: Зат массасыны? са?талуы за?ы, ?осылуы ж?не айырылу реакциялары, суды? сапалы? ??рамы, электр тогы ?серінен суды? айырылуы, сутегі алу ?дістері, валенттік.
О?ушылар?а суды? сапалы? ??рамын білетінін ескере отырып, оны еске т?сіру ма?сатында т?мендегі с?ра?тар ?ойылады.
1. Сутегін судан алу ?дістерін ж?не оларды? реакция те?деулерін жаз.
2. Н?тижесінде су т?зілетін реакция те?деулерін жазып, ?ай типке жататынын ата.
Ж?мба? Бірі жанып, бірі ?олдап жануды,
Екі элемент бізге б?рын табылды.
?рт болып еді, с?ндіруге к?п адам,
?осылысын алып, со?ан а?ылды.
Реакция те?деулерін жаз?аннан кейін суды? ??рамында сутегі ж?не оттегі элементтері бар екендігіне, су осы жай заттарды? ?осылуы н?тижесінде т?зілетіндігіне о?ушыларды? назарын аудара отырып, осы заттар ?андай к?лемдік ?атынаста болатынын ?арастыру ?ажет. 1. Сутегін судан алу ?дістерін ж?не оларды? реакция те?деулерін жаз.
Н?тижесінде су т?зілетін реакция те?деулерін жазып, ?ай типке жататынын ата.
2H2 + О2 = 2Н2О
Реакция те?деулерін жаз?аннан кейін суды? ??рамында сутегі ж?не оттегі элементтері бар екендігіне, су осы жай заттарды? ?осылуы н?тижесінде т?зілетіндігіне о?ушыларды? назарын аудара отырып, осы заттар ?андай к?лемдік ?атынаста болатынын ?арастыру ?ажет.
Физикалы? ?асиеті Таза су- т?ссіз,иіссіз,д?мі жо? с?йы?ты?.Таби?атта су ?ш т?рлі агрегатты? к?йде кездеседі: ?атты,с?йы?,газ.?алыпты жа?дайда?ы суды? ?атуы 0 градус С ж?не ?айнауы 100 градус С белгіленеді.Себебі:м?з суды? бетінде ?ал?ып ж?реді.Егер м?з судан ауыр болса,барлы? ?зен-к?лдер т?біне дейін ?атып,ал жаз айларында тек беті ?ана еріген болар еді.Су жайлап ?ызады ж?не жайлап суиды.Осы суды? ?асиетіні? н?тижесінде су бассейндері Жер шарында?ы температураны к?рт ?згертпей,реттеп отырады.Су электр то?ын нашар ?ткізеді.
Суды? ??рылымды? формуласы мен молекуласы
Суды? органолептикалы? ?асиеттерін аны?тау
№1 Суды? т?сін аны?тау
№2 Иісін аны?тау
№3 Лайлылы?ын аны?тау
№4 М?лдірлігін аны?тау
№5 Пішінін аны?тау
№6 М?з ты?ызды?ын аны?тау
№7 Суды? кермектігі ж?не оны кетіру жолдары
Суды? химиялы? ?асиеттері
№6 зертханалы? т?жірибе
«Суды? металдармен ж?не оксидтермен ?рекеттесуі»
Суды? химиялы? ?асиетін ?арастыр?анда оны? металмен ?рекетесуіне то?талып, натрий мен суды? арасында ж?ретін реакция к?рсетіледі. Натрий мен суды? реакцияласу те?деуін жаз?анда о?ушыларды бейорганикалы? ?осылыстарды? жа?а класы –негіздермен ж?не оны? ??рамына кіріп, сол класты аны?тайтын гидроксотопты (ОН) таныстыру?а ерекше к??іл б?леді. Негізді? ??рамына кіретін топты? саны металл атомынын валенттілігіне байланысты болатынын ескертіліп, жалпы [Me(OH)n] формуласын ?сынады. М?нда?ы–металл атомыны? валенттілігіне с?кес келетін гидроксид тобыны? саны. Суды? металдармен ?рекетесу реакциясынын м?нін т?сіндіргеннен кейін оны? те?деуін жаза білуге жатты?тыру ?шін т?мендегі тапсырманы ?сын?ан ж?н. Мына заттар ?рекеттескенде т?зілетін реакция ?німдерін жазып, атын ата?дар: а) натрий мен су; ?) барий мен су; б) кальций мен су; в) калий мен су; г)литий мен су; д) стронций мен су.
- оксидтер дегеніміз не?
- оларды? ??рамына ?андай заттар кіреді?, т.б. с?ра?тар беріледі. Оксидтерге мысалдар келтіріледі. Б?л берілген жауапты т?мендегі кестеге жазы?дар.
Металдар оксидтері
Бейметалдар окидтері
Б?дан кейін фосфор мен кальций оксидтеріні? сумен ?рекеттесуі к?рсетіледі. Ол ?шін фосфор (V) оксидін алу ?шін ?ызыл фосфор жа?ылады да, о?ан су ??йылады. Фосфор оксиді бейметалл оксиді екеніне осы жерде к??іл аударылады. Алын?ан ерітіндіні? ортасын аны?тау ?шін о?ушылар?а таныс к?лгін лакумус ерітіндісінен ерітіндіні? т?сіне ?арап, о?ушылардан ?андай зат алын?ан с?ралады, я?ни бейметалл фосфор (V) оксиді сумен ?рекеттескенде ?ыш?ыл т?зілетіндігі ?орытылады. Реакция те?деуді белгіленген кестені о?ушылар бейметалл оксидтері мен суды? арасында ж?ретін реакция те?деуін жазады:
а) SO2+H2O= ?) CO2+H2O= б) N2O5+H2O=
Реакция те?деулерін д?рыс жаза білу ?шін о?ушылар?а мынадай н?с?аулар беріледі. Бейметалл оксидтері суме ?рекеттескенде ?ыш?ыл т?зіледі. Оны? формуласын ??растыру ?шін, ойша су мен оксидті? ??рамына кіретін ?рбір элементтерді? атом сандары ?осылады. Егер элементтерді? алын?ан атом сандарын ?ыс?арту?а болатын болса ?ыс?артып, одан алын?ан сан формуланы? алдына коэфицент ретінде ?ойылады. ?ыш?ылды? ??рамына кіретін сутегі атомы формуланы жаз?анда бірінші орында, оттегі атомы – ?шінші орынды т?рады.
М?селен: Р2О5+Н2О=Н2Р2О6=2НРО3
Жатты?у ж?мыстарын ж?ргізіп бол?ан со? металл оксидтеріні? сумен ?рекеттесілуі к?рсетіледі. Б?л т?жірибе о?ушылар?а к?нделікті т?рмыстан таныс. С?ндірілмеген ?кті алып, су ??й?анда, ол "?айнайды". Б?л кезде температураны? жо?арылауынан суды? те? жартысы бу?а айналады. Сонды?тан ?кке су ??й?анда оны? шашырауы, буыны? ысты?ы шала к?йдіруі м?мкін екендігі ескеріледі.
Металл оксидтері сумен ?рекеттескенде гидроксид т?зілетіндігі айтылып, кестені? сол жа? б?лігіне реакция те?деуі жазылады: СаО+ Н2О→ Са(ОН)2
Б?дан со? мыс, мырыш, темір оксидтеріні? сумен ?рекеттеспейтіндігі к?рсетіледі.
О?ушылар су ?те т?ра?ты ?осылыс бол?анды?тан, сутегіні? б?лінуі белгілі жа?дайда ж?зеге асатынын ?орытындылайды:
3) активтігі нашар металдармен ?ыздыр?анда 3?е +4Н2О= ?е3О4+4Н2
4) егер стронцийді су?а салса оны? бетінде газ к?піршіктері пайда болып, жо?ары к?теріле бастайды. Егер цилиндрді? жа?тауына жан?ан шырпыны жа?ындатса ол газды? т?тануы бай?алады. ?ай газ б?лінеді? Ерітіндіде ?андай жа?а зат т?зіледі? Химиялы? реакцияны? те?деуін ??растыры?дар. Металл оксидтеріні? сумен ?рекеттесуі мысалына мындай тапсырма ?сынылады. Т?мендегі те?деуін ая?тап, т?зілген заттарды? атын ата ж?не жо?арыда берілген кестені? б?лігін жаз. 1.Na2O+H2O= 2.K2O+H2O=
3.BaO+H2O= 4.MgO+H2O=
Металл ж?не бейметалл оксидтеріні? сумен ?зара ?рекеттесетінін аны?тауда "ерігіштігі" кестесін пайдалану тиімді екенін ескере отырып, о?ушылар?а онымен ж?мыс істеуді ?сын?ан ж?н. Ол ?шін кестеден суда еритін негіздер мен ?ыш?ылдарды? ?ш –т?ртеуін мысал?а алып, олар?а с?кес оксидтерді? формуласын жазу немесе ?ыш?ыл мен негізді? с?йкес оксидтерден т?зілуіні? реакциясын жазу тапсырылады
ІІІ. Жа?а саба?ты бекіту
а) есептер ?лемі (о?улы?пен ж?мыс, есептер шы?ару)
1. 72 г суды айыр?анда б?лінетін сутек пен оттекті? массасын табы?дар.
2. Су натриймен ?рекеттескенде 4 г сутек б?лінді. Реакция?а т?скен суды? массасын табы?дар.
3. Массасы 7, 2 г фосфор (V) оксиді сумен ?рекеттескенде ?анша грамм ортофосфор ?ыш?ылы т?зілетінін есепте?дер.
4. Т?рмыста ?йді ?ктеу ?шін с?ндірілген ?кке су ?осып ерітінді дайындайды. Кальций оксидіні? сумен реакцияласуы к?п жылу б?ле ж?реді:
CaO+H2O=Ca(OH)2+67кДж
Реакция?а 5г кальций оксиді т?скенде б?лінетін жылуды? м?лшерін есепте?дер.
Просмотр содержимого документа
««Суды? ??рамы, физикалы? ж?не химиялы? ?асиеттері» »
Сабақтың тақырыбы: §36,39,40. Судың құрамы, физикалық және химиялық қасиеттері.
№6 зертханалық тәжірибе
«Судың металдармен және оксидтермен әрекеттесуі»
Сабақтың мақсаты:
Оқушыларды судың сапалық, сандық құрамын анықтау әдістерімен, судың химиялық қасиетін қарастыра отырып, бейорганикалық қосылыстардың жаңа класы – негіздермен таныстыру, табиғаттағы айналымын,судың тіршілік үшін маңызын түсіндіру, реакция теңдеулерін сауатты жазуға үйрету.
Тәрбиелік: ұйымшылдыққа, іскерлікке, отансүйгіштікке тәрбиелеу.Табиғат байлығын қорғауға,туған жерге дегенсүйіспеншіліккебаули отырып экологиялық тәрбие беру
Дамытушылық: сұрақ –жауап, есеп шығарту, зертханалық тәжірибелер арқылы логикалық ойлау қабілетін дамыту, ой – өрісін кеңейту, өз ойларын еркін жеткізу дағдыларын қалыптастыру.
Сабақ түрі: жаңа материалды зерттеу және білімді бекіту
Сабақтың әдісі: түсіндіру, баяндау
Көрнекілігі: Интерактивті тақта, слайдтар, су, стакан, әк, сынауық.
Сабақтың барысы: І Ұйымдастыру
Оқушылардың сабаққа қатысуы мен оқу құралдарының әзірлігі тексеріліп, назарын сабаққа аударамын.
ІІ. Үй тапсырмасы “Сен білесің бе ?
Тірек білім мен біліктер: Зат массасының сақталуы заңы, қосылуы және айырылу реакциялары, судың сапалық құрамы, электр тогы әсерінен судың айырылуы, сутегі алу әдістері, валенттік.
Оқушыларға судың сапалық құрамын білетінін ескере отырып, оны еске түсіру мақсатында төмендегі сұрақтар қойылады.
1. Сутегін судан алу әдістерін және олардың реакция теңдеулерін жаз.
2. Нәтижесінде су түзілетін реакция теңдеулерін жазып, қай типке жататынын ата.
Жұмбақ Бірі жанып, бірі қолдап жануды,
Екі элемент бізге бұрын табылды.
Өрт болып еді, сөндіруге көп адам,
Қосылысын алып, соған ағылды.
Реакция теңдеулерін жазғаннан кейін судың құрамында сутегі және оттегі элементтері бар екендігіне, су осы жай заттардың қосылуы нәтижесінде түзілетіндігіне оқушылардың назарын аудара отырып, осы заттар қандай көлемдік қатынаста болатынын қарастыру қажет. 1. Сутегін судан алу әдістерін және олардың реакция теңдеулерін жаз.
Нәтижесінде су түзілетін реакция теңдеулерін жазып, қай типке жататынын ата.
2H2 + О2 = 2Н2О
Реакция теңдеулерін жазғаннан кейін судың құрамында сутегі және оттегі элементтері бар екендігіне, су осы жай заттардың қосылуы нәтижесінде түзілетіндігіне оқушылардың назарын аудара отырып, осы заттар қандай көлемдік қатынаста болатынын қарастыру қажет.
Судың химиялық формуласы- Н2О Құрылымдық формуласы: Н-О-Н
Салыстырмалы молекулалық массасы: Mr(H2O)= 18
Физикалық қасиеті Таза су- түссіз,иіссіз,дәмі жоқ сұйықтық.Табиғатта су үш түрлі агрегаттық күйде кездеседі: қатты,сұйық,газ.Қалыпты жағдайдағы судың қатуы 0 градус С және қайнауы 100 градус С белгіленеді.Себебі:мұз судың бетінде қалқып жүреді.Егер мұз судан ауыр болса,барлық өзен-көлдер түбіне дейін қатып,ал жаз айларында тек беті ғана еріген болар еді.Су жайлап қызады және жайлап суиды.Осы судың қасиетінің нәтижесінде су бассейндері Жер шарындағы температураны күрт өзгертпей,реттеп отырады.Су электр тоғын нашар өткізеді.
Судың құрылымдық формуласы мен молекуласы
Судың органолептикалық қасиеттерін анықтау
№1 Судың түсін анықтау
№2 Иісін анықтау
№3 Лайлылығын анықтау
№4 Мөлдірлігін анықтау
№5 Пішінін анықтау
№6 Мұз тығыздығын анықтау
№7 Судың кермектігі және оны кетіру жолдары
Судың химиялық қасиеттері
№6 зертханалық тәжірибе
«Судың металдармен және оксидтермен әрекеттесуі»
Судың химиялық қасиетін қарастырғанда оның металмен әрекетесуіне тоқталып, натрий мен судың арасында жүретін реакция көрсетіледі. Натрий мен судың реакцияласу теңдеуін жазғанда оқушыларды бейорганикалық қосылыстардың жаңа класы –негіздермен және оның құрамына кіріп, сол класты анықтайтын гидроксотопты (ОН) таныстыруға ерекше көңіл бөледі. Негіздің құрамына кіретін топтың саны металл атомынын валенттілігіне байланысты болатынын ескертіліп, жалпы [Me(OH)n] формуласын ұсынады. Мұндағы–металл атомының валенттілігіне сәкес келетін гидроксид тобының саны. Судың металдармен әрекетесу реакциясынын мәнін түсіндіргеннен кейін оның теңдеуін жаза білуге жаттықтыру үшін төмендегі тапсырманы ұсынған жөн. Мына заттар әрекеттескенде түзілетін реакция өнімдерін жазып, атын атаңдар: а) натрий мен су; ә) барий мен су; б) кальций мен су; в) калий мен су; г)литий мен су; д) стронций мен су.
- оксидтер дегеніміз не?
- олардың құрамына қандай заттар кіреді?, т.б. сұрақтар беріледі. Оксидтерге мысалдар келтіріледі. Бұл берілген жауапты төмендегі кестеге жазыңдар.
Металдар оксидтері
Бейметалдар окидтері
Бұдан кейін фосфор мен кальций оксидтерінің сумен әрекеттесуі көрсетіледі. Ол үшін фосфор (V) оксидін алу үшін қызыл фосфор жағылады да, оған су құйылады. Фосфор оксиді бейметалл оксиді екеніне осы жерде көңіл аударылады. Алынған ерітіндінің ортасын анықтау үшін оқушыларға таныс күлгін лакумус ерітіндісінен ерітіндінің түсіне қарап, оқушылардан қандай зат алынған сұралады, яғни бейметалл фосфор (V) оксиді сумен әрекеттескенде қышқыл түзілетіндігі қорытылады. Реакция теңдеуді белгіленген кестені оқушылар бейметалл оксидтері мен судың арасында жүретін реакция теңдеуін жазады:
а) SO2+H2O= ә) CO2+H2O= б) N2O5+H2O=
Реакция теңдеулерін дұрыс жаза білу үшін оқушыларға мынадай нұсқаулар беріледі. Бейметалл оксидтері суме әрекеттескенде қышқыл түзіледі. Оның формуласын құрастыру үшін, ойша су мен оксидтің құрамына кіретін әрбір элементтердің атом сандары қосылады. Егер элементтердің алынған атом сандарын қысқартуға болатын болса қысқартып, одан алынған сан формуланың алдына коэфицент ретінде қойылады. Қышқылдың құрамына кіретін сутегі атомы формуланы жазғанда бірінші орында, оттегі атомы – үшінші орынды тұрады.
Мәселен: Р2О5+Н2О=Н2Р2О6=2НРО3
Жаттығу жұмыстарын жүргізіп болған соң металл оксидтерінің сумен әрекеттесілуі көрсетіледі. Бұл тәжірибе оқушыларға күнделікті тұрмыстан таныс. Сөндірілмеген әкті алып, су құйғанда, ол "қайнайды". Бұл кезде температураның жоғарылауынан судың тең жартысы буға айналады. Сондықтан әкке су құйғанда оның шашырауы, буының ыстығы шала күйдіруі мүмкін екендігі ескеріледі.
Металл оксидтері сумен әрекеттескенде гидроксид түзілетіндігі айтылып, кестенің сол жақ бөлігіне реакция теңдеуі жазылады: СаО+ Н2О→ Са(ОН)2
Бұдан соң мыс, мырыш, темір оксидтерінің сумен әрекеттеспейтіндігі көрсетіледі.
Оқушылар су өте тұрақты қосылыс болғандықтан, сутегінің бөлінуі белгілі жағдайда жүзеге асатынын қорытындылайды:
3) активтігі нашар металдармен қыздырғанда 3Ғе +4Н2О= Ғе3О4+4Н2
4) егер стронцийді суға салса оның бетінде газ көпіршіктері пайда болып, жоғары көтеріле бастайды. Егер цилиндрдің жақтауына жанған шырпыны жақындатса ол газдың тұтануы байқалады. Қай газ бөлінеді? Ерітіндіде қандай жаңа зат түзіледі? Химиялық реакцияның теңдеуін құрастырыңдар. Металл оксидтерінің сумен әрекеттесуі мысалына мындай тапсырма ұсынылады. Төмендегі теңдеуін аяқтап, түзілген заттардың атын ата және жоғарыда берілген кестенің бөлігін жаз. 1.Na2O+H2O= 2.K2O+H2O=
3.BaO+H2O= 4.MgO+H2O=
Металл және бейметалл оксидтерінің сумен өзара әрекеттесетінін анықтауда "ерігіштігі" кестесін пайдалану тиімді екенін ескере отырып, оқушыларға онымен жұмыс істеуді ұсынған жөн. Ол үшін кестеден суда еритін негіздер мен қышқылдардың үш –төртеуін мысалға алып, оларға сәкес оксидтердің формуласын жазу немесе қышқыл мен негіздің сәйкес оксидтерден түзілуінің реакциясын жазу тапсырылады
ІІІ. Жаңа сабақты бекіту
а) есептер әлемі (оқулықпен жұмыс, есептер шығару) 1. 72 г суды айырғанда бөлінетін сутек пен оттектің массасын табыңдар. 2. Су натриймен әрекеттескенде 4 г сутек бөлінді. Реакцияға түскен судың массасын табыңдар. 3. Массасы 7, 2 г фосфор (V) оксиді сумен әрекеттескенде қанша грамм ортофосфор қышқылы түзілетінін есептеңдер. 4. Тұрмыста үйді әктеу үшін сөндірілген әкке су қосып ерітінді дайындайды. Кальций оксидінің сумен реакцияласуы көп жылу бөле жүреді: CaO+H2O=Ca(OH)2+67кДж Реакцияға 5г кальций оксиді түскенде бөлінетін жылудың мөлшерін есептеңдер.
