Сабақтың көрнекілігі:Мұнай, мұнай өнімдерінің үлгілері, Қазақстанның экономикалық картасы, шикі мұнай, су, марганцовка ерітіндісі.
Пән аралық байланыс: география, экология.
Сабақтың барысы:
Ұйымдастыру.
Үй тапсырмасы.
Сұрақ-жауап:
1.Көмірсутектердің табиғи көздерін ата.
2.Мұнай дегеніміз не? Мұнайдың физикалық қасиеттері қандай?
3.Мұнайдың құрамына кіретін заттарды атаңдар.
4.Табиғи газдың құрамы қандай?
5.Табиғи газдың мұнайға серік газдардан қандай айырмашылықтары
бар?
6.Қазақстандағы ірі газ, мұнай, тас көмір кен орындары туралы не
білесіңдер?
ІІІ. Проблемалық сұрақ: Көз алдымызға елестетіп көрейік, бізге 200 гектар мұнайлы жер сыйға тартылды делік. Біз алдымен не істейміз?
Алдымен мұнай туралы біліп алуымыз керек.
Постермен жұмыс(оқушыларға тапсырмалар беріледі)
І-топ Мұнай құрамы туралы не білесіздер?
2-топ.
Мұнай табиғатта қалай пайда болады?
3-топ.Мұнайдың қоршаған ортаға әсері
Алдыңғы екі топтың жауаптарына өз пікірлерін қосу.
IV.Жаңа сабақ.
Сабақтың тақырыбы, мақсаты
1-топ.
Физикалық қасиеті.
Мұнайдың қандай зат екенін көрейік
Зертханалық тәжірибе 1.
Мұнай үлгісімен танысу. Мұнайдың суға әсерін байқау, қорытындысын дәптерге жазу
Сонымен мұнай жеке зат немесе қоспа ма?
Мұнай – қоспа. Құрамына қарай парафинді, нафтенді, ароматты деп бөлінеді. Жер астынан өндіріліп алынған мұнайда су көп болады. Оны шикі мұнай деп атайды. Шикі мұнайды суынан және қосалқы газдарынан тазартып, өңдеуге жібереді. Тазартылған мұнай
тауарлық мұнай деп аталады.
Мұнай туралы білдік , әрі қарай не істейміз?
Мұнай өндіру, құрлықтан, сулы ортадан
2-топ
Мұнайды тасымалдау.
Теңіз (танкерлер)
Теміржол (цистерналар)
Трубалар
3-топ.
Мұнай өңдеу әдістері.
Физикалық әдіс – мұнарада мұнайды фракцияларға бөлу. Ол мұнайды айдау деп аталады. Мұнайды қыздырып айдау арқылы молекулалық массалары әр түрлі көмірсутектерге жіктейді.
Химиялық әдіс – ауыр көмірсутектерді бөлшектеу арқылы жеңіл
көмірсутектер алу немесе крекинг процесі деп аталады. Және
көмірсутектерді ароматтандыру немесе риформинг процесі.
фракциялары берілген таблицаны толтыру (тексеру)
Мұнайды тікелей айдаудан бөлінетін бензиннің шығымы 15 – 20%. Сондықтан айдаудың ауыр фракциялары мен мазутты қайта өңдейді.Мұнай өңдеудің екінші сатысы.
Барлық бензин бірдей ме? Сапалы бензин несімен ерекшеленеді?
Крекинг – молекулалы қосылыстарға ажырату. Бұл процесті алғаш орыс ғалымы В.Т.Шухов ұсынды (слайд 19-20)
Термиялық крекинг С16Н 34 С8Н18 + С8Н16
С8Н18 С4Н10 + С4Н8
Катализдік крекинг (19 кесте оқулықтан)
Риформинг - ароматтандыру.
Гидротазарту- S,N қосылыстарынан тазарту.
Қазақстандағы мұнай өңдеу заводтары– Атырау,Павлодар,Шымкент.
V.Деңгейлік тапсырмалар есеп шығару.
1 нұсқа.Жылына жер қыртысына 3,6 млрд тонна мұнай өндірілді дейік.Егер ол сыйымдылығы 60 тонналық цистерналарментасылатын болса, онда 50 цистерна тіркей алатын қанша пойыз керек?
2 нұсқа.Автомобиль 100 км жол жүргенде 20 м3 пропан газын жағады.Автомобиль 1 км жол жүргенде ауаға қанша көлем (қ.ж) ауа жұмсалады?
VI. Сабақты бекіту
Біз мұнай құрамымен, өңдеу әдістерімен таныстық . Сыйлыққа алған мұнайымызды не істейтінімізді білдік, талдадық. Мұнай өнімдерінің қайда қолданылатынымен танысып, кімдерге сататынымызды ойланайық
1. Мұнай өнімдерінің қолданылуы.
2. Проблемалық сұрақ
VII. Сабақты қорытындылау
VIII.Үйге тапсырма Шығармашылық жұмыс «Қазақстандағы мұнайы»