Азот ?ыш?ылы

Бастамбеков Бексултан

Cабақтың тақырыбы:

Азот қышқылы және оның тұздары

Сабақтың мақсаты:

• Азот қышқылының алынуы, зертханалық, өнеркәсіптік, физикалық қасиеті, химиялық қасиеті, тұздары, қолданылуы туралы жаңа білім беру; оқушыға жаңа тақырыпқа сай материалды ойлауға мүмкіндік жасай отырып, ой-өрісін дамыту, пәнге қызығуын арттыру.

Үй тапсырмасын тексеру

№

Формуласы

1

Атауы

NaNO 3

2

Алюминий нитраты

NH 4 CІ

3

Натрий нитраты

Ca(NO 3 ) 2

4

5

(NH 4 ) 2 SO 4

Алюминий нитриді

Кальций нитраты

Al(NO 3 ) 3

6

7

Азот (Ү) оксиді

Al 3 N

8

Аммоний хлориді

Ca 3 N 2

Аммоний сульфаты

N 2 O 5

Кальций нитриді

MgCl 2

Фос-фор қыш-қылы

Ca(OH) 2

Каль-ций гидр-оксиді

д

N 2 O 5

ш

е

Алюминий сульфаты

H 3 PO 4

е

і

б

Барий нитраты

Ва(NO 3 ) 2

Б

т

к

г

Азот (V) оксиді

х

у

CO 2

ю

м

и

Бромсутек

Al 2 (SO 4 ) 3

з

и

с

ж

л

з

Калий сили-каты

К 2 SіO 3

м

р

ю

о

с

у

Маг-ний хлориді

ф

НВч

э

щ

б

с

ө

п

а

ә

Көміртек (ІV) оксиді

ч

н

н

к

в

а

и

э

в

л

и

р

л

і

д

р

я

ф

с

у

ь

к

л

х

и

к

г

м

ч

ш

к

к

ц

і

ы

л

ж

т

н

о

ң

е

б

ф

д

1. Азот қышқылының алынуы: а) зертханада

ә)өнеркәсіпте

Алынуы:

a) зертханада:

2NaNO 3 + H 2 SO 4(конц) = Na 2 SO 4 + 2HNO 3

ә) өнеркәсіпте:

4NH 3 +5O 2 = 4NO +6H 2 O

2NO+O 2 =2NO 2

4NO 2 +O 2 +2H 2 O = 4HNO 3

2. Азот қышқылының физикалық қасиеті

Таза азот қышқылы-түссіз, өзіне тән иісі бар сұйықтық. Оның тығыздығы 1,51г/см 3 , -42 0 С-та мөлдір түсті кристалл болып қатады, 82,6 0 С-та қайнайды.

3. Азот қышқылының химиялық қасиеті

• 4HNO 3 = 4NO 2 + 2H 2 O + O 2 ↑
• 2HNO 3 +CuO = Cu(NO 3 ) 2 +H 2 O
• 2HNO 3 +Cu(OH) 2 = Cu(NO 3 ) 2 +2H2O
• 4HNO 3 +Cu = Cu(NO 3 ) 2 +2NO 2 + H 2 O

4HNO 3 = 4NO 2 +O 2 + 3H 2 O

СuO + 2HNO 3 = Cu(NO 3 ) 2 +H 2 O

CuO + 2H = Cu 2+ + H 2 O

Cu(OH) 2 + 2HNO 3 = Cu(NO 3 ) 2 + H 2 O

Cu(OH) 2 + 2H + = Cu 2+ + 2H 2 O

Cu + 4HNO 3 = Cu(NO 3 ) 2 +2NO 2 +2H 2 O

Сұйылтылған азот қышқылы мыспен әрекеттескенде азот(II) оксиді NO түзіледі:

3Cu + 8HNO 3 (сұйық) = Cu(NO 3 ) 2 +2NO+4H 2 O

Азот қышқылы кейбір металдармен әрекеттеспейді. Мысалы:Алюминиймен және темірмен әрекеттеспейді, себебі металдардың сыртында тұрақты оксидтік қабат түзеді.сондықтан азот қышқылын тасымалдауда болат немесе алюминий ыдыстар қолданады

Азот қышқылының қолданылуы

Азот қышқылы

Реактивтік отынның тотықтырғышы ретінде

Азот тыңайтқыштары

Нитраттар

Асыл металдарды өңдеу

Боялар,

Қопарғыш заттар

дәрі-дәрмектер

Талшықтар,

пластмассалар,

кинопленка

Колданылуы

Азот қышқылының тұздары NaN0 3 , NH 4 N0 3 , KN0 3 көбінесе азот тыңайтқыштары ретінде қолданылады.

Натрий және калий нитраттары шыны қайнатуда, тағамдарды консервілеуде қолданылады.

Оқ-дәрі алу үшін калий нитратынан KN0 3 , күкірттен және көмірден тұратын коспа жасайды. Күміс нитраты  AgN0 3 ( ляпис  деп те аталады) медицинада, затты күмістеу үшін және химиялық лабораторияларда хлор ионын табуға, анықтауға пайдаланады.

Нитраттарды алу жолдары:

1. Ме+ Азот қ. → Тұз (нитрат)+ N 2 O (газ)+су

2. МеО+ Азот қ. → Тұз (нитрат)+ су

3. Ме(ОН) + Азот қ. → Тұз (нитрат)+ су

4. Аммиак+Азот қ. → Тұз (аммоний нитраты)

Нитраттардың физикалық қасиеттері

Суда жақсы еритін кристалл заттар

Барлық нитраттар қатты заттар

Түсі бар

Мe (К, Na) MeNO 3 MeNO 2 + O 2

Mе (Са-ден Сu-ға дейін) t

MeNO 3 MeО+ NO 2 + O 2

t

Me (Ag, Hg) MeNO 3 Me+ NO 2 + O 2

4. Азот қышқылының тұздары – нитраттардың қасиеттері

• KNO 3 = KNO 2 + O 2 ↑
• Pb(NO 3 ) 2 = 2PbO + 4NO 2 + O 2 ↑
• 2AgNO 3 = 2Ag + 2NO 2 + O 2 ↑

Нитрат-иондарды анықтау

Тұздың құрамындағы нитрат ионды N0 3 анықтау үшін тұзды концентрациялы күкірт қышқылымен және мыс жаңқасымен қосып қыздырғанда қоңыр түсті газ N0 2 бөлінеді. Ол нитрат ионға сапалык реакция болып табылады, ерітінді көкшіл түске боялады. Реакция теңдеуі:

KNO 3 + H 2 SO 4 KHSO 4 + HNO 3

4HNO 3 + Cu Cu(NO 3 ) 2 + 2NO 2 + 2H 2 O

Криптограмма

Т

Л

А

Ы

І

Р

Т

Н

Ң

Ш

Е

М

К

Т

А

Е

А

Н

П

Ө

Д

У

Т

Д

К

Р

Ы

А

Л

І

А

І

Р

А

Н

С

А

Т

Н

И

Ғ

Н

Азот қышқылы

Азот қышқылының қолданылуы

1 – тапсырма.

Мына заттардың арасынан нитраттарды табыңыз:

тұз қышқылы, күкірт (VІ) оксиді, азот қышқылы,

темір (ІІ) нитраты, көміртек қышқылы

2 – тапсырма.

Мына заттарды ыдырауына байланысты

тиісті бағанға орналастырыңыз:

Cа(NO 3 ) 2 , NaNO 3 , AgNO 3 , Cu(NO 3 ) 2 , Fe(NO 3 ) 2 . Fe(NO 3 ) 3 ,

Hg(NO 3 ) 2, Al(NO 3 ) 3, Ba(NO 3 ) 2, Zn(NO 3 ) 2

3 – тапсырма. Мына реакцияларды аяқтап теңестіріңіз:

Al 2 O 3 + НNO 3 =

aНNO 3 + NaOH =

НNO 3 +Fe(OH) 3 =

1.Азот қышқылы қандай заттармен әрекеттеседі?

а)HCI, CO 2 ,H 2 SO 4 б) NH 4 CI, (NH 4 ) 3 PO 4 , (NH 4 ) 2 SO 4

ә)MgO,KOH,K 2 CO 3 в) H 2 SO 3 , SO 3 ,Au

2.Мына тұздардың қайсысы азот қышқылының тұздарына жатады:

а) CaSO 4 , Na 2 SO 4 ,MgSO 4 ә)KNO 3 ,Cu(NO 3 ) 2 ,AgNO 3

б) K 3 PO 4 ,AIPO 4 ,Ca 3 (PO 4 ) 2 в) NaCI,CaCI 2 ,NH 4 CI

3.Мына тұздардың қайсысын қыздырғанда МеО, NO 2 ,О 2 түзіледі:

а) KNO 3 , NaNO 3

ә) HgNO 3 ,AgNO 3

б)Zn(NO 3 ) 2 ,Fe(NO 3 ) 2

в)HNO 3 ,NaNO 3

4.Қай металдардың тұздарын селитралар деп атайды?

а)Mg,Ag,Au ә)AI,Hg,Fe б)K,Ca,NH 4 в)Cr,Sn,Zn

5.Мына төмендегі теңдеулердің қайсысында нитрат түзіледі?

а) NO 2 +КОН→ NН 3 +НNO 3 →

ә) SO 2 + NaOН→ NН 3 + H 2 SO 4

б)MgO + HCI→ CaO+H 3 PO 4 →

в)Mg+HNO 3 → Na+HNO 3 → 6.Нитрат ионын NO 3 - қандай теңдеу бойынша анықтайды:

а) 4HNO 3 + Cu→Cu(NO 3 ) 2 +2NO 2 ↑+2H 2 O ә)2Mg(NO 3 ) 2 →2Mg(NO 3 ) 2 +O 2

б) 4HNO 3 →2H 2 O+NO 2 +O 2 в)2Cu(NO 3 ) 2 →2CuO +4NO +3O 2

7.Қайсы нитраттарды қыздырғанда металл, NO 2 ,О 2 түзіледі:

а)KNO 3 , NaNO 3 ,RbNO 3

ә) HgNO 3 , AgNO 3 , AuNO 3

б) Sn(NO 3 ) 2 ,Fe(NO 3 ) 2 Cu(NO 3 ) 2

в) AI(NO 3 ) 3 ,Cr(NO 3 ) 2 Mg(NO 3 ) 2

Алюминий

нитратынан

оттек түзіледі

NaNO 3 -тұз

қышқылы

Натрий

жоқ

нитраты-

тұз

жоқ

Натрий-

бейметалл

1

4

иә

иә

жоқ

иә

8

NH3- оксид

жоқ

Нитрат-

ерімейтін-

негіз

жоқ

иә

Азоттың (IV)

оксиді-

қоңыр түсті

газ

иә

LiOH - сілті

иә

жоқ

N-металл

3

жоқ

иә

6

иә

Нитраттардың

пайдасы да,

мәре

зияны да бар