Азот қышқылы

Азот қышқылы

9-сынып

Есбулсинов Ерболат Есенгелдиевич.

БҚО.Ақжайық ауданы, Алғабас ауылы,

Жаңажол негізгі мектебінің химия-биология мұғалімі.

Мақсаты:

Білімділік: Азот қышқылының басқа қышқылдардан ерекше қасиеттерімен таныстыру, танымдық қабілетін арттыру.

Тәрбиелілік: оқушыларды өз ойын жүйелеуге дағдыландыру, сабақ барысында тапқырлыққа, шапшаңдыққа және химия пәніне қызығушылығын арттыру

Дамытушылық: қышқылдар туралы түсініктерін толықтырып, одан әрі кеңейту, ой-өрісін дамыту

Түрі: дәстүрлі емес ауызша журнал сабағы “Азот қышқылы”

Әдісі: сұрақ-жауап, жаңа технология элементтері дамыта оқыту және деңгейлеп оқыту, тірек хабарлармен жұмыс, ассоциация, дифференциялау, практикалық әдіс

Көрнекіліктер: Азот қышқылының химиялық қасиеттері туралы тірек кестелер, қолданылуы туралы сызбанұсқалар, электронды оқулық

Үлестірме материалдар: бағалау парағы, тестік тапсырмалар, есептер

Техникалық оқыту құралы: интерактивті тақта, компьютер

Реактивтер: азот қышқылы, тұздары, металдар, оксидтер, негіздер, химиялық ыдыстар

Барысы: І. Ұйымдастыру

ІІ.Қайталау-оқу анасы

ІІІ.Білгенге-маржан

ІV.Сауат ашу

V.Сен тоқысаң мен тоқығам

VI.Ізденген жетер мұратқа

Журналдың 1 беті. Қайталау –оқу анасы

1. ТЕСТ ТАПСЫРМАЛАРЫ

1. Азот атомында қанша s және р электрондары бар:

а/ 6s және 9p ә/ 6s және 10p б/ 4s және 3p в/ 6s және 4p

1. Азот қай қосылысында +5 және -3 тотығу дәрежесін көрсетеді:

а/ NO₂, PH₃ә/N₂O₅, NH₃б/ NO₂, H₂S в/N₂O₅, PH₃

1. Азот мына заттардың қайсысымен әрекеттеседі /әр түрлі жағдайда/:

а/СL₂, Au, Ptә/F₂, Ag, Auб/Al, C, P в/O₂, H₂, Mg;

1. Зертханада аммиакты қандай реакция арқылы алады:

а/ NH₄CL = NH₃+ HCLә/NH₄CL + Ca(OH)₂ = CaCL₂ + NH₃ + 2H₂O

б/ N₂ + 3H₂ = 2NH₃

1. Аммиак қандай заттармен әрекеттеседі:

а/NaOH, Ca(OH)₂, KOHә/I₂, CL₂, Mg(OH)₂б/O₂, H₂O, H₂SO₄, HCL

в/H₂O₂, CO₂, P₂O₅;

1. Аммиактың судағы ерітіндісі қалай аталады?

а/аммиакты су, мүсәтір спирті, аммоний гидроксиді

ә/аммиак, метил спиртіб/ бром суы, этил спиртів/хлор суы, пропил спирті

ІІ ТЕОРИЯЛЫҚ СҰРАҚТАР

1. Азот (ІІ) оксиді мен азот (ІV) оксидінің физикалық және химиялық қасиеттеріндегі айырмашылықтар мен ұқсастықтарды айтып бер

2. Аммоний тұздары қайда қолданылады?

ІІІ ЖАЗБАША ЖҰМЫСТАР (жаттығулар)

1. Қыздырылған магний оксиді бар ыдыс арқылы аммиак жіберілгенде металл магний түзіледі. Реакция теңдеуін құрастырып, тотықтырғыш және тотықсыздандырғыштың астын сызып көрсетіңіз.

2. (NH₄)₂SO₄-тің химиялық қасиетін сипаттайтын реакция теңдеуін жазыңыз.

Журналдың 2 беті.Білгенге – маржан

1. 21,4 г аммоний хлориді мен 12 г кальций гидроксидінің қоспасы қыздырылғанда қанша газ бөлініп шығады?

2. 10 т аммоний сульфатын алу үшін аммиактың қандай көлемі және массасы жұмсалады ?

3. Массалық үлесі 0,2 натрий гидроксидінің 600 г ерітіндісіне массалық үлесі 0,2 азот қышқылының 800 г ерітіндісі құйылды, қанша тұз түзілді ?

4. 50 кг аммоний хлоридін алу үшін аммиактың қанша мөлшері керек ?

Журналдың 3 беті.Сауат ашу

Азот қышқылының молекуласында азоттың тотығу дәрежесі +5.

Физикалық қасиеттері: Таза азот қышқылы – түссіз сұйықтық. Өткір иісті. Ауада ашық тұрса, тұз қышқылы сияқты “түтінденеді”. Суда жақсы ериді. Қалыпты жағдайда лабораторияда 63%-тік азот қышқылы қолданылады. Оның тығыздығы – 1,4 г/см³

Азот қышқылы тұрақсыз зат, жарықтың, жылудың әсерінен оңай айырылады:

4HNO₃ = 2H₂O + 4NO₂ + O₂

Түзілген азот (ІV) оксидінің NO₂ түсі қоңыр болғандықтан, азот қышқылын сарғыш түске бояйды. Сондықтан лабораторияда азот қышқылын жарық тіке түспейтін жерде, қоңыр түсті шыны ыдыстарды сақтайды.

Егер азот қышқылы теріге тисе күйдіреді, теріде азот қышқылына тән сары дақ пайда болады. Оны тез арада сумен бірнеше қайтара жуып, соңынан ас содасы ерітіндісімен бейтараптайды.

Химиялық қасиеттері:

Азот қышқылы- күшті қышқыл. Судағы ерітіндісінде толық диссоцияланады.

HNO₃ = H⁺ + NO₃^-

Барлық қышқылдар сияқты азот қышқылы да:

а) металл оксидтермен:

MgO+2HNO₃= Mg(NO₃)₂ + H₂O

ә) негіздермен:

Mg(OH)₂ + 2HNO₃ = Mg(NO₃)₂ + 2H₂O

б) әлсіз қышқылдардың тұздарымен әрекеттеседі:

Na₂CO₃ + 2HNO₃ = 2NaNO₃ + CO₂ + H₂O

Азот қышқылы – күшті тотықтырғыш. Ол алтын Au мен платинаданPt басқа барлық металдармен әрекеттеседі. Молекуласын тотықтырғыш рөлін NO₃^-ионы атқаратындықтан сутек бөлінбейді. Реакция нәтижесінде тұз және сумен қатар азот қышқылының тотықсыздану өнімдері түзіледі. /электронды оқулықпен жұмыс /

Cu+ 4HNO₃ = Cu(NO₃)₂ + 2NO₂ +2H₂O

N⁺⁵ +1e = N⁺⁴ /2

Cu⁰ -2e = Cu⁺² / 1

Концентрлі азот қышқыл өте күшті тотықтырғыш, ал органикалық заттар (скипидар, ағаш ұнтағы, т.б.) күшті тотықтырғыш заттар болғандықтан , олар азот қышқылымен әрекеттескенде реакцияның тез жүретіндігі сондай, органикалық заттар от алып жанады. Азот қышқылы сондай-ақ тері, жүн, жібек маталарды бүлдіреді. Сондықтан азот қышқылымен жұмыс істегенде өте сақ болу керек.

Нитраттар

Mg-ге дейін

MeNO₃ =========MeNO₂ + O₂

_{Mg-денСu-қа дейін}

MeNO₃ =========MeO + NO₂ + O₂

_{Cu-тан кейін}

MeNO₃ =========Me + NO₂ + O₂

Осы қасиеттеріне байланысты нитраттарды оқ-дәрі, қопарғыш заттар өндірісіне қолданылады.

Азот қышқылын сапалық анықтау үшін мыс қолданылады, ол үшін анықтайтын тұзды концентрлі күкірт қышқылымен бірге қолданылады. Реакция нәтижесінде бөлінген қоңыр түсті газ NO₂ бар екенін дәлелдейді.

Калий, натрий, аммоний және кальцийдің нитраттарын селитралар деп те атайды. Сырқат адамға дәрігер дәрі бергенде, күнделікті пайдаланатын мөлшері туралы кеңес береді. Егер оны сақтамаса, дәрінің емдік қасиетінен гөрі, уландырғыш қасиеті басым болатыны белгілі. Тыңайтқышты пайдалану да сол сияқты. Көптеген адамдар көкөністі тез пісіріп, мол өнім алу үшін бау-бақшаға нитраттарды шамадан тыс пайдаланады. Нәтижесінде алынған өнім лабораториялық сараптау кезінде жарамсыз болып шығады. Сондықтан бау-бақша өнімдерін сатып алған кезде лабораториялық сараптаудан өткендігін анықтаған дұрыс.

Журналдың 4 беті. Сен оқысаң, мен тоқығам

Зертханалық тәжірибе. Азот қышқылының белокқа әсері

Журналдың 5 беті.Ізденген жетер мұратқа

1. Азот қышқылының электролиттік диссоцияциалану теңдеуін жазыңдар.

2. Азот қышқылы мына заттардың қайсысымен әрекеттеседі.

CuO, SiO₂, CuCO₃, NaCL, H₂SO₃жүруі мүмкін реакция теңдеуін құрастырып, қысқартылған иондық теңдеулермен жазыңдар.

1. Азот қышқылы мен калий гидроксидінің бейтараптану теңдеуін жазып, қысқартылған иондық теңдеуін жаз.

2. Азот қышқылы мына заттардың қайсысымен әрекеттеседі.

Fe₂O₃, CO₂, NaNO₃, KCL, HCl жүруі мүмкін реакция теңдеуін жазып, нәтижесінде газ түзілетін затты көрсет.

Бағалау

Уйге тапсырма §16, 3,4,5,6 тапсырма