7. Жатты?у мен есеп шы?ару ар?ылы о?ушыларды? алгоритм ??ру да?дысын ?алыптастыру.
Аны?тама. Алгортим- берілген есепті? шы?ару жолын реттелген амалдар тізбегі т?ріне келтіру.
Алгоритм ??ру?а мысалдар: Жолдан ?ту,?алааралы? телефонмен байланысу, ?азынаны іздеу, т. б. келтіруді ?сыну?а болады. К?н т?ртібі, шай ?айнату, ?й тапсырмасын орындау, компьютерде ойнау, футбол ойнау, шахмат ойнау, т. б. алгоритмдерді талдап мысал келтіруге болады.
Мысал: Студент болу ?шін алгоритмні? мынадай ?адамдарын орындау керек:
1. Орта мектепті бітіріп,аттестат алу.
2. ?лтты? біры??ай тест бойынша сына? тапсыру.
3. Тест ?орытындысы бойынша жины?ан балл к?рсетілген ??жаттарды? конкурс?а тапсыру.
4. Конкурстан ?ту.
Алгоритмні? ?асиеттері:
1. Ай?ын,д?л ?рнектелуі.
2. ?зіктілігі.
3. Н?тижелілігі.
4. Жалпыламалы?ы.
5. Формалды орындалуы.
1. Алгоритмні? ай?ын, д?л ?рнектелу ?асиеті. Алгоритмде келтірілген ?рбір іс-?рекет ма?ынасы ай?ын, на?ты аны?талып, орындаушы?а т?сінікті болуы тиіс. Алгоритмде тек к?рсетілген ?адамдар ?ана орындалады. Есеп шы?ару жолы бірм?нді аны?тал?анды?тан орындаушы алгоритм командаларын ойланбай орындауына болады.
2. Алгоритмні? ?зіктілік ?асиеті. Алгоритм орындау процесі бірнеше ?адамнан т?рады. Алгоритм аралы? н?тиже беретіндей бірнеше ы?шам б?ліктерге, ал олар ?адамдар?а б?лінеді, ?р ?адам ?з кезегінде жеке ?рекеттерге жіктеледі.Бір ?адамда бір немесе бірнеше ?рекет орындалады. Б?л ?рекеттерсаны шектеулі болуы тиіс. Алды??ы ?рекетті? ?орытындысы келесі ?ректті? керекті м?ліметі ретінде ?олданылады. Орындаушы ал?аш?ы ?рекетті ая?тамай, келесіге к?ше алмайды.
3. Алгоритмні? н?тижелілік ?асиеті. Кез келген алгоритм белгілі бір уа?ыт ішінде ?андай да бір н?тиже беруі тиіс. Алгоритм орындалып бол?анда есепті? шешуін немесе шешуі жо? деген н?тиже беруі ?ажет. ?рбір алгоритмде бастап?ы деректер болады, алгоритм орындалып бол?анда н?тиже шы?ады.Мысалы, сандарды ?осу алгортмі ?шін ?осыл?ыштарды? м?ні- бастап?ы деректер, н?тижесі - ?осынды болады. Кейде алгоритмні? бірнеше ?адамы ?айталана беріп н?тиже бермейді. Ондай алгоритм циклден шы?пайтын, н?тижесіз бол?анды?тан ?айта ??ру ?ажет.
4.Алгоритмні? жалпыламалы? немесе орта?ты? ?асиеті.
Белгілі бір алгоритм жеке есепті ?ана емес, о?ан ??сас бас?а да есептер ді шешуге м?мкіндік беруі тиіс. Берілген м?ліметтерге ?атысты н?тиже ?ана ?згеше болады. Мысалы, квадрат те?деуді шешу алгоритмі кез келген a,b,cм?ндері ?шін ??рылады. Ал берілген б?рышты? синусын аны?тау алгоритмі кез келген ал?аш?ы б?рыш аргументі ар?ылы оны? (sin) на?ты м?нін есептеуге м?мкіндік береді, т. с. с.
5.Алгоритмні? формалды орындалуы.
Орындаушы алгоритм ма?ынасын,есепті? ?ойылуын т?сінбегенмен, ?р команданы (?рекетті) орындай отырып, д?рыс н?тиже алады. Алгоритм ?адамдарында к?рсетілген ?рекеттерді д?рыс орындау ?шін, ?рбір ?рекет орындаушы?а т?сінікті болуы ?ажет. Мысалы, х санын квадратта дегенді т?менгі сынып о?ушылары т?сінбейді, ал оны х санын х санына к?бейт деп айтса, онда б?л айтыл?анды олар орындай алады. Демек, алгоритм белгілі бір орындаушы?а (адам?а, адамдарды? білім де?гейіне, машина?а т. б.) арналып ??рылады.
Орындаушы алгоритм командаларын орындай отырып, ?зі ат?арып отыр?ан істі? м?н – жайына к??іл аудармай - а? белгілі бір н?тиже ала алады, я?ни орындаушы формалды ?рекет етеді. Алгоритмні? б?л ма?ызды ерекшелігін оны? формалды орындалуы деп аталады. Б?л ?асиет алгоритмні? орындалуын компьютерге ж?ктеуге м?мкіндік береді.
2. Алгоритмдерге мысал келтіру. 5. Алгоритм құруға есеп шығару.
3. Алгоритмнің қасиеттері. 6. Бақылау және тестілеу сұрақтары арқылы оқушылардың игерген білімін тексеру.
7. Жаттығу мен есеп шығару арқылы оқушылардың алгоритм құру дағдысын қалыптастыру.
Анықтама. Алгортим- берілген есептің шығару жолын реттелген амалдар тізбегі түріне келтіру.
Алгоритм құруға мысалдар: Жолдан өту ,қалааралық телефонмен байланысу, қазынаны іздеу, т. б. келтіруді ұсынуға болады. Күн тәртібі, шай қайнату, үй тапсырмасын орындау, компьютерде ойнау, футбол ойнау, шахмат ойнау, т. б. алгоритмдерді талдап мысал келтіруге болады.
Мысал: Студент болу үшін алгоритмнің мынадай қадамдарын орындау керек:
1. Орта мектепті бітіріп ,аттестат алу.
2. Ұлттық бірыңғай тест бойынша сынақ тапсыру.
3. Тест қорытындысы бойынша жиныған балл көрсетілген құжаттардың конкурсқа тапсыру .
4. Конкурстан өту.
Алгоритмнің қасиеттері:
1. Айқын,дәл өрнектелуі.
2. Үзіктілігі.
3. Нәтижелілігі.
4. Жалпыламалығы.
5. Формалды орындалуы.
1. Алгоритмнің айқын, дәл өрнектелу қасиеті. Алгоритмде келтірілген әрбір іс-әрекет мағынасы айқын, нақты анықталып, орындаушыға түсінікті болуы тиіс. Алгоритмде тек көрсетілген қадамдар ғана орындалады. Есеп шығару жолы бірмәнді анықталғандықтан орындаушы алгоритм командаларын ойланбай орындауына болады.
2. Алгоритмнің үзіктілік қасиеті. Алгоритм орындау процесі бірнеше қадамнан тұрады. Алгоритм аралық нәтиже беретіндей бірнеше ықшам бөліктерге, ал олар қадамдарға бөлінеді, әр қадам өз кезегінде жеке әрекеттерге жіктеледі.Бір қадамда бір немесе бірнеше әрекет орындалады. Бұл әрекеттерсаны шектеулі болуы тиіс. Алдыңғы әрекеттің қорытындысы келесі әректтің керекті мәліметі ретінде қолданылады. Орындаушы алғашқы әрекетті аяқтамай, келесіге көше алмайды.
3. Алгоритмнің нәтижелілік қасиеті. Кез келген алгоритм белгілі бір уақыт ішінде қандай да бір нәтиже беруі тиіс. Алгоритм орындалып болғанда есептің шешуін немесе шешуі жоқ деген нәтиже беруі қажет. Әрбір алгоритмде бастапқы деректер болады, алгоритм орындалып болғанда нәтиже шығады.Мысалы, сандарды қосу алгортмі үшін қосылғыштардың мәні- бастапқы деректер, нәтижесі - қосынды болады. Кейде алгоритмнің бірнеше қадамы қайталана беріп нәтиже бермейді. Ондай алгоритм циклден шықпайтын, нәтижесіз болғандықтан қайта құру қажет .
4.Алгоритмнің жалпыламалық немесе ортақтық қасиеті.
Белгілі бір алгоритм жеке есепті ғана емес, оған ұқсас басқа да есептер ді шешуге мүмкіндік беруі тиіс. Берілген мәліметтерге қатысты нәтиже ғана өзгеше болады. Мысалы, квадрат теңдеуді шешу алгоритмі кез келген a,b,cмәндері үшін құрылады. Ал берілген бұрыштың синусын анықтау алгоритмі кез келген алғашқы бұрыш аргументі арқылы оның (sin) нақты мәнін есептеуге мүмкіндік береді, т. с. с.
5.Алгоритмнің формалды орындалуы.
Орындаушы алгоритм мағынасын,есептің қойылуын түсінбегенмен, әр команданы (әрекетті) орындай отырып, дұрыс нәтиже алады. Алгоритм қадамдарында көрсетілген әрекеттерді дұрыс орындау үшін, әрбір әрекет орындаушыға түсінікті болуы қажет. Мысалы, х санын квадратта дегенді төменгі сынып оқушылары түсінбейді, ал оны х санын х санына көбейт деп айтса, онда бұл айтылғанды олар орындай алады. Демек, алгоритм белгілі бір орындаушыға (адамға, адамдардың білім деңгейіне, машинаға т. б.) арналып құрылады.
Орындаушы алгоритм командаларын орындай отырып, өзі атқарып отырған істің мән – жайына көңіл аудармай - ақ белгілі бір нәтиже ала алады, яғни орындаушы формалды әрекет етеді. Алгоритмнің бұл маңызды ерекшелігін оның формалды орындалуы деп аталады. Бұл қасиет алгоритмнің орындалуын компьютерге жүктеуге мүмкіндік береді.
Бекіту: Жаңа сабаққа байланысты сұрақ жауап беру
Сабақты қорытындылау: Жаңа сабақты түсіндіріп, оқушылардың біліміне сәйкес бағалау
Үй тапсырмасын беру: Алгоритм ұғымы. Алгоритмнің қасиеттері.
