Научная статья : ПРИМЕНЕНИЕ ИНФОРМАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ В ОБРАЗОВАНИИ

TA’LIMDA AXBOROT TEXNOLOGIYALARINI QO‘LLASH

ПРИМЕНЕНИЕ ИНФОРМАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ В ОБРАЗОВАНИИ

Мехмонова Нафиса Кароматовна

Информационные технологии становятся неотъемлемым компонентом содержания обучения, средством оптимизации и повышения эффективности учебного процесса, а также способствуют реализации многих принципов развивающего обучения

Ma'lumki, «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» milliy tajribalar tahlili va ta’lim tizimidagi jahon miqyosidagi yutuqlar asosida tayyorlangan hamda har tomonlama kamol topgan, yuksak umumiy va kasb-hunar madaniyatiga, ijodiy va ijtimoiy faollikka, ijtimoiy-siyosiy hayotda mustaqil ravishda mo‘ljalni to‘g‘ri ola bilish mahoratiga ega bo‘lgan, istiqbol vazifalarni ilgari surish va hal etishga qodir kadrlarning yangi avlodini shakllantirishga yo‘naltirilgandir. Unda xalqimizning boy intellektual merosi umumbashariy qadriyatlari, madaniyati asosida, iqtisodiyot, fan, texnika va texnologiyalarining yutuqlari asosida chuqur bilim va tafakkurga ega bo‘lgan malakali kadrlarni tayyorlash bo‘yicha aniq tadbirlar belgilangan. Ushbu tadbirlarni sамарали amalga oshirishda ta’lim jarayonida axborot texnologiyalardan foydalanishni uqtirish maqsadga muvofiqdir. Axborot texnologiyalaridan o‘quv-tarbiya ishlarida unumli foydalanish uchun ta’limning zamonaviy didaktik vositalar kompleksi bilan jihozlangan maxsus o‘quv xonalari – avtomatlashtirilgan auditoriyalar, zallar bo‘lishi maqsadga muvofiqdir. Inson faoliyatida texnikaning qo‘llanilishi, ayniqsa, uning o‘quv-tarbiya jarayonini takomillashtirish maqsadida ishlatilishi o‘ziga xos omillarga egadir. Bu omillar birinchidan, o‘qituvch va o‘quvchi faoliyatining keskin o‘zgarishiga, ikkinchidan, o‘quvchiga yetkazilishi kerak bo‘lgan voqea va hodisalarning chuqurroq o‘rganilishi va o‘zlashtirilishiga zamin tay-yorlashdan iboratdir. Ma'lumki, hozirgi vaqtda dars – ta’limning asosiy shaklidir. Dars jarayonida o‘qituvchining faoliyati asosiy ahamiyatga ega. O‘qituvchi o‘quvchiga o‘z predmeti bo‘yicha muayyan ma'lumotlarni yetkazish bilangina cheklanib qolmay, ularni idrok qilishga, mustaqil ishlashga o‘rgatmog‘i lozim. Ana shu muammolarni hal qilishda axborot texnologiyalari va kompyuter texnikasining roli kattadir. Bugungi kunda axborot texnologiyalari jamiyatimiz rivojlanishiga ta'sir etuvchi eng muhim omillardan biri hisoblanadi. Axborot texnologiyalari insoniyat taraqqiyotining turli bosqichlarida ham mavjud bo‘lib, hozirgi zamon axborotlashgan jamiyatning o‘ziga xos xususiyati shundaki, axborot texnologiyalari barcha mavjud texnologiyalar, xususan, yangi texnologiyalar orasida yetakchi o‘rin egallamoqda. Axborot texnologiyasi va texnik vositalar samarasini belgilaydigan didaktik materiallardan keng foydalanish zamonaviy pedagogik texnologiyalarning asosiy belgilaridan biridir. Milliy dasturda ta’lim-tarbiya jarayonini boshqarishning bu muhim vositasiga alohida urg‘u berilgan. Axborotli vositalar (kompyuter, elektron aloqa, radio, televidenie) dan foydalanish darajasi ikki omil bilan aniqlanadi:

O‘quv jarayoni uchun axborotli vositalar samara beradigan mavzular yuzasidan didaktik materiallarni ishlab chiqish.

Pedagoglarning o‘z amaliy faoliyatlarida texnik vositalar va didaktik materiallardan metodik jihatdan to‘g‘ri foydalana olish tayyorgarligini tekshirish.

Axborotli ta’lim jarayoni oldindan pedagogik loyihalangandagina ko‘zlangan maqsadga erishish mumkin. Pedagogik jarayonni kompyuterlashtirish asosiy yo‘nalishlaridan biri va zamonaviy pedagogik texnologiyalarning shug‘ullanishi lozim bo‘lgan sohasidir.

Axborot texnologiyalari – bu odamlarning bilimlarini rivojlantiradigan, ularning texnika va ijtimoiy jarayonlarni boshqarish bo‘yicha imkoniyatlarini kengaytiradigan ma'lumotlarni tashkil etish, saqlash, ishlab chiqish, tiklash, uzatish usullari va texnik vositalaridir. Yana shuningdek, axborot texnologiyalari deganda, ma'lum bir maqsadga erishish uchun amalga oshiriladigan jarayonlar zanjiridan iborat yaratuvchi faoliyat tushuniladi. Agar texnologik zanjirni tashkil etuvchi jarayonlar, ular orasidagi axborot almashinuvini tashkil etish va ularni uyg‘unlashtirishda kompyuterlardan foydalanish imkoniyati yaratilsa, har qanday texnologiyaning samaradorligi ortadi. Albatta, buning uchun mazkur texnologiyani sinchiklab o‘rganish, jarayonlardagi va ular o‘rtasidagi axborot almashinuvini, shuningdek, jarayonlar zanjirini (ya'ni texnologiyani) boshqarishning axborot ta'minotini tahlil etish zaruriyati paydo bo‘ladi.

Axborot texnologiyalari ta’lim jarayonida muhim o‘rin tutib, quyidagi vazifalarni hal etishga yordam beradi:

- har bir odamga xos noyob fazilatlardan iborat individual qobiliyatlarni o‘qitilayotgan o‘quvchi va talabalarda ochish, saqlash va rivojlantirish, ularda bilish qobiliyatlarini, o‘zini o‘zi kamolotga etkazishga intilishni shakllantirish;

- voqea va hodisalarni kompleks o‘rganishni, aniq, tabiiy-ilmiy,texnikaviy, ijtimoiy, gumanitar fanlar va san'at orasidagi o‘zaro bog‘liqlikning chambarchasligini ta'minlash;

- o‘quv-tarbiya jarayonlarining mazmun, shakl va metodlarini doimiy tarzda va dinamik ravishda yangilash.

Ta’lim tizimi nuqtai nazaridan axborot texnologiyalarining joriy etilishi bilan birga yuzaga keladigan quyidagi muammolar muhimdir:

1. Texnik muammolar – bular ta’lim tizimida foydalaniladigan elektron-hisoblash va mikroprotsessor texnikasiga qo‘yiladigan talablarni, ularni amalda qo‘llash xususiyatlarini belgilaydi;

2. Dastur muammolari – bular ta’lim tizimida foydalanish uchun dastur ta'minotining tarkibi va turlarini, ularning qo‘llanish tarkibi va xususiyatlarini belgilaydi;

3. Tayyorgarlik muammolari – bular o‘qituvchi va o‘quvchi, pedagog va talabalarning axborot-kommunikasiya texnologiyalaridan, shu jumladan, hisoblash texnikasidan ham foydalanish uquvi bilan bog‘liqdir.

Bugungi kunda ta’limni axborotlashtirishda asosiy yo‘nalish turli o‘quv fanlari bo‘yicha pedagogik dastur vositalarini yaratishdan iborat bo‘lib qoldi. Ammo mavjud va ishlab chiqilayotgan kompyuter texnikasi bazasidagi pedagogik dastur vositalari o‘qitish nuqtai nazaridan ta’lim sifatida muhim siljishlarga olib kelishi mumkin. Buning sabablaridan biri-kompyuter texnologiyalari an'anaviy tashkil etilgan o‘qitish jarayonida joriy etila boshlanganligidir. U o‘zining asosiy mazmuni va metodlari bo‘yicha bu texnologiyalarga yo‘naltirilmagan va ularga ehtiyoj sezmaydi.

Ta’lim texnologiyalari doimo axborotli bo‘lgan, chunki ular ko‘p xil axborotni saqlash, uzatish, foydalanuvchilarga etkazish bilan bog‘liq edi. Kompyuter texnikasi va kommunikasiya vositalari paydo bo‘lishi bilan o‘qitish texnologiyalari tubdan o‘zgardi. Ta’lim jarayonida axborot texnologiyalarini amalga oshirilishi quyidagilarning mavjud bo‘lishini taqozo etadi:

-ta’limning texnik vositalari sifatida kompyuterlar va kommunikasiya vositalari;

- ta’lim jarayonini tashkil etish uchun unga mos tizimli va amaliy dastur ta'minoti;

- ta’lim-tarbiya jarayonida yangi o‘quv-texnika vositalarini tatbiq etish bo‘yicha mos metodik ishlanmalar.

Keyingi vaqtlarda «o‘qitishning kompyuter texnologiyalari» tushunchasi tarqalib, bunda kompyuterlar bazasida amalga oshirilgan o‘qitish texnologiyalari tushuniladi. Biroq axborot texnologiyalari tushunchasi o‘qitishning kompyuter texnologiyalari tushunchasidan kengroqdir, chunki kompyuterlar axborot texnologiyalari texnik vositalarining tarkibiy qismidir.

Ta’lim jarayonida axborot texnologiyalaridan foydalanish, ta’limda yuqori samaradorlikka erishish uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. Hozirgi kunda ta’lim jarayonini texnik vositalarsiz tasavvur qilib bo‘lmaydi. Maktablarda, lisey va kollejlarda, oliy ta’limda axborot texnologiyalarini qo‘llash orqali dars o‘tish o‘quvchilarga berilayotgan axborotni tez va oson etib borishini, ularni tushunarli va xotirada yaxshi saqlanishining asosi bo‘ladi.

Demak, axborot texnologiyalari–talabalarning bilimlarini rivojlantiradigan, ularning texnika va ijtimoiy jarayonlarni boshqarish bo‘yicha imkoniyatlarini kengaytiradigan, ma'lumotlarni tashkil etish, ishlab chiqish, tiklash, uzatish usullari va texnika vositalari bo‘lib xizmat qilar ekan. Biz talabalar undan to‘g‘ri va samarali foydalansak, ta’lim jarayonida yuqori samaradorlikka erishish mumkin.