Спирттер.

Сабақтың тақырыбы: Спирттердің қасиеттері және қолданылуы

Мақсаты: Спирттердің қайда, қандай мақсатқа қолданылатынын білу

Сабақ әдісі: Сұрақ – жауап, баяндау ассоцияция әдісі.

Керекті құралдар: Спирт, натрий металы, күкірт қышқылы.

Көрнекіліктер: Интерактивті тақта оқушының жұмыс дәптері.

Пәнаралық байланыстар: Биология, валеология

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі

ІІ. Жаңа сабақ.

Өткен сабақпен байланыстыру.

Химиялық қасиеттері

Қолданылуы

а) « Ой қозғау» кезеңі

б) « Ой шақыру» кезеңі

в) Мағынасын түсіндіру

г) Мағынасын талдау кезеңі

ІІІ. Тұжырымдау кезеңі. (Бекіту.)

ІV. Үй тапсырмасын тесттік тапсырма арқылы бағалау.

Сабақтың жоспары:

I.“Қызығушылықты ояту”

II. “Мағынаны тану”

IV. “Ой толғау”

Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен сәлемдесіп, зейінін сабаққа аудару.

І. «Қызығушылықты ояту»

Оқушылар бүгінгі танысатын жаңа сабағымыз спирттер туралы болмақ.

Оқушыларға сұрақ: Спирттің көне шығу тарихы туралы не білеміз?

«Шараптың шығуы жайында хикаят»

Ертеде бір патшаның есігінің алдына лашын құсы дән тастап кетеді. Оны уәзірлеріне беріп ескертеді. Ол өсімдік болып жайқалып өседі. Келесі жылы одан да әдемі болып өседі. Келесі жылы одан да әдемі болып өседі. Келесі жылы одан да әдемі болып өседі. Үш – төрт жылдан кейін жеміс береді, таң қалады, күтеді. Күзге таман әдемі мөлдір жемісті жеп көруге жүрексінеді. Сонан соң патшаның әмірі бойынша шыны ыдысқа салып қойып, біраз күнен кейін көріп, одан да мөлдір сұйық пайда болғанын көрген уәзірлер патшаға көрсетеді. Патша тұтқында жатқан бір сорлыны әкеліп, соған ішкізеді. Бір кесе ішеді, екіншісін береді. Үшіншісін сұрап ішеді. Соңында ән салады. Бейжай күйге түседі. Ең соңында патшаның тағын сұрайды. Шаршап қалжырап ұйықтап кетеді. Ертеңіне әлгіні шақырып сұрағанда, рахатқа батқандығын айтады. Сонда патша ішіп, ең алғаш «Патша шарабы» шыққан екен деседі.

Адамдар спирттердің мастандыратын қасиетін біздің ғасырымызға дейінгі

8000 жыл бұрын – жеміс шырынынан, жабайы жүзімнен және балдан жасалынатын алкогольдік ішімдіктерді дайындауға мүмкіндік беретін керамикалық ыдыстардың шығуымен қатар білген. .

Батыс Европада алғаш рет спиртті алған итальяндық монах алхимик Валентиус болды. Ол: « кәріні жасартатын, шаршағанды сергітетін, күйінгенді жұбататын эликсир»,- деп атады. Арабтар таза спиртті 6-7 ғасырларда ала бастады және оны « әл-кугул » деп атай бастады.

Дмитрий Иванович Менделеев
1865 жылы «Спирттің сумен қосылысы туралы пайымдаулар» тақырыбына докторлық диссертация қорғады.

АЛКОГОЛЬ ( АРАБша alkohol – майда үнтақ)

«шарап рухы» (aqua vitae) – ең мықты дәрі

Этил спиртін орта ғасырларда осылай атаған. Кейіннен алкогольдік қосылыстар спирттер класына біріктірілді..

II. “Мағынаны тану”

Біз біратомды спирттердің қасиеттерін оның жиі кездесетін өкілі – этанолды мысалға алып қарасытрайық.

Әсіресе орталық жүйке жүйесі қызметін бұзады. Этил спирті медицинада, парфюмерияда, органикалық синтезде шикізат ретінде пайдаланылады.

Метанол, метил спирті, ағаш спирті, СН₃ОН – иісі (этил спиртінің иісіне ұқсас) бар, түссіз сұйықтық; тығызд. 0,7924 г/см³ (20^оС-та), балқу t – 97,9^оС, қайнау t 64,5^оС.

Сумен (кез келген қатынаста), спиртпен, бензолмен, ацетонмен, т.б. органикалық еріткіштермен оңай араласады. Синтез-газдан катализдік реакция арқылы алынады. Формальдегид, сірке қышқылы, әр түрлі эфирлер алуда, бояғыш заттар мен дәрілік заттарды ерітуде, отынға қоспа ретінде қолданылады. Метанол жүйке және тамыр жүйесіне әсер ететін у.

Тәжірибе:  Этил спиртін CuO қатысында тотықтыру. Құрғақ пробирканы этил спиртімен ылғалдайды. Мыс сымнан спираль жасап, оны отқа қыздырады. Қыздырып қыздырылған спиральді этил спиртімен ылғалданған пробирканың ішіне батырады. Осылайша бір рет қайталағаннан кейін, этил спиртінің сірке альдегидіне айналғанын байқауға болады, яғни оны исінен (алма исі) білуге болады.

V-топ Қолданылуы

Этанолдан алынатын өнімдер және олардың қолданылуы

ЕРІТКІШ

О Пластмасса

Н - С СН₃ ОН СН₃Сl

ОН Отын

Құмырсқа О

қышқылы Н- С

Н

формальдегид

в) Мағынасын түсіндіру.

Дәрі дәрмек Адамды

жасау аздырады

Табыс көзі Түрлі қылмысқа итермелейді

Зияны

Этил спирті наркотик. Ол ерігіш болғандықтан қанға тез сініп ағзаға күшті әсер етеді. Спирттің әсерінен адамның ықыласы кеміп, қиыл үйлесімділігі бұзылып, мінез – құлқында әдепсіздік жұртқа жек көрінішті етеді.

Маскүнемнен туған балалардың 38% кемтарлыққа душар болады. Ұрлықтың 55%, тонаудың 75% адамның мас кезінде жасалады.

Пайдасы

Өндірісте этил сапиртің әртүрлі жолмен алады. Ал химиктер тапқан қантты ашыту және ағаш сүрегінен алған. Негізгі тәсіл - синтетикалық жолмен алу. Ол үшін эиленді фосфор қышқылымен қатыстыра отырып, сумен әрекеттестіріп этил спиртін алады. Этанолды дәрі – дәрмек жасауға , залалсыздандырғыш зат етінде медицинада пайдаланады.Этил спирті химия өндірісінде сірке қышқылын бояу, синтиздік каучук , ди этил эфирін алуға қолданылады. Ең арзан еріткіштердің бірі. Әтір, иіссу, сусындар жасауға пайдаланамыз. Этил спиртінің де маңызы орасан зор.

«Дебат» сайысынан көрініс көрсетуге екі оқушыдан төрт оқушы шығып, ой жарыстырады.

ІІІ. Ой толғау:

Соңында сабақтың негізгі теориялық сұрақтары қорытындыланады. Оқушылар көмегімен бірнеше тапсырмалар орындау арқылы тақырыпты нақтылаймыз.

1. Заттың құрылымдық формуласын жаз.

А) пропанол - 1

Ә) 2,2 – диметилбутанол -4

Б) 2,3,4,5 – тетраметилгексантриол -1,4,6

В) 2- метилпропанол -2

2. “Тік пе қиғаш па?” Спирттерді табу

3. Өзгеріс шешу: С₂Н₄ С₂Н₅Сl C₂H₅OH CO₂

1. Таңдамалы тест.

1. Мына қосылыстардың ішінен спирттерді көрсет.

1. С₂Н₅ОН 2. С₂Н₅СОН 3. СН₃ОН 4. С₃Н₇СL

А) 1,2 Б) 2,3 В) 3,4 Г) 1,3

1. Құрамында сутек атомы бар спирттің молекулалық массасы:

А) 32 Б) 44 В) 46 Г) 1,3

1. Мына қосылыстардың ішінен алкендерді көрсет:

1. C₃H₆ 2. C₂H₆ 3.C₄H₈ 4. C₅H₁₂

a) 1,3 б) 1,2 В) 2,3 Г) 2,4

1. Спирттер класының фунционалдық тобы:

А) – COH Б) - COOH В) – ОН г) NH₂

5. Этонол әрекеттесетін металды көрсетіңіз? Жауабы: 1.г 2В 3.А 4В 5Б

А) қорғасын ә) кальций Б) мыс в) никель

2-топ 1. Этил спирті тотыққанда мынадай альдигед түзіледі

А) құмырсқа ә) сірке б) пропион в) май

2. С₂Н₅ – О – С₄ Н₉ Формуласы мен берілген жай эфир.

А) диэтил ә) этилпропил б) этил бутил в) пропилбутил

3. Абсолютті спирт деп- А) сулы спирт Ә) сусыз спирт б) ылғал спирт в) қатты спирт

4. Ағаш спиртінен А) метанол Ә) этанол Б) пропан В) метан

5. Біріншілік спирттердің сапалық реакциясы А) NaOH Ә) Na Б) CuO В) HBr Жауабы: 1.ә 2б 3.ә 4А 5б

№1. Есеп Этиленнің 33,6 литрін гидраттағанда этил спиртінің қандай массасы түзілетінін есептеңдер.

№2. Есеп Массасы 9 кг глюкозаны спирттік ашыту арқылы қанша литр этанол алуға болады. Этанолдың тығыздығы 0,789 кг\м³

№3. Есеп шығару дағдысын қалыптастыру. 4 г этил спирті жанғанда қанша көлем (қ.ж) СО₂ түзіледі?

Бер: Шешуі:

M(C₂H₅OH) =4 г С₂Н₅ОН+3О₂ 2СО₂ + 3Н₂О

т/к v (CO₂)- ?

№4. Массалық үлесі 10%  200 г пропиол – 1 ерітіндісі, массасы неше грамм натрииймен әрекеттеседі.

№5. 2,24 л сутегі алу үшін меаталл натриймен әрекеттесетін этил спиртінің массасы (г)

№6. 15 г 1 – прапанол 9,2 г металл натриймен әрекеттескенде, натрий пропинаттының мынадай массасы түзіледі (г)

V. Бағалау. БББ стратегиясы арқылы оқушылардың сабақты қалай түсінгенін айқындау.

VI. Үйге тапсырма: 8.3 - 170б №19 есеп

“Спирттердің адам денсаулығына пайдасы мен зияны туралы” эссе жазу.