Химия реакциясыны? жылдамды?ы туралы т?сінік

«Ақтөбе медициналық колледжі» МКҚК

Бекітемін

Директодың оқу ісі

жөніндегі орынбасары

____А.Б.Тлембаева

«____» _____201__ж

Теориялық сабағының әдістемелік нұсқамасы

Пән: Бейорганикалық химия

Тақырыбы: Химиялық реакциялардың жылдамдығы.

Мамандық: Фармация

Курс: І

№2 Ғылыми-Жаратылыстану

пәндері бірлестігі

ЦӘК отырысында қаралды

Хаттама № ___

«__» ____20__ж

ЦӘК төрайымы: Муканбеткалиева М.М.

Әдістемелік нұсқаманы жұмыс бағдарламасына сәйкес құрастырған: Қалжанов Н.К.

Теория сабағының әдістемелік нұсқамасы

Тақырыбы: Химиялық реакциялардың жылдамдығы.

Сабақтың мақсаты: Білім алушыларда химиялық реакция жылдамдығы туралы

білім қалыптастыру

Сабақтың міндеттері:

Білімділік- «Химиялық рекация жылдамдығы» туралы алған білімдерін әрі

қарай жетілдіру, химиялық реакция жылдамдығыына әсер ету-

ші  факторлар, әсер етуші массалар заңы туралы және Вант-

Гофф ережесін түсіндіре отырып, білімді қалыптастыру;

Дамытушылық - химиялық процестердің жүру шарттары туралы дағдылар -

ын және біліктерін дамыту; Химиялық реакцияның жыл-

дамдығына әсер етуші факторларды түсіндіре білу,

қорытындылау.
Тәрбиелік - білім алушыларды іздемпаздыққа, әр құбылысты ғылыми тұрғы

түсіндіре білуге тәрбиелеу. Құрамы мен қаситтері,кристалл то-

ры арасындағы байланысқа көңіл аудару, есте сақтау,көңіл ау-

дару қабілеттерін дамыту;сабақ уақытын бағалауға үйрету, ең-

бекқорлыққа және пәнге қызығушылығын арттыру.
Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,жаңа сабақ түсіндіру,тест,есеп шығару.

Сабақтың уақыты: 90 минут

Сабақты өткізу орны: 400

Пәнішілік байланыс: Тұздар гидролизі.

Пәнаралық байланыс: физика, биология және фармакология.

Сабақтың жабдықталуы: дәріс материалы,СТО құралдары, презентация.

Пайдаланылған әдебиеттер:

Негізгі: Н.Л.Глинка «Общая химия», 158-192 бет

Б.А.Бірімжанов «Жалпы химия»

Қосымша: Г.П.Хомченко «Химия»

Т.С.Сейтімберов «химия»

Меңгеруі тиіс: - реакцияның жылдамдығына әсер ететін факторларды ( реак-

цияға түсетін заттардың табиғаты, концентрация, температура,

реакцияға түсетін заттардың ығысу ауданы);

• реакция жылдамдығына әсер ететін факторларды практикада қолдануды ;

Білуі тиіс: - әр фактордың реакция жылдамдығына әсерін мысалдар арқылы

түсіндіруді білуі тиіс;

Сабақтың хронокартасы және құрылымдық-логикалық сызбасы

І Ұйымдастыру – 5 мин

ІІ Үй тапсырмасын сұрау– 20 мин

ІІІ Жаңа тақырыпты сұрау – 45 мин

IV Бекіту - 15 мин

V Қорытындылау – 5 мин

VІ Үй тапсырмасы – 5 мин

Сабақ барысы

І. Ұйымдастыру кезеңі.

1.oқу кабинетінің тазалыңына көңіл бөлу.

2.cтуденттердің сыртқы киімдеріне (колпак,халат) көңіл аудару.

3.cабақта жоқ студенттерді белгілеу, сабаққа даярлығын тексеру.

4.cабақтың мақсаты мен жоспарымен таныстыру.

ІІ Үй тапсырмасын тексеру.

Тапсырмаларды орындаңдар:

1 тапсырма 

К ₂ СО₃,  Са (NО₃ )₂, ZnСІ₂,

Тұздардың формулалары	Тұздардың типтері	Индикаторлардың түсі	ортасы
K2 CO3	Күшті негіз әлсіз қышқылдардан	Көк	Сілтілік
Zn CL2	Әлсіз негіз күшті қышқылдан	Қызыл	Қышқыл
Zn CO3	әлсіз негіз, әлсіз қышқылдан	Өзгермейді	Бейтарап
NaCl	Күшті қышқыл күшті негізден,	Қышқыл, негіз күшті байланыс	Әлсіз негіздік Әлсіз қышқылдық

 

2 -тапсырма

 

Проблемалық сұрақ неліктен орта сілтілік ортаны көрсетеді?

К ₂СО₃ – күшті электролит.

2К⁺+ СО₃^2-+ Н ⁺+ ОН^—       2К ⁺+ НСО₃^— + ОН     КНСО ₃+ КОН  орта сілтілік

Қорытынды: Күшті негіз катионы мен әлсіз қышқыл анионынан түзілген тұздың гидролизі кезінде әлсіз қышқыл анионы сутегі ионын байланыстырады.

Судың диссоциоция тепе- теңдігі   ОН^—   ионы түзілетін жаққа ығысады.

[ Н ⁺]  ‹    [ОН ^—]

Сұраққа жауап беріңдер:

1.Бейтарап ерітінді қандай ерітінді?

2. Сілтілік ерітіндіде қандай иондар артық болады?

3. Сутек иондары артық болса, қандай ерітінді болады?

4. Әлсіз негізбен күшті қышқылдан түзілген тұздар гидролизі кезінде ерітіндіде

қандай иондар жиналады және орта қандай болады?

5. Тұздар гидролизі деген не?

6. Күшті негізбен әлсіз қышқылдан түзілген тұздар гидролизінде қандай иондар

артық жиналады және орта қандай болады?

7. Әлсіз негіз бен әлсіз қышқылдан түзілген тұздардың гидролиздену процесі қалай

жүреді?

8. Сутектің көрсеткіш деген не? Қалай өрнектеледі?

9. Бейтарап, сілтілік, қышқылдық ортада рН қалай сипатталады?

10. Тұздар гидролизінің биосферадағы маңызы қандай?

Семантикалық картамен жұмыс.

Тұздардың формуласы	Тұздардың атауы	Тұзға сәйкес келетін негіз	Тұзға сәйкес келетін қышқыл
СuCL2
AL2(SO4)3
K2CO3
Fe(NO3)3
NaHS

Есептерді орындаңдар:

1. Құрамында 49 г күкірт қышқылы бар ерітіндіге 6,5 г мырыш салғанда бөлінген сутектің көлемі қандай?

2. Құрамында 49 г күкірт қышқылы бар ерітіндімен 4 г магний оксидін өңдегенде алынған тұздың массасын табыңдар.

Бақылау жұмысы

№1 тапсырма

«Атом» және «молекула» сөздерін қажетті септікте пайдаланып төмендегі сөйлемдерді аяқтаңыздар
1) А) Су...құрамына оттек және сутек...кіреді.
2) Б) Ауаның құрамында азот және оттек...бар.
3) В) Хлордың...массасы, оның ...массасынан екі есе ауыр
4) Г) Адам және жануарлар тыныс алғанда оттек...пайдаланылады.
5) Д) Қатты қыздырғанда су...сутек пен оттек...ыдырайды.

№2 тапсырма

Мыналарды жай және күрделі заттарға бөліп жазыңыздар: а) су; ә) сынап;

б) оттек; в) қант г) темір; д) ас тұзы; е) көмірқышқыл газы.

№3 тапсырма

Мына құбылыстарға қатысатын заттарды атап, оның молекула немесе атом түрінде болатындығын түсіндіріңіздер: а) жаңбыр жауды; ә) жел соқты; б) сынап буланды; в) көмір тұтанды г) темір таттанды.

Тест тапсырмалары:

Нұсқа 1

1)Атомды құрайтын бөлшек?
А)ядро
б)молекула
в)электрон, протон, нейтрон
2)Су молекуласы құрамы неден тұрады?
А) үш атомнан
б)екі атомнан
в)бір атомнан
3)Денелер неден құралады?
А)заттан
б)молекуладан
в)атомнан
4)Молекулалар өзгеріске ұшырап бұзылады?
А)физикалық құбылыс
б)химиялық құбылыс
5)Атом-молекулалық ілімді дамытып және тұңғыш рет оны химияға қолданған орыс ғалымы?
А)Д. В. Менделеев
б)М. В. Ломоносов
в)Д. Дальтон

Нұсқа 2

1.«Зат» немесе «дене» терминін қойып жазыңыздар

А)______қалыпты жағдайда өзіне тән пішіні мен көлемі бар;

В)______әр түрлі агрегаттық күйде бола алады;

С)______электр өткізгіштік қасиетке ие болады;

2.Заттар нешеге бөлінеді?

А)5

В)3

С)2

3.Ұғымдарды қалыптастыруды неше кезеңге бөлеміз?

А)5

В)4

С)2

4.Денені құраушылар?

А)атом

В)молекула

С)зат

5.Заттардың физикалық құбылыс кезінде өзгеріске ұшырау қасиеті?

А)химиялық қасиеті

В)физикалық қасиеті

С)тығыздығы

Нұсқа 3

1.Жай зат дегеніміз не?

А)денелерді құраушылар

В) молекулалары бір элементтің атомдарынан тұратын заттар.

С)молекулалары әр түрлі элементтің атомдарынан тұратын заттар.

2.Мына қосылыстан КМnО₄ марганецтің тотығу дәрежесін анықтаңыздар.

A) -4;

B) +7

C) -3;

3. 3,27г. мырыш жанғанда 173,9кДж жылу бөлінеді. Мырыш оксидінің түзілу жылуы неге тең?

А) 347,7кДж

B) 187,5кДж

C) 506кДж

4.Мына заттардың қайсысы иондық байланысқа жатады?

А) Н₂;

В) СІ₂;

С) КСІ.

5.Зат мөлшері 0,02моль молекулалық оттекте қанша молекула бар?

А. 1,8· 10²³

В. 1,2· 10²³

С. 6,02· 10²²

Нұсқа 4

1. Массасы 2,45г бертолле тұзы ыдырағанда қанша көлем оттек бөлінеді?

А. 11,2л;

В. 4,5л;

С. 0,672л;

2.Массасы 5,85г NаСІжәне 3,4г АgNО₃ бар ерітінділер араластырылады.Түзілген тұнбаның массасы:

А. 16,82

В. 33,61

С. 14,35

D. 17,22

Е. 12,24

3. Массасы 11гҒеS толық ерітуге қажетті 20%-тік НСІ ерітіндісінің массасы:

А. 2,28

В. 4,56

С. 9,12

4.Тотықтырғыш қасиет ең жоғарғы элемент:

А)фторда

В)хлорда

С)бромда

5.Массасы 350г Nа₂СО₃-нан NаСІ қандай массасын алуға болады?

А. 386г

В. 252г

С. 150

ІІІ Жаңа тақырыпты түсіндіру.

Білімділік міндеттері:

Берілген материалды оқушылардың қабылдауын есте сақтауын қамтамасыз ету;

— оқушылардың білімді қабылдауына,алған білімнен қорытынды

шығаруға,жүйелеуге қажетті  түрлі әдіс –тәсілдерді үйрету;

— оқушылардың білімді қайта жаңғырту әдістерін қабылдауы;берілген оқу материалын өз бетінше ұғынуға ,түсініктерді ,заңдарды, анықтамаларды философиялық тұрғыдан түсінуге көмек жасау.

химиялық кинетика 

гомогенді реакциялар

Vгетерог.= +  n

ХИМИЯЛЫҚ РАЕКЦИЯНЫҢ

ЖЫЛДАМДЫҒЫ

Vгон =+  Сt                                                              

концентрация

гетерогенді реакция

Химиялық реакцияның жылдамдығы

Химиялық реакциялардың жылдамдығын оқытатын бөлім химиялық кинети-ка деп аталады. Реакция жылдамдығы бұл әрекеттесуші заттардың белілі уақыт бірлігінде біреуінің концентрациясының өзгеруі . 4.1. Xимиялық  реакцияның  жылдамдығы

Химиялық реакцияның жылдамдығын зерттейтін химияның бөлі мін-химиялық кинетика деп атайды.Химиялық реакцияның жылдамдығы деп уақыт бірлігінде әрекеттесетін заттардың немесе ре акция өнімдерінің біреуінің концентрацияларының өзгеруін ай тады.Бұл кезде реакцияға қатысатын зат қандай болса да бәрібір: олардың барлығы өзара реакция тендеуімен байланысқан, сондықтан олардың біреуінің концентрациясының өзгеруі бойынша қалғандары ның  концентрациясының өзгеруі туралы айтуға болады.Әдетте кон центрация моль/л,ал уақыт секундпен немесе минутпен өрнектеледі.

A+B=C+D теңдеуі бойынша өтетін реакцияның жылдамдығын жалпы түрде қарастырайық. А заты жұмсалған сайын реакция жылдамдығы кемиді,А затының концентрация-cының белгілі бір t1 уақыт кезеңінде С1 шамасымен өлшенеді, ал t2 кезеңінде С2-ге тең, сонда    t = t2 — t1 уақыт аралығында заттардың концентрациясының  өзгеруі   C = C2 – C1 құрайды, осыдан реакцияның орташа жылдамдығы ( v ) мынаған тең:

V = c2 — c1    = - c

t1 — t2                  t  

Минус белгісі А затының концентрациясы кемігеніне сай, яғни  с2 – c1 айырмасы теріс мәнді болғанда қойылады, өйткені реакция жылдамдығы тек оң шамалы болады.

Химиялық реакциялар газ қоспасының немесе ерітіндінің  көлемінде және қатты заттың бетінде жүреді.Осыған байланысты реакция жылдамдығы туралы мәселені қарастырғанда гомогенді жүйеде (гомогенді реакциялар) жүретін реакцияны және гетерозегенді жүйеде (гетерогенді реакция)жүретін реакцияларды айырып алу керек. Бір фаза- дан тұратын жүйені гомогенді,бірнеше фазадан тұратын жүйені гетерогенді деп атайды.( Фаза- жүйенің бөлігі,оның басқа бөліктерінен бөліну беті арқылы бөлінген.)

Гоиогенді реакцияның жылдамдығы  деп жүйенің белгілі бір көлемінде уақыт бірлігі ішінде реакцияға қатысқан немесе реакция кезінде түзілген заттың мөлшерін айтады.

Оны математикалық түрде былай өрнектейді: Vгом =     nV  t

мұндағы     n- реакцияға қатысушы заттардың бірінің зат мөлшерінің өзгеруі,ал V-жүйенің көлемі,    t-көрсетілген өзгеріс өткен уақыт аралығы. Бұл теңдеуді одан әрі ықшамдауға болады .Зат мөлшерінің n  жүйенің көлеміне V қатынасы солш заттың молярлық концентрациясын көрсетеді:

n/V=C.Сонда

Vгон =+  С t                                                             

Гетерогенді  жүйенің мысалы ретінде ішіне мырыш салынған тұз қышқылын алуға болады.

Агрегаттық күйі әр түрлі заттардың жанасу бетінде өтетін реакцияларды гетерогенді деп атайды.Гетерогенді реакцияның жылдамдығы деп фаза бетінің ауданы бірлігінде белгілі бір уақыт ішінде реакцияға қатысатын немесе реакция кезінде түзілетін заттың мөлшерін айтады.

 Vгетерог.= +  n , мұндағы s-реакция өтетін фаза бетінің ауданы. S   t

Сонымен гетерогенді реакцияның жылдамдығы кейбір қосым- ша факторларға : жанасу бетінің шамасына, араластыру жыл- дамдығына тәулді.Қатты және сұйық заттардың арасындағы реакциялар қатты заттың бетінде жүреді. Демек, қатты заттың ұсталу дәрежесін жоғарылату нәтижесінде оның бетінің ауданы өсіп,сұйықтың қатты заттың бөлшектерімен араласуы артады.Осыған байланысты барлық қатты реагенттер ірі бөлшек емес,ұнтақ түрінде қолданылады. Мысалы,егер сұйытылған тұз қышқылы бар бір сынауыққа мырыш түйіршігін  салса,ал екіншісіне сондай массалы мырыш ұнтағын салса, сонда бірінші сынауықта – сутек жайлап бөлінеді,ал екіншісінде – сұйықтық көпіре,шабытты бөлінеді:            Zn+2HCl=ZnCl₂+H₂  

Гетерогенді реакциялардың жылдамдығы затты тасымалдау процесімен (конвекция және дифузия) тығыз байланысты. Гетерогенді реакция барысында әрқайсысының өзіндік жылдамдығы бар, кем дегенде үш сатыны бөлуге болады:

1.әрекеттесуші заттарды жанасу бетіне жеткізу V1

2.бетте жүретін химиялық реакция V2

3.беттен реакция өнімін алып кету V3

Мұндай реакциялардың жылдамдығы, көбінесе заттарды тасымалдау жылдамдығымен анықталады.Алайда барлық жағдайларда гетерогенді реакцйялардың жылдамдығы заттарды тасымалдау жылдамдығымен анықталмайды.Кейбір реакциялардың  анықтаушы сатысы екінші саты –химиялық  реакция болып табылады. Реакцияның жүру жылдамдығын анықтайтын сатыны лимиттенуші саты деп атайды.

IV Бекіту

Тест жұмыстары:

1.Химиялық реакциялардың жылдамдығына көптеген факторлар әсер етеді. Гомогенді реакцияларда…

1. әрекеттесуші заттар бірдей агрегаттық күйде болады

2. әрекеттесуші заттар әр түрлі агрегаттық күйде болады

3. агрегаттық күйге тәуелді емес

4. әр текті заттар қатысады

5. гомогенділік фактор әсер етеді

2. Химиялық реакциялардың жылдамдығына көптеген факторлар әсер етеді. Гетерогенді реакцияларда…

1. әр түрлі агрегаттық күйде болады

2. бірдей агрегаттық күйде болады

3. агрегаттық күйге тәуелді емес

4. бір текті заттар қатысады

5. гомогенділік фактор әсер етеді

3. Жүйеге катализаторды енгізгенде реакциялардың жүру жолы өзгереді. Реакция барысында катализаторлар

1. өзгереді

2. басқа қосылысқа айналады

3. өзгермеген күйде бөлінеді

4. өзермеуі мүмкін емес

5. жоғалып кетеді

4. Химиялық реакциялардың жылдамдығына көптеген факторлар әсер етеді. Ферменттер деген не

1. гормондар

2. биологиялық катализаторлар

3. бейорганикалық катализаторлар

4. витаминдер

5. эритроциттердің құрамдас бөлігі

5. Реакция жылдамдығына көптеген факторлар әсер етеді. Ферменттің белсенділігін тежейтін заттар қалай аталады

1. активаторлар

2. коферменттер

3. апоферменттер

4. ингибиторлар

5. кофакторлар

6. Реакция жылдамдығына көптеген факторлар әсер етеді. Ферменттің белсенділігін жоғарылататын заттар қалай аталады

1. активаторлар

2. энзимдер

3. ингибиторлар

4. изопреноидтар

5. кофакторлар

7. Реакция жылдамдығына көптеген факторлар әсер етеді. Құрамында металл иондары болатын биологиялық катализаторлар қалай аталады

1. хелаттар

2. комплекс түзушілер

3. лигандлар

4. металдыферменттер

5. ферменттер

8. Катализаторлар қатысында жүретін процесс- катализ. Фермент әсер ететін зат қалай аталады

1. субстрат

2. реагент

3. витамин

4. гормон

5. биокатализатор

9. Биологиялық сұйықтықтардың осмостық қысымының тұрақты болуы организмнің ішкі ортасының тұрақтылығына – гомеостазға әсері бар. Қанның осмостық қысымының сандық көрсеткіші:

1. 0,04 атм

2. 7,7 атм

3. 1,5 атм

4. 10,1 атм

5. 0,0004 атм

10. Катализаторлар белсенділік энергиясын төмендету нәтижесінде реакцияны жаңа жолмен бағыттайды. Оң катализде…

1. реакцияның жылдамдығы жоғарылайды

2. реакцияның жылдамдығы төмендейді

3. реакцияның жылдамдығы өзгермейді

4. реакция жылдамдығының өзгеруі мүмкін емес

5. реакцияның жылдамдығы төмендейді,кейін жоғарылайды

11. Катализаторлар белсенділік энергиясын төмендету нәтижесінде реакцияны жаңа жолмен бағыттайды. Теріс катализде…

1. реакцияның жылдамдығы жоғарылайды

2. реакцияның жылдамдығы өзгермейді

3. реакция жылдамдығының өзгеруі мүмкін емес

4. реакцияның жылдамдығы төмендейді

5. реакцияның жылдамдығы төмендейді,кейін жоғарылайды

12. Жүйеге катализаторды енгізгенде реакциялардың жүру жолы өзгереді. Егер әрекеттесуші заттар мен катализатор бірдей фазада болса, катализ қалай аталады

1. гомогенді

2. қайтымды

3. қайтымсыз

4. гетерогенді

5. фазааралық

13. Химиялық кинетика реакциялардың жылдамдығын, механизмін және оған әсер ететін факторларды зерттейді. 2 NO₂ N₂O₄ реакциясының кинетикалық теңдеуін анықтаңыз

1. U = K [NO₂]

2. U = K [N₂O₄]

3. U = K

4. U = K [NO₂]²

5. U = K[N₂O]

14. Химиялық кинетика реакциялардың жылдамдығын, механизмін және оған әсер ететін факторларды зерттейді. Егер қысым 4 есе жоғарылайтын болса 2NO₂ N₂O₄ реакциясының жылдамдығы қалай өзгереді

1. 16 есе жоғарылайды

2. өзгермейді

3. 4 есе жоғарылайды

4. 8 есе жоғарылайды

5. 16 есе төмендейді

15. Ферменттің белсенділігін тежейтін заттар қалай аталады

1. ингибиторлар

2. активаторлар

3. коферменттер

4. ферментер

Есептер шығару:

1-есеп. 

2SO2+ О2= 2SO3 Реакциясындағы күкірт (ІV) оксидінің концентрациясын 2 есе көбейткенде реакция жылдамдығы неше есе артады

2- есеп.

Температураны 30°С көтергенде реакция жылдамдығы 27 есе артты, егер температураны 50°С көтерсек, реакция жылдамдығы неше есе артады.

Жаттығуларды орындаңдар:

№1 жаттығу

Келесі реакция бір сатыда жүреді.

2NO + СL₂ 2NO СL

Осы реакцияның кинетикалық теңдеуі қандай.

№2 жаттығу

2 NO₂ N₂O₄ реакциясының кинетикалық теңдеуін анықтаңыз

№3 жаттығу

2NO + СL₂ 2NO СL

реакциясында азот (11) оксидінің концентрациясын 4 есе азайтқанда жылдамдық қалай өзгереді. Жауабы: Жылдамдық 16 есе кемиді.

№4 жаттығу

Температураны 40С –ға ұлғайтқанда химиялық реакцияның жылдамдығы қалай өзгереді? Температуралық коэффицент 3-ке тең. Жауабы: Реакция жылдамдығы 64 есе ұлғаяды.

№5 жаттығу

2NO₂ N₂O₄ реакциясының қысымын 4 есе ұлғайтқанда, химиялық реакцияның жылдамдығы қалай өзгереді? Жауабы: Реакция жылдамдығы 16 есе ұлғаяды.

V Қорытындылау

Студенттерді қатысуына байланысты саралап топпен және жеке бағалау.

VІ Үй тапсырмасы

Н.Л.Глинка «Общая химия», 158-192 бет

Б.А.Бірімжанов «Жалпы химия» және тақырып бойынша өзіндік жұмыс дайындау.