Жоспар: 1. Оксидтер класы; 2. Қышқылдар класы; 3. Тұздар класы; 5. Негіздер класы. Оксидтер классы. Физикалық қасиеті жағынан оксидтер әр түрлі, көпшілігі – қатты заттар, біразы – газ, кейбіреулері – сұйықтық. Химиялық қасиеті жағынан, алдымен суға қатынасын қарайды. Оксидтердің көпшілігі тікелей немесе жанама жолмен болсын сумен қосылыс түзеді. Оксидтерді алу әдістері: Жай және күрделі заттар жанғанда: S + O2 → SO2 CH4 + 2O2 → CO2 + 2H2O Күрделі заттар айырылғанда оксидтер түзіледі: CaCO3→ CaO + CO2 Оксидтердің химиялық қасиеттері 1. Негіздік оксидтер қышқылдармен әрекеттесіп, тұз және су түзеді: CaO + HCl → CaCl2 + H2O 2. Актив металдардың оксидтері сумен әрекеттесіп, сілті түзеді: CaO + H2O → Ca(OH)2 3. Негіздік және қышқылдық оксидтер өзара әрекеттесіп, тұз түзеді: SO3 + CaO→ CaSO4 Оксидтердің қолданылуы. Оксидтер түрлі салада кеңінен қоданылады. Күкіртті газдың жүнді, жібекті ағарту үшін, жеміс – жидек консервілерін оны сақтауда, қоймаларды зиянкестермен тазартуда алатын орны ерекше. Ал су адам өмірі үшін ерекше маңызды. Қышқылдар класы. Қышқылдарға тән белгілер: қышқылтым дәм, күйдіргіштік қасиет. Қышқылдар ерітінділерін ажырату үшін арнаулы анықтағыштар – индикаторлар пайдаланылады ( индикатор латынша «көрсеткіш» деген ұғымды білдіреді). Оларға лакмус, метилоранж, фенолфталеин жатады. Қышқылдар ерітінділерінде түсін өзгертетін заттарды индикаторлар деп атайды. Қышқылға салса күлгін түсті лакмус – қызарады, сары түсті метилоранж – қызарады, фенолфталеиннің түсі өзгермейді. Қышқылдардың құрамына кіретін сутек атомдарының саны әр түрлі. Қышқыл құрамында бір атом сутек болса бір негізді, екі сутек атом болса, екі негізді т.б. болып бөлінеді. Қышқыл құрамында оттек атомының болу немесе болмауына байланысты оттекті және оттексіз деп бөлінеді. Оттекті қышқылдардың дәстүрлі атаулары қышқыл түзуші элемент атымен байланысты шыққан. Мысалы, күкірт қышқылы, азот қышқылы. Қышқылды алу әдістері: 1.Қышқыл оксидтерінің сумен өзара әрекеттесуі P2O5 + 3H2O→ 2H3PO4 2. Сутегінің тиісті металмен өзара әрекеттесуі H2 + Cl2 → 2HCl 3. Қышқылдардың тұздармен өзара әрекеттесуі Ba(NO3)2 + H2SO4→ BaSO4↓ + 2HNO3 Физикалық қасиеттері. Қышқылдардың көпшілігі, мәселен күкірт, азот, тұз қышқылдары – түссіз сұйықтық. Қатты қышқылдар да болады: ортофосфор қышқылы. Қышқылдардың барлығы дерлік суда ериді. Химиялық қасиеттері. 1. Металл оксидтермен әрекеттеседі Al2O3 + 6HCl → 2AlCl3 + 3H2O 2. Негіздермен әрекеттеседі 2KOH + H2SO4 → K2SO4 + 2H2O 3. Қыздырғанда кейбір қышқылдар айырылады H2SiO3 → SiO2 + H2O Тұздар класы. Тұздар – қатты кристалл заттар, біразы суда жақсы еріп, мөлдір ерітінді түзеді. Суда ерімейтін тұздарға барий сульфаты, күміс хлориді т.б. жатады. Азот қышқылының тұздары түгелдей суда ерімтал. Натрий мен калий тұздарының барлығы дерлік суда жақсы ериді. Химиялық қасиеттері. 1. Тұздар мен тұздардың арасында алмасу реакциялары жүреді: CaCl2 + Na2SiO3 → CaSiO3↓ + 2NaCl 3. Тұздар сілтілермен әрекеттеседі: Fe(NO3)3 + 3NaOH → Fe(OH)3↓+ 3NaNO3 4. Тұздар қышқылдармен әрекеттеседі: AgNO3+ HCl → AgCl↓+HNO3 5. Кейбір тұздар қыздырғанда айырылады: CaCO3→ CaO + CO2 Тұздарды алу жолдары: Негіздік оксид пен қышқылдық оксидтен: MgO + CO2 → MgCO3 Негіздік оксид пен қышқылдан: CuO + H2SO4 → CuSO4+H2O Қышқылдық оксид пен негіздің әрекеттесуінен: Ba(OH)2 + CO2 → BaCO3↓+ H2O 4. Металл мен бейметалдан: 2Na + Cl2 → 2NaCl Тұздардың қолданылуы. Адам организмінде 5,5% тұз болады және организм үнемі тұз болуын қажет етеді. Тірі клеткаларда, жүйке, сүйек және ет тканьдерінде тұз ерітіндісінің маңызы зор. Табиғи суларда, яғни өзен, көл, мұхит, теңіз суларында тұздар еріген күйде 0,1 – 3,5 %-ке дейін болады. Тұздардың ішінде көп қолданылатын ас тұзынан сода, хлор, натрий т.б. алады. Құрылысқа қажетті материалдарға: әктас, мрамор, басқа да карбонаттар мен силикаттар жатады. Негіздер класы. Негіздер суда ерігіштігіне қарай суда еритін (сілтілер) және суда ерімейтін болып бөлінеді. Негіздердің алынуы. Суда еритін негіздерді алу: Белсенді металдарды тікелей сумен әрекеттескенде: 2Na + 2H2O→ 2NaOH + H2 Химиялық қасиеттері: Сілтілер қышқылдық оксидтермен әрекеттесіп, тұз бен су түзеді: 2NaOH + SO2 → Na2SO3 + H2O Негіздер мен қышқылдар арасында бейтараптану реакциясы жүреді: NaOH + HCl → NaCl + H2O Сілті мен металл тұздары әрекеттесіп, жаңа тұз және ерімейтін негіз алынады: CuSO4 + 2NaOH → Cu(OH)2 + Na2SO4 Ерімейтін негіздер қыздырғанда айырылады: 2Fe(OH)3 → Fe2O3 + 3H2O |