Органикалы? химия

Сабақтың тақырыбы: Органикалық  химия-көміртек қосылыстарының химиясы. А.М.Бутлеровтың органикалық қосылыстарының құрылыс теориясының негізгі қағидалары.                                                                                                       

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Оқушыларға құрылыс теориясының негізгі ережелерімен таныстыра отырып, құрылымдық формуланың маңызын түсіндіру 

Тәрбиелік:  Терең білім алуға ынтасын тудыру       

Дамытушылық: «Химиялық  құрылыс» және  «Зат» қасиеттерінің  оның құрылысына тәуелділігі туралы ұғымдарды қалыптастыра дамытып,  Бутлеровтың теориясын дәріптеу.

Күтілетін нәтижелер:

Білуі керек:

көмірсутектердің  құрылысын

номенклатурасын, халы қ аралық атау бойынша айта  алуы, гомологтық қатарын білуі

Істей алуы керек:

көмірсутектердің  құрылымдық формулаларын жаза алуды

Изомерлер бойынша формула құрастыра алуы

Оларды ажырата алуы

Номенклатура бойынша химиялық формулалар құрастыра алуы

ОРГАНИКАЛЫҚ ХИМИЯ – химияның көміртек және оның басқа элементтермен түзілген органикалық қосылыстарын, олардың өзара түрлену заңдылықтарын зерттейтін саласы.

• О. х-ның дамуында 1861 ж. А.Бутлеров ашқан органик. заттардың құрылыс теориясы маңызды орын алады. Осыған байланысты О. х-ға химиялық байланыс, молекулада атомдардың байланысу реті, олардың өзара әсері, т.б. жаңа ұғымдар енді. Бутлеровтың құрылыс теориясы осыған дейін белгісіз болып келген изомерия құбылысын толық түсіндіре алды.

Органикалы қ заттар алуан түрлі болады :

1. Құрылымына қарай:

Ашық (СН2 – СН2 – СН2 – СН3 бутан)

Тұйық тізбекті (Н2С – СН2

Н2С – СН2 циклобутан)

2. Құрамына қарай:

А) Көмірсутектер (қаныққан, қанықпаған, ароматты)

Ә) Оттекті органикалық қосылыстар

Б) Азотты органикалық қосылыстар

Қаныққан көмірсутектер. Алкандар

Метан

Этан

Пропан

Бутан

Пентан

Қанықпаған көмірсутектер. Алкендер

Этен

Пропен

Бутен

Пентен

Гексен

Гептен

Октен

Нонен

Декен

Қанықпаған көмірсутектер. Алкиндер

Этин

Пропин

Бутин

Пентин

Гексин

Гептин

Октин

Нонин

Декин

• Тест  1. Көмірсутектердің табиғи көздері:  А) крахмал, глюкоза Б) бензол, толуол В) тас көмір, мұнай  2. Табиғи газдың құрамы:  А) 30-35% (метан) Б) 70-80% (метан) В) 80-98% (метан)  3. Кокс –  а) көмірсутектердің қоспасынан б) көмірсудан в) таза көміртектен  4. Қара түсті мұнай өнімі ­  а) мазут б) керосин в) бензин  5. Мүнайдан алынатын өнімдер:  А) мазут, керосин, газоиль б) метан газы, табиғи мұнайға серік газдар в) көмірсутектер  6. Мұнайды өңдеуге арналған қондырғының бөліктері:  а) түтікті пеш, атмосфералық қондырғы б) түтікті пеш, ректификациялық колонна  в) ректификациялық колонна, атмосфералық қондырғы  7. Крекингтің қандай түрлерін білесің?  а) термиялық, атмосфералық б) атмосфералық, катализдік в) катализдік, термиялық  8. Термиялық крекинг –  А) өршіткі қатысынды жүреді;  Б) өршіткі ретінде асыл металдарды қолдану;  В) жоғары температура және жоғары қысымда жүреді;  9. Катализдік крекинг –  А) өршіткі қатысынды жүреді;  Б) өршіткі ретінде асыл металдарды қолдану;  В) жоғары температура және жоғары қысымда жүреді;  10. Егер өршіткі ретінде асыл металдар қолданылса, ол –  А) детонация б) крекинг в) риформинг 

Жауабы: 1.В 2.В 3.В 4. А 5. А 6. Б 7. А 8.В 9.А 10. В 

«Шараптың шығуы жайында хикаят»  Ертеде бір патшаның есігінің алдына лашын құсы дән тастап кетеді. Оны уәзірлеріне беріп ескертеді. Ол өсімдік болып жайқалып өседі. Келесі жылы одан да әдемі болып өседі. Үш – төрт жылдан кейін жеміс береді, таң қалады, күтеді. Күзге таман әдемі мөлдір жемісті жеп көруге жүрексінеді. Сонан соң патшаның әмірі бойынша шыны ыдысқа салып қойып, біраз күннен кейін көріп, одан да мөлдір сұйық пайда болғанын көрген уәзірлер патшаға көрсетеді. Патша тұтқында жатқан бір сорлыны әкеліп, соған ішкізеді. Бір кесе ішеді, екіншісін береді. Үшіншісін сұрап ішеді. Соңында ән салады. Бейжай күйге түседі. Ең соңында патшаның тағын сұрайды. Шаршап қалжырап ұйықтап кетеді. Ертеңіне әлгіні шақырып сұрағанда, рахатқа батқандығын айтады. Сонда патша ішіп, ең алғаш «Патша шарабы» шыққан екен деседі.  Адамдар спирттердің мастандыратын қасиетін біздің ғасырымызға дейінгі 8000 жыл бұрын – жеміс шырынынан, жабайы жүзімнен және балдан жасалынатын алкогольдік ішімдіктерді дайындауға мүмкіндік беретін керамикалық ыдыстардың шығуымен қатар білген. .  Дмитрий Иванович Менделеев 1865 жылы «Спирттің сумен қосылысы туралы пайымдаулар» тақырыбына докторлық диссертация қорғады. 

Спирттер - құрамындағы сутек атомдары бір немесе бірнеше гидроксил топтарымен алмасқан көмірсутектің туындылары. Мысалы: метил спирті СН3ОН метанның СН4туындысы  этил спирті С2H5OH этанның C2H6 туындысы; этиленгликоль С2H4(OH)2 этанның C2H6 туындысы;  Халықаралық атаулар жүйесі бойынша спирттерді көмірсутектердің атына -ол деген жұрнақ қосып атайды. СН3ОН метанол. С2H5OH этанол және т.б.  СН3 – OH метанол 

H H  │ │  H – C – C - O- H  │ │  H H  Спирттердің гомологтық қатарының жалпы формуласы: R-OH, R- көмірсутек радикалы немесе CnH2n+1OH 

Спирттердің өздеріне тән тағы бір қасиеті тотығып, альдегидтер деп аталатын жаңа заттар түзуі. Осы тәжірибені жасап көрейік.  Тәжірибе: Этил спиртін CuO қатысында тотықтыру. Құрғақ пробирканы этил спиртімен ылғалдайды. Мыс сымнан спираль жасап, оны отқа қыздырады. Қыздырып қыздырылған спиральді этил спиртімен ылғалданған пробирканың ішіне батырады. Осылайша бір рет қайталағаннан кейін, этил спиртінің сірке альдегидіне айналғанын байқауға болады, яғни оны исінен (алма исі) білуге болады.  C2H5OH + CuO → CH3 C=O + Cu + H2O  Этанол қара | қызыл түсті  түсті H  этаналь 

1. «Үшіншісі артық»  Мына қосылыстардың ішінен үшінші артық қосылысты тауып, сыз.  CH3OH CH3Cl CH3CH2OH  CH3CH2ONa НО-CH2 -CH2-OH CH3OH  CH3CH2OH CH2-СН2-СН2  OH ОН ОН CH3Cl  2. Таңдамалы тест.  1. Мына қосылыстардың ішінен спирттерді көрсет.  1. С2Н5ОН 2. С2Н5СОН 3. СН3ОН 4. С3Н7СL  А) 1,2 Б) 2,3 В) 3,4 Г) 1,3  2. Құрамында сутек атомы бар спирттің молекулалық массасы:  А) 32 Б) 44 В) 46 Г) 1,3  3. Мына қосылыстардың ішінен алкендерді көрсет:  1. C3H6 2. C2H6 3.C4H8 4. C5H12  a) 1,3 б) 1,2 В) 2,.3 Г) 2,4  4. Спирттер класының фунционалдық тобы:  А) – COH Б) - COOH В) – ОН г) NH2 

• Жауабы: 1.г 2В 3.А 4В 

3. Сәйкестендіру.  Берілген спирттердің формуласын тауып көрсет.  Спирттің атауы Спирттің формуласы  1. Этиленгликоль А)CH2-СН2-СН2  OH ОН ОН  2. Метанол Б) CH3CH2OH  3. Глицерин В)НО-CH2 -CH2-OH  4. Этанол Г)СН3ОН  №1. Есеп  Этиленнің 33,6 литрін гидраттағанда этил спиртінің қандай массасы түзілетінін есептеңдер.  №2. Есеп  Массасы 9 кг глюкозаны спирттік ашыту арқылы қанша литр этанол алуға болады. Этанолдың тығыздығы 0,789 кг\м3 

Үйге тапсырма : §47. Оттекті органикалық қосылыстар. Спирттер. № 1-5 есептерді шығару  “Спирттердің адам денсаулығына пайдасы мен зияны туралы” эссе жазу.