген еңбегінде Аттила есімін Волга өзенінің атауымен байланыстырады. Дерфердің зерттеуінше Волга өзенінің ескі атауы Atil/Atal болған.
Аттиланың қазасы туралы Приск деректеріне сүйене отырып, Иордан жазып кеткен. Аттила өзінің кезекті әйелі Ильдиконы алған кезде 453 жылы тойдан соң мұрнына қанап өз қанына тұншығып қаза табады. Ертесіне азанда Аттиланың шатырына келген ғұндар жылап отқан Ильдиконы көріп, өз көсемдерін жерлеуге кіріседі. Бүкіл ғұндар Аттиланың денесін ортаға қойып қоштасу рәсімін жасап, түрлі ат ойындарын көрсетіп, жоқтау Аттилаға жырын арнайды. Осы күні түнде ғұндар Аттиланы үш табытқа: бірінші алтын, екінші күміс, үшіншісі қатты темірден жасалған табытқа салып, кейбір тарихшылардың пікірінше Тиса өзенінің арнасын бұрып, жерлейді-де қайтадан өзенді өз ағысына салып, жерлеу рәсіміне қатысқан құлдарды түгел өлтіреді.
V. Жаңа сабақты бекіту
«Ия», «жоқ» ойыны
1.Ғұн билеушісін хан деп атаған?
а) ия б) жоқ
2. Ғұн мемлекетіндегі ру саны – 24
а) ия б) жоқ
3. Цин патшалары ғұндардан қорғану үшін Ұлы Қытай қорғанын салды?
а) ия б) жоқ
4. Шаньюйден кейінгі басты тұлға – түменбас
а) ия б) жоқ
5. «Аттила» операсын жазған итальян композиторы – Джузеппе Верди
а) ия б) жоқ
6. Ғұндардың негізгі өмір салты – көшпелі өмір?
а) ия б) жоқ
Жұмбақтар шешу
1.Қадам бас алға сүрінбей
Болашақ кілті білімде.
Қандай мағына береді,
«сақ» сөзі парсы тілінде(Құдіретті еркектер)
2.Басынан кешкен шақтарды
Тарихшы тізіп ақтарды
Кімдер деп тағы атады
Грек Герадот сақтарды?(Массагеттер)
3.Көгенге құлын байлады
Бес қаруды да сайлады.
Айтып берші, қай сақтар
Арал мен Сырды жайлады?(Парадарайа)
4.Арайлап таңы атады,
Маужырап күні батады.
Түйе сүтін балмен тең,
Сақтар қалай атады? (Шұбат)
ҚОРЫТЫНДЫ
Осындай империя құрып, оны ұзақ жылдар ұстап тұрған хүндардың адам баласының тарихына өшпес із қалдырғаны Әлем тарихының төрінен орын алуы тиіс. Хүндар, оның ата-бабалары «жабайы» болмаған. Ғұндар тарихта аты аңызға айналған біздің арғы бабамыз. Ғұндар мәдениеті өзіндік ерекшелігі мен орны бар ежелгі бабаларымыз жасаған мәдениет. Олар өз заманының алдыңғы қатарындағы, өркениетке ерте жеткен Орталық Азияның перзенттері болғанын тарих мойындауы тиіс.
