30. Сутек. Сутектің табиғатта таралуы және алынуы.
Сабақтың мақсаты:Білімділік: Оқушыларға «сутек» жайлы жаплы түсінік
беру. Оның ашылу тарихы, алыну әдістерін
тәжірибелеу арқылы ұғындыру.
Дамытушылық: Оқушылардаың сутек тақырыбына
қаншалықты меңгергенін, атом, газ,
металдармен реакция теңдеуін жаза білу,
оны сабақ әдісі теңестіру, алыну әдістеріне
көз жеткізе білу.
Тәрбиелілік: Экологиялық тәрбие беру, белсенділікке
тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: Жаңа тақырыпты ұғындыру сабағы.
Әдіс – тәсілдері: Эссе жаздыру, салыстыру, тәжірибелеу арқылы оқыту.
Көрнекілігі:
Кесте «сутек» тақырыбына жоба
периодтық кесте
сөздік кесте
салыстыру кестесі
химия ғалымдарының портреттері
сутекті жинау приборы 24, 25-суреттер.
Кипп аппараты
Реактивтер, химиялық ыдыстар
Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі
Оқушыларды түгендеу;
Сабаққа дайындау, зейінін аудару
ІІ. Білімге шақыру:
Балалар, өткен сабақта «Оттек. Оксидтер. Жану» тарауын аяқтадық. Осы тараудан білгендеріңді қолдана отырып, келесі химиялық элемент «Сутек» туралы мағлұматтар аласыңдар. Ол үшін сендер оқулықпен жұмыс жасайсыңдар. «Сутек. Сутектің табиғатта таралуы және алынуы» тақырыбының ішіндегі «сутекті алу» тақырыпшасына дейін оқып шығу.
(82-бет)
Оқып болған соң оқушылардың қаншалықты білгенін тексеру үшін мына сөздерден тұратын шағын эссе жаздыру. «Күн, жер, газ, қосылыстар, белсенділік, жеңіл жай зат, жанартау, сұйық отын,тау жыныстары.
Осы бойынша жазылған шағын әңгімелерін оқытып шығамын.(4-5 оқушы тыңдау) Оқып болған соң, қалып қойғандарын өзім толықтырып, қателерін жөндеймін.
ІІІ. Ұғыну
«Сутегі тақырыбына жоба»
алынуы периодтық кестедегі орны
жай зат СУТЕК химиялық элемент
ашылу тарихы табиғатта кездесуі
Химиялық элемент
Химиялық элемент сутек
Химиялық таңбасы Н
Оқылуы аш
Аталуы гидрогениум
Салыстырмалы атомдық массасы Аr (Н) =1,008
Салыстырмалы молекулалық массасы Мr (Н) =2,016
Химиялық формуласы Н2
Топ 1
Период 1
Реттік нөмері 1
Сутегі қосылыстарда бір валентті
Табиғатта кездесуі
Оттекпен салыстыра отырып айту
Табиғатта кездесуі
Оттек
Сутек
Атмосферада – 21%
жер қыртысында – 49,13%
адам ағзасынад – 65%
биохимиялық процеске қатысады
Оқушылар «Сутек» бөлігіне мына жазуларды толтыру керек
күн жұйесінде – 92%
суда – 11%
тас көмір, сұйық күйдегі мұнай, тау жынысы құрамында
Өміріне шолу жасау: Генри Кавендиш (1731-1810) ағылшын ғалымы. 1766 ж. Сутегін таза күйінде алды
Сутек терминін түсіндіру: Француз ғалымы А.Лавуазье сутектің жай зат екенін анықтап, оған «гидрогениум» деген ат берген. Латынша бұл
«су тудырушы» дегенді білдіреді.
«Сутек» элементін алу тәсілдерімен таныстыру
Өнеркәсіпте
Суды тұрақты электр тогымен айыру арқылы алу
э.т.
2Н2О = 2Н2 + О2
Метанның сумен әрекеттесуі
СН4 + 2Н2О = СО2 + 4Н2 – 165 кДж
Лабораторияда
Белсенді металдарды (Mg, Zn,) сұйытылған HCI немесе H2SO4 әрекеттестіріп алуға болады.
Демострациялау
Сынауыққа 1-2 түйір мырыш салып, үстіне сұйытылған тұз немесе күкірт қышқылын құяды. Реакция жүре бастағанда газ көпіршіктері пайда болады. Ол – сутек газы. Толық көз жеткізу үшін сынауықтың аузына тұтатылған сіріңке апарсақ, «пах» деген дыбыс береді.
Zn + 2HCI = ZnCI2 + Н2
Zn + H2SO4 =ZnSO4+ Н2
Белсенді металл +қышқыл =тұз+сутек газы (дәптерге жазу)
Демонстрациялау
Сынауыққа ақ – сұр түсті металл күйдегі кальцийдің немесе дің 1-2 түйірін салады. Үстіне су құйғанда кальций немесе натрий онымен шабытты әрекеттесіп, сутектің бөлінуін байқауға болады.
Са+2 H2O =Ca (OH) 2+ H2
2Na+ 2H2O=2 NaOH+ H2
Өте белсенді металл+су=металл гидроксиді+сутек газы (дәптерге жазу)
Ал, енді балалар алған газымызды жинау әдісімен танысайық
Суды ығыстыру арқылы жинау;
Ауаны ығыстыру арқылы жинау.
Сутек жинау қондырғыларын сурет арқылы түсіндіру.
Сутекті көп мөлшерде алу үшін қолданылатын арнайы аспап - Кипп аппаратын көрсетіп, таныстыру.
IV. Сергіту . Ойын «Тормен су әкелу»
Сынып оқушыларының ішінен 2 оқушы шығады. Екі оқушыға қолдарына себет ұстатып, мынадай тапсырма беріледі: екі оқушыға металдан немесе жіптен тоқылған тор беріледі. Суды төкпей, жылдам әкелу керек. Қалай әкелуге болады?
Жауабы: Торға H2 O формуласын жазып салады да әкеліп, береді.
V. Сабақтың келесі сатысы – ойлану
Оқулықтың соңындағы жаттығуларды орындау.
9-жаттығуды орындауға 2 оқушы шығады
Fe + H2SO4 = К+H2O=
АІ + HCI = Ва+ H2O=
Оқушыларды 3 топқа бөліп өзіндік жұмыс жүргізу
Тапсырмалары:
1-қатар Са+ H2SO4 =
Fe(ІІ) + H2SO4 =
2-қатар Mg+ H2SO4 =
Zn+ H2SO4 =
3-қатар Fe(ІІІ) + HCI =
Mg+ HCI =
Тапсырманы орындап болған әр қатар тапсырмаларын алмастырып тексертіп, баға қою
3-жаттығуды сыныппен жұмыс жасау
Не себепті сутек «тиімді отын» ретінде бағаланады?
VІ. Қорытындылау
Күн жүйесінде планеталардың негізгі бөлігі – сутек газы. Сутектің Жер бетіндегі қосылыстардың маңыздысы – су. Сутекті өнеркәсіпте алу үшін түрлі химиялық тәсілдер пайдаланылады. Соның бірі – суды электр тогының көмегімен айыру.
Лабораторияда сутек газын белсенді металдарды қышқылдармен немесе сумен әрекеттестіріп алады.
VІІ. Бағалау
Өтілген сабақтың қорытындысы бойынша оқушыларды бағалау
VІІІ. Үйге тапсырма
Үйге тапсырма 30-оқу
Жаттығулар – 7, 10 85-бет
Іздену
Не себепті сутек «тиімді отын» ретінде бағаланады?