?І. Жа?а саба?ты ?ту кезе?і : ?аза?стан мен Орта Азия халы?тарыны? басына ?асірет ?келген 1916 жыл?ы о?и?алар?а, я?ни биыл 92 жыл толып отыр. Б?л патшалы? Ресейді? отарлы? езгісі мен орыстандыру саясатына ?арсы бол?ан ?лт – азатты? к?ресі еді. К?терілісті? тууына ?сер еткен жа?дайлар т?мендегідей :
А) Столыпин реформасы кезінде жергілікті халы?ты? егішілікке жарамды жерін тартып алуды? ке? етек алуы ;
?) Бірінші д?ниеж?зілік со?ысты? халы? ?шін ауыр зардаптары ;
г) орыстандыру саясатыны? ас?ына т?суі, ?лтты? саяси те?сіздік.
К?терілісті? басты себебі ?аза? жерін отарлау, ?аза? жерін ?оныс аудар?ан орыс шаруаларына к?шпен тартып ?перу саясатыны? салдары еді.
?аза?стан мен Орта Азия халы?тарыны? 1916 жыл?ы жалпы б??аралы? сипат ал?ан ?лт-азатты? ?оз?алысы болды. ?о?амны? барлы? ?леуметтік топтарын ?амты?ан ?оз?алыс барысында жалпы ?лтты? ?рандар к?терілді. ?аза?станны? барлы? айма?тарын ?амты?ан ?лкен ?оз?алысты – Жетісу облысында: Ж.М?мбетов, ?. Сауры?ов, С.?анаев, ?. Шорманов, Т. Бокин, Б. ?шекеев ;
Тор?ай облысында: ?. Жанбосынов, А. Иманов,?. Жангелдин ;
А?мола облысында: ?. Майк?тов ; Б?кей даласында С. Ме?дешов ;
А?т?бе болысында: Б. Алманов ; Сырдария облысында Т. Рыс??лов ;
К?теріліске ?аза? хал?ы ?ана емес, ?ыр?ыз, д?нген, ?й?ыр а?айындар да білек сыбана белсене ат салыс?ан, б?л ?оз?алыс ?лкені? ж?з екі болыс елін ?амтыды.
Осынау ?лы д?бірлі, ?лан ?айыр д?рмекке жасы е?кейіп ?ал?ан халы? жыршысы Жамбыл атамызда ?н ?оспай отыра алмады. Патша жарлы?ын «Зілді б?ры?» деп атап, т???ыш тауып айыт?ан да ?лы а?ынны? ?зі болды.
Халы?ты? еркі кетті баласынан,
С?зімні? ?ибрат ал сарасынан.
А? патша б?ры? ?ылды салдат
бер деп :
Он то?ыз – отыз бірді? арасынан
Осы?антіріотырып к?неміз бе ? Іріктеп бар бозда?ты береміз бе ? Болмаса елдік ?ылып, тізе ?осып,
Жамбыл атамыз « патшаны? со?ысына баламызды бермейміз » деп ?ран таста?ан халы?ты к?рес к?рігін ?ыздыра т?суге ?ндейді.
К?ген к?зді ?оса?тап,
?алай ?ана береміз ?!
К?зді? жасы монша?тап,
К??іл шер боп ?лерміз.
К?к жайлауды ?алдырып,
?айда к?шіп кетеміз?
К?кіректі зар ?ылып,
?орлы?пен ?айтып ?терміз?!-деп халы?ты? ар- намысын ?штап, ыза — кегін ?айрай т?седі.Елді? елдігі де, ерді? ерлігі де халы? басына ?иын – ?ыстау к?н туып та?дыры таразы?а тартыл?ан сын са?атта танылады. А?ынны?:
Д?ниені? кендігі
Ж?регінде басы? бос
Жан ?ысылса белгілі
Таба алмайсы? жар?ын дос, — деуі де сонды?тан. Шынында да ?шейінде халы? ?амын жегенсіп, жылпылдап ж?ретін болыс билер мен ?кімдер тап осы т?ста ?алы? елден іргесін б?ліп алды. ?з ?улеттерінен тірі жан тізбей, кіле? кедей – кепшік, жарлы жа?ыбайды? – жалпы ?ор?ансыздарды? е?бектеген баласынан, е?кейген к?рісіне дейін к?гендей тізіп, то?ыт?ан пысы?ай ?кімдер аз бол?ан жо?.Олар?а ?кпесі ?ара ?азандай ?айна?ан а?ын а?и?атты? бетін аямай тіліп, шынды?ты шыр?ыратып орта?а шы?арды.
?з ара?нан шы??андар,
Тая? со?ып ?зі?е.
?р н?рсеге бір сауал,
Дейтін еді кезінде.
Би болысты т??ірі атты
Ел ?ор?ау?а жарамай
А?айынды е?іретті,
К?з жасына ?арамай.
Асылы, арман – м??ы ма?сап болып, ?ара?ан басыны? ?амын ?ана к?йттеп, ?у ??л?ынны? ??ла? кесті ??лына айнал?ан адамда а?айын, ата-мекен деген ??ым ?ашанда к?мескі жатады. Ж. Жабаев 1916 жыл?ы ?лт- азатты? к?терілісті? созыла т?сіп, а?пан т??керісіне ?лас?анын т?сініп, к?зі мен к?рді. Онда?ан жылдар бойы ?й?ыда жат?ан ?аза? хал?ы ел басына к?н туып, жау ал?ымнан алып, жан ?ысыл?ан кезде ?з к?ш ??дыретін к?рсете білді. Жабаев халы? басында?ы ауыр халге к?йініп, ?олына домбырасын ?ару етіп, елді рухтандырып к?терілісшілерді? ж?й ба?ылаушысыемес, д?рліккен елмен бірге болып, оны? жаршысы, жыршысы болды.
Просмотр содержимого документа
«1916 жыл?ы ?лт – азатты? к?теріліс»
Сыныбы: 9 сынып.
Пәні:Қазақстан тарихы
І. Сабақтың тақырыбы :1916 жылғы ұлт – азаттық
көтеріліс және Ж. Жабаев
ІІ. Сабақтың мақсаттары :
Білімділік : 1916 жылғы ұлт-азаттық қозғалыстың отаршылдыққа, ипериализмге қарсы сипатын түсіндіріп оның ұлт – азаттық соғысқа
ұласқанын нақты деректермен ашып көрсету. Оқушылардың назарын жалпы
ұлттық идеяға ұлсқан,тәуелсіздік идеясының — қазақ қоғамының әр түрлі топтарын біріктірген халықтық сипатына аудару.
Дамытушылық : Ұлт-азаттық көтеріліс барысында халықтардың байланыстарын дамытуға , халықтардың рухани бірігуіне және татулығына бағытталған саясатын ,Жамбыл Жабаевтың қосқан үлесі туралы көптеген
деректерді пайдалану.
Тәрбиелік : Оқушыларды Отан сүгіштікке , достыққа ,ынтмақ- пен бірлікке ,
адамгершілікке тәрбиелеу. Ж. Жабаевтың ұлт – азаттық қозғалыста халықты
өз жүрек жарды өлең жырларымен рухтандырғанын . Халықты көтеріліске шақырып , белсене араласуына үлесін қосқанын түсіндіру .
ІІІ. Сабақ көрнекі және дидактикалық құралдар :Көтеріліс басшыларының суреттері. Сызба – карта , кесте , тест тапсырмасы.
Тарихи және әдеби кітаптар : С. Асфендияров – «1916 жылғы ұлт –азаттық қозғалыс », М. Әуезов – «Қилы заман»,С .Сейфуллин – «Тар жол , тайғақ кешу ».
ІҮ. Сабақтың әдіс-тәсілі: Аралас сабақ (баяндау , дидактикалық материалдармен жұмыс істеу , өзіндік жұмыс , іздену түрінде жүргізіледі )
Ү.Базалық білім : Сырым Датұлы бастаған Кіші жүз қазақтарының 1783 – 1797 жылдардағы , Кеңесары Қасымұлыбастаған 1837 – 1847 жылдардағы , Исатай Тайманұлы мен Махамбет Өтемісұлы бастаған 1836-1838 жылдардағы және 1868 – 1870 жылдардағы Есет , Жанғожа батырлар бастаған Орал , Торғай және Маңғыстаудағы ұлт – азаттық қозғалыстар қажетті базалық білім.
ҮІ. Жаңа сабақты өту кезеңі : Қазақстан мен Орта Азия халықтарының басына қасірет әкелген 1916 жылғы оқиғаларға , яғни биыл 92 жыл толып отыр. Бұл патшалық Ресейдің отарлық езгісі мен орыстандыру саясатына қарсы болған ұлт – азаттық күресі еді. Көтерілістің тууына әсер еткен жағдайлар төмендегідей :
А) Столыпин реформасы кезінде жергілікті халықтың егішілікке жарамды жерін тартып алудың кең етек алуы ;
ә) Бірінші дүниежүзілік соғыстың халық үшін ауыр зардаптары ;
в) дәстүрлі қазақ шаруашылығының дағдарысқа ұшырауы ;
г) орыстандыру саясатының асқына түсуі , ұлттық саяси теңсіздік .
Көтерілістің басты себебі қазақ жерін отарлау , қазақ жерін қоныс аударған орыс шаруаларына күшпен тартып әперу саясатының салдары еді .
Қазақстан мен Орта Азия халықтарының 1916 жылғы жалпы бұқаралық сипат алған ұлт-азаттық қозғалысы болды. Қоғамның барлық әлеуметтік топтарын қамтыған қозғалыс барысында жалпы ұлттық ұрандар көтерілді. Қазақстанның барлық аймақтарын қамтыған үлкен қозғалысты – Жетісу облысында: Ж.Мәмбетов , Ұ. Саурықов , С.Қанаев , Қ. Шорманов , Т. Бокин , Б. Әшекеев ;
Торғай облысында: Ә. Жанбосынов , А. Иманов ,Ә. Жангелдин ;
Ақмола облысында: Ә. Майкөтов ; Бөкей даласында С. Меңдешов ;
Ақтөбе болысында: Б. Алманов ; Сырдария облысында Т. Рысқұлов ;
Көтеріліске қазақ халқы ғана емес , қырғыз , дүнген , ұйғыр ағайындар да білек сыбана белсене ат салысқан , бұл қозғалыс өлкенің жүз екі болыс елін қамтыды.
Осынау ұлы дүбірлі , ұлан ғайыр дүрмекке жасы еңкейіп қалған халық жыршысы Жамбыл атамызда үн қоспай отыра алмады. Патша жарлығын «Зілді бұрық» деп атап , тұңғыш тауып айытқан да ұлы ақынның өзі болды.
Халықтың еркі кетті баласынан ,
Сөзімнің ғибрат ал сарасынан .
Ақ патша бұрық қылды салдат
бер деп :
Он тоғыз – отыз бірдің арасынан
Осығантіріотырып көнеміз бе ? Іріктеп бар боздақты береміз бе ? Болмаса елдік қылып , тізе қосып ,
Батырға қол бастаған ереміз бе !? -деп халыққа үн тастап , кеңінен – кеңесіп ақылдасуға шақырады алғаш ол.
Жамбыл атамыз « патшаның соғысына баламызды бермейміз » деп ұран тастаған халықты күрес көрігін қыздыра түсуге үндейді.
Көген көзді қосақтап ,
Қалай ғана береміз ?!
Көздің жасы моншақтап ,
Көңіл шер боп өлерміз.
Көк жайлауды қалдырып ,
Қайда көшіп кетеміз?
Көкіректі зар қылып ,
Қорлықпен қайтып өтерміз?!-деп халықтың ар- намысын ұштап , ыза — кегін қайрай түседі.Елдің елдігі де , ердің ерлігі де халық басына қиын – қыстау күн туып тағдыры таразыға тартылған сын сағатта танылады . Ақынның:
Дүниенің кендігі
Жүрегінде басың бос
Жан қысылса белгілі
Таба алмайсың жарқын дос , — деуі де сондықтан. Шынында да әшейінде халық қамын жегенсіп , жылпылдап жүретін болыс билер мен әкімдер тап осы тұста қалың елден іргесін бөліп алды. Өз әулеттерінен тірі жан тізбей , кілең кедей – кепшік , жарлы жақыбайдың – жалпы қорғансыздардың еңбектеген баласынан , еңкейген кәрісіне дейін көгендей тізіп , тоғытқан пысықай әкімдер аз болған жоқ .Оларға өкпесі қара қазандай қайнаған ақын ақиқаттың бетін аямай тіліп , шындықты шырқыратып ортаға шығарды .
Өз араңнан шыққандар ,
Таяқ соғып өзіңе.
Әр нәрсеге бір сауал,
Дейтін еді кезінде.
Би болысты тәңірі атты
Ел қорғауға жарамай
Ағайынды еңіретті,
Көз жасына қарамай.
Асылы , арман – мұңы маңсап болып , қарақан басының қамын ғана күйттеп , қу құлқынның құлақ кесті құлына айналған адамда ағайын , ата-мекен деген ұғым қашанда көмескі жатады. Ж. Жабаев 1916 жылғы ұлт- азаттық көтерілістің созыла түсіп, ақпан төңкерісіне ұласқанын түсініп , көзі мен көрді. Ондаған жылдар бойы ұйқыда жатқан қазақ халқы ел басына күн туып , жау алқымнан алып , жан қысылған кезде өз күш құдыретін көрсете білді. Жабаев халық басындағы ауыр халге күйініп , қолына домбырасын қару етіп , елді рухтандырып көтерілісшілердің жәй бақылаушысыемес , дүрліккен елмен бірге болып , оның жаршысы , жыршысы болды.
ҮІІ. Жаңа сабақты қорытындылау : Кестелерді толтыру
1916 жылғы Қазақстандағы ұлт – азаттық қозғалыстың басшылары
