"Паскаль- программалау тілі"

П?н аты: Информатика

Сынып:9

Саба?ты? та?ырыбы: Паскаль – программалау тілі. Паскаль тіліні? негізгі элементтері.

Тілді? алфавиті. Программалау тіліні? синтаксистік диаграммалары.

Тілді? ?арапайым обьектілері.

Саба?ты? ма?саты:

Білімділігі: О?ушылар?а Паскаль программалау тілі ж?не оны? негізгі элементтері, Паскаль ортасы туралы толы? т?сінік беру;

Дамытушылы?ы: О?ушыларды алгоритмні? командаларымен ж?не ??рылыммен таныстыра отырып, алгоритм ??ру да?дыларын ?алыптастыру, логикалы? ой-?рістерін дамыту;

Т?рбиелік: О?ушыларды ??ыптылы??а, жина?ылы??а адамгершілікке т?рбиелеу.

Саба?ты? т?рі: Білім білікті ?алыптастыру саба?ы

Саба?ты? барысы:

1. ?йымдастыру

2. ?ткен материалды ?айталау

3. Жа?а саба?ты т?сіндіру

4. Саба?ты бекіту

5. ?йге тапсырма

?ткен материалды ?айталдау с?ра?тары

Алгоритм командалары есеп шартына байланысты ?алай б?лінеді?
Жай ж?не ??рама командаларды? айырмашылы?тары ?андай?
Сызы?ты? алгоритм дегеніміз не?
Тарма?талу алгоритмі мен циклдік алгоритмні? айырмашылы?ы ?андай?
Компьютерде есеп шы?ару ?андай кезе?дерден т?рады?

Жа?а саба?ты т?сіндіру

Паскаль тілін 1968-1971 жылдары Швейцарияда профессор Никлаус Вирт о?ып-?йренуге ?олайлы программалау тілі ретінде ?сын?ан болатын. Паскаль тілі ?зіні? ?арапайымдылы?ыны? ж?не тиімділігіні? ар?асында д?ние ж?зіне тез таралды.

Б?л тілде жазыл?ан программа компьютерде орындалу барысында алдымен трансляцияланады (машина тіліне аударылады), объектік программа?а т?рлендіріледі де, содан кейін ?ана орындалады.

Паскаль тіліні? негізгі элементтері

Паскаль тіліндегі программа жеке-жеке жолдардан т?рады. Оларды теру, т?зету арнайы м?тіндік редакторлар ар?ылы ат?арылады. Программада ?рбір жолдан кейін н?ктелі ?тір (;) ?ойылады.

Паскаль тілінде программа ?ш б?ліктен т?рады: та?ырып, сипаттау б?лімі ж?не операторлар б?лімі.

Кез-келген программа Program с?зінен басталып, оны? та?ырыбы жазылады. Б?л б?лім программада?ы айнымалылар, т?ра?тылар т?різді объектілерді? жалпы ?асиеттерін алдын ала аны?тап алу?а к?мектеседі.

Программаны? со??ы ж?не негізгі б?лімі операторлар б?лімі – болып табылады.

Орындалатын іс-?рекеттер, командалар осы б?лімде орналасады. Ол begin т?йінді с?зінен басталып, барлы? ат?арылатын операторлар (командалар) тізбегі жеке-жеке жолдар?а жазылып біткен со? end т?йінді с?зімен ая?талады.

Тілді? алфавиті

Тілді? алфавиті программаны? элементтерін ??руда ?олдану?а болатын символдар жиынынан т?рады. О?ан ?ріптер, цифрлар ж?не арнайы белгілер (символдар) жатады.

Тіл ерекшіліктеріне ?арай символдар тобын шартты т?рде т?мендегі топтар?а жіктеуге болады:

атаулар (идентификатор);
цифрлар;
айыру белгілері;
арнайы символдар.

Атау символдары ретінде латын алфавитіні? 26 ?ріпі мен цифрлары ?олданылады.

Арнайы символдар?а пунктуация ж?не арифметикалы? операция (амалдар) белгілері жатады.

Арифметикалы? амал белгілері:

(+) – ?осу; (-) –азайту;

(*) – к?бейту; (/) – б?лу.

DIV – ж?не (логикалы? к?бейту) операциясы;

MOD – ?алды?ты табу. Мысалы: 10 MOD 3 амалыны? н?тижесі 1;

Логикалы? амал белгілері:

AND – ж?не (логикалы? к?бейту) операциясы;

OR – немесе (логикалы? ?осу) операциясы;

NOT – емес (терістеу немесе жо??а шы?ару) операциясы;

XOR – арифметикалы? немесе амалы;

SHL – биттер (1 мен 0-дер)тіркесін сол?а ы?ыстыру;

SHR – биттер (1 мен 0-дер)тіркесін о??а ы?ыстыру;

Айыру белгілеріне бос орын, барлы? бас?ару символдары, тыныс белгілері, ENTER (келесі жол?а к?шу) пернесін басу белгісі ж?не т?сініктемелер жатады.

Сонымен айыру белгілері: ____ (бос орын); , (?тір); . (н?кте); : (?ос н?кте); ; (н?ктелі ?тір) ; ` (апостроф); (;); [;] ; {;}.

?атынас та?балары немесе салыстыру белгілері: = (те?), <>(те? емес), < (кіші), >(?лкен), <= (кіші не те?), >= (?лкен не те?).

Программалау тілдерінде «?рнек», «операторлар», «тіл синтаксисі» мен «семантикасы» ??ымдары ке? пайдаланады.

Арифметикалы? немесе логикалы? амалдар та?басымен біріктірілген айнымалар атаулар, функциялар, жиымдар т.б. ма?ынасы бар с?здер тізбегі - ?рнек деп аталады.

Программалау тіліні? белгілі бір іс-?рекетті орындай алатын тияна?ты ма?ынасы бар е? ?арапайым с?йлем – оператор деп аталады.

Тілі объектілерін, я?ни программада?ы пайдаланылатын м?ліметтерді? ??рылымы мен ?йымдастырылуын алдын ала аны?тайтын с?йлемдер жиыны - программаны? сипаттамасы болып табылады.

Синтаксистік диаграммаларда екі геометриялы? фигура тікт?ртб?рыш ж?не (кейде д??гелек) ке? пайдаланады. Тікт?ртб?рыш ішінде тілді? аны?талатын элементтер ал элипс ішінде терминалды? символдар, я?ни аны?тауды ?ажет етпейтін та?бала жазылады.

Тілді? ?арапайым объектілері

Тілді? ?арапайым объектілеріне «сан», «идентификатор», «т?ра?ты», «айнымалы», «функция» ж?не «?рнек» ??ымдары кіреді. Программада?ы негізгі амалдарды? орындалуын керекті м?ліметтерді? санды?, логикалы? немесе символды? (литерлік) м?ндері болады.

1. Сандар. Сандар мен айнымалылар б?тін ж?не на?ты болып б?лінеді. Дербес компьютерде б?тін сандар а?ылшынша integer, на?ты сандар real деп жазылады.

Мысалы: Б?тін сандар: +4, -100, 15743,0 т.б. На?ты сандар: 2.65, 0.5, -0.856, -6.0.

2. Атау – идентификатор (identification – объекті? белгілі бір символдар тіркесін с?йкестігін бекіту) программаны ж?не прграммада?ы т?ра?тыларды, типтерді айнымалаларды, функцияларды, файлдарды т.б. белгілеп жазу ?шін ?ажет.

Идентификатор – міндетті т?рде ?ріптен басталанатын сандар мен ?ріптерді? тізбегіне т?ратын атау.Мысалы: Х, Х1, С?ММА, Р23РН6, МТ54АР т.б.

3. Т?ра?ты немесе константа деп программаны? орындалу барысында бірден санды? мен берсек де немесе оны программаны? сипаттау б?лімінде идентификатор т?рінде белгілеп алып м?н берсек те болады. Олар санды?, символды?, логикалы? ж?не тіркстік (integer, real, boolean, cha string) м?ндерді ?абылдай алады. Логикалы? т?рдегі т?ра?тылар – true (а?и?ат) немесе fallig (жал?ан) м?ндеріні? біріне ие бола алады.

Мысалы: x = 25; y = -0.5; z = 4E15; g = 9.8; pi = 3.14 т.б.

4. Айнымалылар деп программаны? орындалу барысында ?р т?рлі м?ндерді ?абылдай алатын шамаларды айтады. Олар идентификаторлармен белгіленіп, ?р уа?ытта ір т?рлі м?нге ие бола алады. Айнымалылар атауы сипаттау б?лімнде var т?йінді с?зінен кейін орналасады да, атауынан кейін ?ос н?кте ?ойылып, айнымалыны? типі к?рсетіледі.

Саба?ты бекіту с?ра?тары

Паскаль тілі ?ай жылдардан бастап ?олданыла бастады?
Паскаль тілінде программа неше б?ліктен т?рады?
?10 пернесіні? ?ызметі ?андай?
?5 пернесіні? ?ызметі ?андай?
Паскаль тілінде программаны тексеру ?ай пернені? к?мегімен орындалады?
АІТ + ?5 пернесі ?андай ?ызмет ат?арады?
Программаны орындау?а жіберу ?андай пернелер комбинациясы ар?ылы орындалады?

?йге тапсырма: §2.1 – § 2.4 та?ырыпты о?у. 2.1 - 2.2- кесте.

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«"Паскаль- программалау тілі"»

Пән аты: Информатика

Сынып:9

Сабақтың тақырыбы: Паскаль – программалау тілі. Паскаль тілінің негізгі элементтері.

Тілдің алфавиті. Программалау тілінің синтаксистік диаграммалары.

Тілдің қарапайым обьектілері.

Сабақтың мақсаты:

Білімділігі: Оқушыларға Паскаль программалау тілі және оның негізгі элементтері, Паскаль ортасы туралы толық түсінік беру;

Дамытушылығы: Оқушыларды алгоритмнің командаларымен және құрылыммен таныстыра отырып, алгоритм құру дағдыларын қалыптастыру, логикалық ой-өрістерін дамыту;

Тәрбиелік: Оқушыларды ұқыптылыққа, жинақылыққа адамгершілікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: Білім білікті қалыптастыру сабағы

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру

2. Өткен материалды қайталау

3. Жаңа сабақты түсіндіру

4. Сабақты бекіту

5. Үйге тапсырма

Өткен материалды қайталдау сұрақтары

Алгоритм командалары есеп шартына байланысты қалай бөлінеді?
Жай және құрама командалардың айырмашылықтары қандай?
Сызықтық алгоритм дегеніміз не?
Тармақталу алгоритмі мен циклдік алгоритмнің айырмашылығы қандай?
Компьютерде есеп шығару қандай кезеңдерден тұрады?

Жаңа сабақты түсіндіру

Паскаль тілін 1968-1971 жылдары Швейцарияда профессор Никлаус Вирт оқып-үйренуге қолайлы программалау тілі ретінде ұсынған болатын. Паскаль тілі өзінің қарапайымдылығының және тиімділігінің арқасында дүние жүзіне тез таралды.

Бұл тілде жазылған программа компьютерде орындалу барысында алдымен трансляцияланады (машина тіліне аударылады), объектік программаға түрлендіріледі де, содан кейін ғана орындалады.

Паскаль тілінің негізгі элементтері

Паскаль тіліндегі программа жеке-жеке жолдардан тұрады. Оларды теру, түзету арнайы мәтіндік редакторлар арқылы атқарылады. Программада әрбір жолдан кейін нүктелі үтір (;) қойылады.

Паскаль тілінде программа үш бөліктен тұрады: тақырып, сипаттау бөлімі және операторлар бөлімі.

Кез-келген программа Program сөзінен басталып, оның тақырыбы жазылады. Бұл бөлім программадағы айнымалылар, тұрақтылар тәрізді объектілердің жалпы қасиеттерін алдын ала анықтап алуға көмектеседі.

Программаның соңғы және негізгі бөлімі операторлар бөлімі – болып табылады.

Орындалатын іс-әрекеттер, командалар осы бөлімде орналасады. Ол begin түйінді сөзінен басталып, барлық атқарылатын операторлар (командалар) тізбегі жеке-жеке жолдарға жазылып біткен соң end түйінді сөзімен аяқталады.

Тілдің алфавиті

Тілдің алфавиті программаның элементтерін құруда қолдануға болатын символдар жиынынан тұрады. Оған әріптер, цифрлар және арнайы белгілер (символдар) жатады.

Тіл ерекшіліктеріне қарай символдар тобын шартты түрде төмендегі топтарға жіктеуге болады:

атаулар (идентификатор);
цифрлар;
айыру белгілері;
арнайы символдар.

Атау символдары ретінде латын алфавитінің 26 әріпі мен цифрлары қолданылады.

Арнайы символдарға пунктуация және арифметикалық операция (амалдар) белгілері жатады.

Арифметикалық амал белгілері:

(+) – қосу; (-) –азайту;

(*) – көбейту; (/) – бөлу.

DIV – және (логикалық көбейту) операциясы;

MOD – қалдықты табу. Мысалы: 10 MOD 3 амалының нәтижесі 1;

Логикалық амал белгілері:

AND – және (логикалық көбейту) операциясы;

OR – немесе (логикалық қосу) операциясы;

NOT – емес (терістеу немесе жоққа шығару) операциясы;

XOR – арифметикалық немесе амалы;

SHL – биттер (1 мен 0-дер)тіркесін солға ығыстыру;

SHR – биттер (1 мен 0-дер)тіркесін оңға ығыстыру;

Айыру белгілеріне бос орын, барлық басқару символдары, тыныс белгілері, ENTER (келесі жолға көшу) пернесін басу белгісі және түсініктемелер жатады.

Сонымен айыру белгілері: ____ (бос орын); , (үтір); . (нүкте); : (қос нүкте); ; (нүктелі үтір) ; ` (апостроф); (;); [;] ; {;}.

Қатынас таңбалары немесе салыстыру белгілері: = (тең), (тең емес), (үлкен), = (үлкен не тең).

Программалау тілдерінде «өрнек», «операторлар», «тіл синтаксисі» мен «семантикасы» ұғымдары кең пайдаланады.

Арифметикалық немесе логикалық амалдар таңбасымен біріктірілген айнымалар атаулар, функциялар, жиымдар т.б. мағынасы бар сөздер тізбегі - өрнек деп аталады.

Программалау тілінің белгілі бір іс-әрекетті орындай алатын тиянақты мағынасы бар ең қарапайым сөйлем – оператор деп аталады.

Тілі объектілерін, яғни программадағы пайдаланылатын мәліметтердің құрылымы мен ұйымдастырылуын алдын ала анықтайтын сөйлемдер жиыны - программаның сипаттамасы болып табылады.

Синтаксистік диаграммаларда екі геометриялық фигура тіктөртбұрыш және (кейде дөңгелек) кең пайдаланады. Тіктөртбұрыш ішінде тілдің анықталатын элементтер ал элипс ішінде терминалдық символдар, яғни анықтауды қажет етпейтін таңбала жазылады.

Тілдің қарапайым объектілері

Тілдің қарапайым объектілеріне «сан», «идентификатор», «тұрақты», «айнымалы», «функция» және «өрнек» ұғымдары кіреді. Программадағы негізгі амалдардың орындалуын керекті мәліметтердің сандық, логикалық немесе символдық (литерлік) мәндері болады.

1. Сандар. Сандар мен айнымалылар бүтін және нақты болып бөлінеді. Дербес компьютерде бүтін сандар ағылшынша integer, нақты сандар real деп жазылады.

Мысалы: Бүтін сандар: +4, -100, 15743,0 т.б. Нақты сандар: 2.65, 0.5, -0.856, -6.0.

2. Атау – идентификатор (identification – объектің белгілі бір символдар тіркесін сәйкестігін бекіту) программаны және прграммадағы тұрақтыларды, типтерді айнымалаларды, функцияларды, файлдарды т.б. белгілеп жазу үшін қажет.

Идентификатор – міндетті түрде әріптен басталанатын сандар мен әріптердің тізбегіне тұратын атау.Мысалы: Х, Х1, СҮММА, Р23РН6, МТ54АР т.б.

3. Тұрақты немесе константа деп программаның орындалу барысында бірден сандық мен берсек де немесе оны программаның сипаттау бөлімінде идентификатор түрінде белгілеп алып мән берсек те болады. Олар сандық, символдық, логикалық және тіркстік (integer, real, boolean, cha string) мәндерді қабылдай алады. Логикалық түрдегі тұрақтылар – true (ақиқат) немесе fallig (жалған) мәндерінің біріне ие бола алады.

Мысалы: x = 25; y = -0.5; z = 4E15; g = 9.8; pi = 3.14 т.б.

4. Айнымалылар деп программаның орындалу барысында әр түрлі мәндерді қабылдай алатын шамаларды айтады. Олар идентификаторлармен белгіленіп, әр уақытта ір түрлі мәнге ие бола алады. Айнымалылар атауы сипаттау бөлімнде var түйінді сөзінен кейін орналасады да, атауынан кейін қос нүкте қойылып, айнымалының типі көрсетіледі.

Сабақты бекіту сұрақтары

Паскаль тілі қай жылдардан бастап қолданыла бастады?
Паскаль тілінде программа неше бөліктен тұрады?
Ғ10 пернесінің қызметі қандай?
Ғ5 пернесінің қызметі қандай?
Паскаль тілінде программаны тексеру қай перненің көмегімен орындалады?
АІТ + Ғ5 пернесі қандай қызмет атқарады?
Программаны орындауға жіберу қандай пернелер комбинациясы арқылы орындалады?

Үйге тапсырма: §2.1 – § 2.4 тақырыпты оқу. 2.1 - 2.2- кесте.

Пән аты: Информатика

Сынып:9

Сабақтың тақырыбы: Мәлімет типтері. Стандартты функциялар. Стандартты типтерінің

сипатталуы.

Сабақтың мақсаты:

Білімділігі: Оқушыларға Паскаль программалау тілінің алфавиті, тілдің қарапайым объектілері, мәліметтер типтері, стандартты функциялар, өрнектер және олардың жазылуы туралы толық мағлұмат беру.

Дамытушылығы: Паскаль программалау тілдің алфавиті, тілдің қарапайым объектілері, мәліметтер типтері, стандартты функциялар, өрнектер және олардың жазылуы туралы толық мағлұмат бере отырып, оқушылардың білім білік дағдыларын қалыптастыру, алған білімдерін дамыту;

Тәрбиелік: Оқушыларды ұқыптылыққа, жинақылыққа адамгершілікке патриоттыққа, жауапкершілікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: теориялық сабақ

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру

2. Өткен материалды қайталау

3. Жаңа сабақты түсіндіру

4. Сабақты бекіту

5. Үйге тапсырма

Өткен материалды қайталдау сұрақтары

Паскаль тілі қай жылдардан бастап қолданыла бастады?
Паскаль тілінде программа неше бөліктен тұрады?
Ғ10 пернесінің қызметі қандай?
Ғ5 пернесінің қызметі қандай?
Паскаль тілінде программаны тексеру қай перненің көмегімен орындалады?
АІТ + Ғ5 пернесі қандай қызмет атқарады?
Программаны орындауға жіберу қандай пернелер комбинациясы арқылы орындалады?

Жаңа сабақты түсіндіру

Мәлімет типтері

Мәліметтердің немесе шамалардың типі деп, олардың қабылдай алатын мәндерінің және олармен орындауға болатын амалдардың жиынын анықтауды айтады, яғни тип дегеніміз – шамалардың қабылдайтын мәндеріне берілетін сипаттама.

Паскаль тілінде пайдаланатын барлық типтер скалярлық (қарапайым) және құрылымдық (структуралық) болып үлкен екі топқа бөлінеді. Скалярлық типке шамалардың стандартты типі және жасанды тип (тағайындалған) жатады. Стандартты типтерге:

бүтін – INTEGER нақты – REAL логикалық – BOOLEAN
тіркестік – STRING мәтіндік - TEXT типтер жатады.

Құрылымдық типтегі жиымдар – ARRAY, жазбалар – RECORD, жиындар – SET және файлдар – FILE түрлеріне бөлінеді.

Стандартты функциялар

Турбо Паскаль тілінде алдын ала програмалары жасалып стандарттты модульге жинақталып қойылған, қажет кезінде пайдалануға болатын объектілер бар. Солардың бірі стандартты функциялар болып табылады. Олар жиі кездесетін математикалық және басқа да функцияларды есептеу үшін қолданылады.

Енді программаларда жиі пайдаланылатын функцияларды қарастырайық.

Арифметикалық функциялар
Типтерді өзгерту функциялары.

Арифметикалық функциялар

Математикада жазылуы

Паскаль тілінде жазылуы

Атқаратын қызметі

Функция типі

|x|

arctg x

cos x

sin x

e x

[x]

Inx

х 2

Abs (x)

Arctan (x)

Cos (x)

Sin (x)

Exp (x)

Frac (x)

Int (x)

Ln (x)

Sqr (x)

Sqrt (x)

Аргументтің абсолюттік шамасы

Аргументтің арктангенсі

Аргументтің косинусы

Аргументтің синусы

е-нің х дәрежесі

х-санының бөлшек бөлігі

х-санының бүтін бөлігі

х-санының натурал логарифмі

п-дің мәні

х-тің квадраты

х-тің квадрат түбірі

х-тің типіндей

нақты

нақты (бүтін)

нақты

х-тің типіндей

нақты

Стандартты типтердің сипатталуы

Шамаларға қолданылатын амалдар олардың типтеріне байланысты болады.

Бүтін сан түріндегі тип. Бүтін типтегі мәндерді қабылдайтын атаулар былай сипатталады:

атау1, атау2, ...., атауn: тип;

мұнда тип орнында бүтін типті көрсететін түйінді сөздің бірі жазылады. Мысалы, integer, byte

Арифметикалық амалдар.

Белгілер	Операциялар	Операндтар типі	Нәтиже типі
+	қосу	Екеуі де бүтін, не біреуі Бүтін, біреуі нақты	Бүтін, нақты
-	азайту	Екеуі де бүтін, не біреуі Бүтін, біреуі нақты	Бүтін, нақт
*	көбейту	Екеуі бүтін немесе екеуінің біреуі нақты	Бүтін, нақты
/	бөлу	Бүтін немесе нақты	Нақты
Div	Бүтін бөлу	Бүтін	Бүтін
Mod	Бүтін қалдық	бүтін	бүтін

Төмендегі стандартты функциялар бүтін аргументтер үшін бүтін мән береді:

Abs(x) – бүтін х санының абсолют шамасы

Sqr(x) – бүтін х анының квадраты

Trunc(x) – нақты х санының бүтін бөлігі

Round (x) – нақты х саны дөңгелектеніп бүтін нәтиже береді.

Succ(x)- х-тан кейінгі бүтін санды береді.

Pred(x) – х-тың алдындағы бүтін санды береді.

Сабақты бекіту сұрақтары

Тілдің алфавиті нелерден тұрады?
DIV және MOD функциялары не үшін қолданылады?
Программа қандай оператормен басталады?
Программаның негізгі бөлігі қандай түйінді сөзбен басталып, қандай сөзбен аяқталады?
Идентификатор дегеніміз не?
Жиым дегеніміз не?
Мәліметтердің типі дегеніміз не?
Мәліметтердің типтері қалай сипатталады, олар қандай қызмет атқарады?
Мәліметтердің қандай типтері бар?
Атаулардың типтері қалай сипатталады?
Паскаль тілінде стандартты функциялар қалай жазылады?
Арифметикалық өрнек дегеніміз не? Өрнектер Паскаль тілінде қалай жазылады?