Көмірсулар

Алматы облысы, Панфилов ауданы, Қожбанбет би атындағы орта мектеп химия-биология пәнінің мұғалімі

Жумадилова Айгуль Ниязхановна

Сабақтың тақырыбы: Көмірсулар
Сабақтың мақсаты:
Білімділік: Көмірсулардың жіктелуі, қасиеттері, қолданылуы мен маңызы туралы білім қалыптастыру.
Дамытушылық, Оқушылардың ой-өрісін дамытып, шығармашылық қабілетін,дүниетанымдық көзқарасын қалыптастыру,ойларын еркін айтуға дағдыландыру.
ТәрбиелікОқушылардың топтық іс-әрекетке үйрету,пәнге деген қызығушылығын арттыру.

Сабақтың түрі: Жаңа білім меңгерту.
Сабақтың типі: Жаңа сабақ топтастыру.
Сабақтың әдісі: Кооперативті,сын тұрғысынан ойлау,, сұрақ-жауап, ой – туғызу
Сабақтың байланысы: Биология,әдебиет, математика
Сабақтың көрнекілігі: 1) интерактивті тақта 2) демонстрация 3) тірек сызбалар 4) дидактикалық материалдар
Сабақтың барысы:
Ұйымдастыру кезеңі: Сабаққа қатысып отырған білімгерлерді ұйымдастыру, көңіл – күйлеріне , денсаулықтарыңа назар аудару, сабақ құралдарын түгендеу және реттеу.
Ой қозғау
1Орманды анасындай аңдар сүйіп,

Қойнында мекендеген марал,киік.

Тамаша табиғаттың сан байлығы

Тұр екен көкірегіне қалай сыйып. М.Хакімжанова

Өсімдіктер әлемі аса алуан түрлі және нағыз әсем дүние.Әсемдік эстетикалық әсермен қоса,өсімдіктер әлемі тағыда көптеген аса маңызды үрдістерді жүзеге асырады.

Ол қандай үрдіс?

Болжам жасалады:

Оттегі

түзуші

Энергия

түзуші

Өсімдіктер - биозертхана

Органикалық қосылыстар түзуші

Топтастыру

Көмірсулар туралы не білеміз?

Фотосинтез суреті.

Жаңа сабақ: Көмірсулар табиғатта өте көп таралған. Және адам тіршілігінде маңызы өте зор рөл атқарады. Крахмал қоректік зат, маталар, қағаздар, жасанды талшықтар т.б. өндірісіне жұмсалады. Көмір сулар деп аталуы себебі көміртек және судан құралған органикалық зат Сп (Н₂О) m
3) Жіктелуі: Көмірсулар

Моносахаридтер дисахаридтер полисахаридтер

Глюкоза сахароза крахмал целюлоза

Фруктоза рибоза мен дезоксирибоза

Оқушыларды 3 топқа бөліп аламыз

1.Моносахаридтер

2.Дисахаридтер

3.Полисахаридтер

Мағынаны тану.

І-топқа- Моносахаридтер.

Глюкозаның табиғатта кездесуі: өсімдіктердің барлық мүшелерінде, жемістерде, тамырларда, жапырақтарда, гүлдерде, әсіресе жүзімдердің шырындарында, жемістер мен жидектерде көп болады. Адам ағзасында, адам қанында 0,1%, бұлшық етте глюкоза болады.

Глюкозаның құрылысы:
1) Егер глюкоза ерітіндісіне Cu(ОН)₂ қосса, ашық көк түсті ерітіндісі түзіледі.
2) Егер глюкоза ерітіндісіне күміс нитратының аммиактағы ерітіндісін қосып қыздырса «күміс айна» реакциясы болады. Бұған қарап зат молекуласындағы оттегінің алтынмен, атомды альдегид тобының бар екендігін көруге болады. Демек, глюкоза құрылысының формуласын былай жазамыз:

H H H OH H

O

H ⁶C ⁵C ⁴C ³C ²C ¹C

H

OH OH OH H OH

Глюкоза әрі альдегид, әрі көп атомды спирт болғандықтан – альдегидоспирт деп атайды, бұл ашық тізбекті формуласы, осымен бірге альдегид тобы жоқ глюкозаның тұйық тізбекті құрылысы да болады, бұларды перспективті формулалар деп атайды.

Физикалық қасиеті: Глюкоза суда жақсы еритін, түссіз кристалды зат, дәмі тәтті.

Химиялық қасиеті: Глюкоза гидроксил және альдегид топтарына байланысты бірнеше химиялық қасиет көрсетеді:
1)Глюкоза көп атомды спирт ретінде күрделі эфир түзеді:

С – (СНОН)₄ – СН₂ОН+5 СН₃ –С Zn C_l2 C- (СНО-СО-СН₃)₄-СН₂О-СО-СН₃+5СН₃СООН

Сірке ангидриді
2)Глюкоза альдегид ретінде тотығады: күміс оксидінің аммиактағы ерітіндісімен

СН₂ОН-(СНОН)₄-С +Аq₂O→ СН₂ОН-(СНОН)₄-СООН+2 Аq
Н NH3 глюкон қышқылы

3)Глюкозаны мыс гидроксидін қосып қыздырғанда мыс сахаратын түзеді, оны ары қарай қыздыр,мыс (І) оксидінің қызыл түсті тұнбасын түзеді.

С₆Н₇О (ОН)₅+Сu(он)₂ С₆Н₇О(ОН)₃ Сu+2Н₂О

Мыс сахараты
СН₂ОН-(СНОН)₄-СООН + Сu(он)₂ t СН₂ОН-(СНОН)₄-СООН+Сu₂О +Н₂О

4) Глюкоза Ni катализатор қатысында сутекпен тотықтырғанда алты атомды спирт сорбитке айналады:

СН₂ОН-(СНОН)₄-СООН +Н₂ СН₂ОН-(СНОН)₄- СН₂ОН

5) Глюкозаның маңызды қасиеттерінің бірі – әр түрлі микроорганизмдер әсерінен ашуы. Глюкоза ашығанда әртүрлі өнімдер түзіледі:
а) Спиртті ашу ашытқы, ферментінің әсерінен этил спирті түзіледі:

С₆Н₁₂О₆ 2С₂Н₅ОН+2СО₂
ә) Сүт қышқылын ашу сүт қышқылы бактерия ферментінің әсерінен сүт қышқылы түзіледі:

С₆Н₁₂О₆ 2СН₃СНОН- СООН

б) Май қышқылды ашу:

С₆Н₁₂О₆ С₃Н₇СООН+2 Н₂ +2СО₂

6) Глюкоза органикалық қосылыс болғандықтан толық тотыға алады.

С₆Н₁₂О₆ +6О₂ 6СО₂+6Н₂О+Q

Глюкоза изомері – фруктоза, бұл кетоноспирт. Тәтті жемістерде болады, ара балының негізгі бөлімі фруктозаны жеміс қанты деп те атайды.

CН₂ОН-(СНОН)₃ – С-СН₂ОН фруктоза
О
Глюкозаның алынуы:
1)Глюкоза табиғатта фотосинтез поцесінде түзіледі:

6СО₂ +6Н₂О C6Н12О6+6О2 -2186 кДж

2)Қантты заттарды ең алғаш 1861жылы А.М.Бутлерев кальций гидроксиді қатысында формальдегидтен синтездеді:

6Н-СОН Сu(ОН)₂ С₆Н₁₂О₆

3) Глюкозаны өнеркәсіпте крахмал немесе целлюлозаны гидролиздеп алады:

(С₆Н₁₀О₅)n +n Н₂О → n С₆Н₁₂О₆

ІІ-топ

Дисахаридтер-гидролизденгенде екі молекула моносахарид түзетін көмірсулар.

Сахароза С₁₂Н₂₂О₁₁(қызылша қанты)

Табиғатта таралуы және алу.Сахароза-табиғатта кең таралған дисахарид.

Қызылша қантында -20%6 қант қамысында 16-20%7

Сахароза молекуласы глюкоза мен фруктоза молекуласының қалдықтарынан тұрады.

Сахарозаныйң қасиеттері.

1. Сахарозаның ерітіндісі мыс (ІІ) гидроксидімен әрекеттескенде ашық көк түсті керітіндінің түзілуі сахарозаның көпатомды спиртке жататынын көрсетеді.

2. Сахарозаны қышқыл қатысында қыздырғанда , гидролизденіп, екі моносахарид – глюкоза мен фруктоза түзіледі:

C₁₂H₂₂O₁₁ + H₂O C₆H₁₂O₆ + C₆H₁₂O₆

Сахарозаның изомерлері.

Лактоза. Мальтоза

C₁₂H₂₂O₁₁ C₁₂H₂₂O₁₁

Полисахаридтер – Табиғи жоғары молекулалы қосылыстар (C₆H₁₀O₅)_n

Полисахаридтердің маңызды өкілдері – крахмал мен целлюлоза.

Крахмал (С₆H₁₀O₅)_n – табиғатта кең тараған полисахарид. Күріште 80%-ке дейін, бидай мен жүгеріде 70-75%, картоп түйіндерінде 20% крахмал болады.

Крахмалдың құрылысы. Крахмал – табиғи полимер. Ол екі полисахаридтен: амилоза мен амилопектиннен тұрады.

Амилоза (түзу тізбекті)

Крахмал

Амилопектин (тармақты)

Крахмалдың қасиеттері. Суда ерімейтін ақ түсті ұнтақ, ыстық суда ісінеді, коллоид ерітінді – клейстер түзеді, белсенділігі төмен зат.

1. Крахмалдың маңызды химиялық қасиеттерінің бірі – йод ерітіндісімен әрекеттескенде көк түстің пайда болуы крахмалдың сапалық реакциясы.

2. Гидролизденеді.

(C₆H₁₀O₅)_n + nH₂O nC₆H₁₂O₆

Қолданылуы

Сергіту сәті (1 минут).

IV. Толғаныс.

І топ. Семантикалық карта.

Көмірсулардың формулалары	Аты	Молекулалық массасы
	Глюкоза
C12H22O11
	Крахмал

ІІ топ. Синквейн. (Глюкоза)

1. Не (1 сөз)

2. Қандай (2 сөз)

3. Не істеді (3 сөз)

4. Сөйлем (4 сөз)

5. Синонимі

ІІІ топ. Мына өзгерістерді жүзеге асыратын реакция теңдеулерін жазыңдар.

CO₂→C₆H₁₂O₆ → крахмал → глюкоза → этил спирті

V. Жинақтау.

Химиялық диктант.

1. Моносахаридтер ..................... қарапайым қантты заттар. 

2. Қантты заттарды, ең алғаш рет .............. 1861ж. кальций гидрооксиді қатысында .................... гидролиздеп алды.

3. Ашытқы ферменті әсерінен ашып, ............. этанол түзіледі.

4. …................ –жеміс қанты деп атайды.

5. Көмірсулардың жалпы формуласы………………………

6. Дисахаридтер ............... , моносахаридтердің .... молекуласына ыдырайды. ..........-сүт қантты.

7.Глюкоза ……….. - крахмалды өндірісте …………ерітіндісінде қайнатып алу.

8. Сахарозаны балқытып қатырса ............ мөлдір масса түзіледі. 9. Глюкоза артық мөлшерде ............. айналып, ........... қор болып жиналады.

10. Глюкоза адам организмінде …………… процесіне қатысады.

VI. Үйге тапсырма § 11.1-11.3. №13 253 бет.

VII. Бағалау