Көміртек және оның қосылыстары

Алматы облысы

Райымбек ауданы

Жылысай ауылы

Майлы Орманов атындағы

орта мектеп

магнезит

Сабақтың мақсаты:

• Білімділік: Көміртек және оның қосылыстары туралы мәлімет алады
• Дамытушылық: Сыни ойлау қабілеті дамиды
• Тәрбиелік: Топтық жұмыс арқылы ынтымақтастыққа тәрбиеленеді.

Оқу нәтижелері:

• 1. Көміртектің атом құрылысы , табиғатта кездесуі, физикалық және химиялық қасиеттері, қолданылуы туралы біледі.
• 2. Көміртектің маңызды қосылыстары, алынуы, физикалық және химиялық қасиеттері, қолданылуы туралы біледі
• 3. Көміртектің маңызды қосылыстары тақырыбында есептер шығара алады.
• 4. Көміртектің аллотропиялық түрөзгерістерін салыстыра алады.
• 5. Көміртектің табиғаттағы айналымы, маңызы, физиологиялық әсері туралы жоба жасау

Тапсырма беріліп, таныстырылым жасалады

• 1 топ. Төмендегі сұрақтарға жауап беру арқылы таныстырылым жасайды.
• Көміртектің атом құрылысы , табиғатта кездесуі, физикалық және химиялық қасиеттері, қолданылуы
• 2 топ. Көміртектің маңызды қосылыстары, алынуы, физикалық және химиялық қасиеттері, қолданылуы
• Формативті бағалау /өзара бағалау/

Т

Өме

Н

Д

Е

Й

Д

і

Т

Өме

Н

Д

Е

Й

Д

і

элемент

А r

Валентті электрон-дар

Атомдық радиус

Бей-метал-

дық қасиет

Тотық-тырғыш қасиет-тері

Қосылыстары - ның қасиеттері

CO 2 , H 2 CO 3

қышқылдық

қасиет

))

12

C

2s 2 2p 2

SiO 2 , H 2 SiO 3

қышқылдық

қасиет

3s 2 3p 2

28

)))

Si

G е O 2 , G е (OH) 4

амфотерлі

қасиет

4s 2 4p 2

Ge

73

)))))

SnO 2 , Sn(OH) 4

амфотерлі қасиет

5s 2 5p 2

Sn

119

))))))

Р bO 4 , Pb(OH) 4

амфотерлі

қасиет

)))))))

6s 2 6p 2

207

Pb

Атом құрылысы

• + 6 С )2е )4е
• Көміртек атомының электронды қ формуласы:
• 1 S 2 2S 2 2P 2
• Графиктік формуласы:

1 S 2S 2P

магнезит

Көміртек қосылыстағы тотығу

дәрежелері: -4, +2, +4

Табиғатта таралуы

әктас

бор

кальцит

Көміртек бос күйінде алмаз , графит , карбин деп аталатын аллотропиялық күйлерінде кездеседі. Табиғи қосылыстары карбонаттар (СаСО 3 • MgCО 3 - доломит , СаСО 3 - мәрмәр , MgCО3 - магнезит ). Байланысқан күйде көмірде, мұнайда, табиғи газдарда кездеседі. Бос күйінде көміртек улы емес, ал оның қосылыстары CO - иіс газы, ССl4 - төрт хлорлы көміртек, CS 3 — күкіртті көміртек улы заттар. Аллотропиялық түр өзгерістері кристалдық торларының әр түрлілігімен сипатталады.

Физикалық қасиеті

Алмаз ең қатты зат , графит май тәрізді жылтыр сұр түсті жұмсақ зат. Графит 2000°С-да, төменгі қысымда карбинге айналады. Жаңадан алынған фуллерен деген түрі де бар, ол футбол добы сияқты құрылысты болады. Көміртектің бұл түр өзгерістеріне аморфты көміртекті қосуға болады. Оны ағаш көмірін, тас көмірді ауа қатысынсыз құрғақ айдау арқылы алады. Сонда алынған көмірде өз бетіне газдарды, сұйықтарды сіңіретін қасиет (адсорбция) пайда болады.

• Көмірдің / әсіресе ағаш көмірінің / адсорбциялық қабілеті жоғары. Адсорбция деп көмірдің немесе басқа қатты не сұйық заттардың өз бетінде газ, бу, т.б еріген заттарды сіңіру қабілетін айтады. Беттерінде адсорбция жүретін заттарды адсорбенттер, ал сіңірілетін заттарды адсорбаттар деп атайды. Егер, мысалы, алдымен сия ерітіндісіне ұсақ ұнтақталған көмір қосып шайқап, сосын сүзсек, филтратта түссіз сұйықтық су қалады.Себебі еріген сия молекулаларын көмір сіңіріп алады.
• Мұнда: көмір-адсорбент, бояу-адсорбат.

Көміртектің химиялық қасиеті

• Көміртек көптеген жай заттармен оңай әрекеттеседі.
• 1) Жану реакциясы :
• a) 2С + О 2 = 2СО
• ә) С + О 2 = CO 2
• 2) Хлормен әрекеттескенде көміртек тек жарық сәулесінің әсерінен төрт хлорлы көміртек түзіледі:
• С + 2Cl 2 = CCl 4 (бағалы еріткіш) өрт сөндіруде қолданылады.
• 3) Металдармен әрекеттесіл карбидтер түзеді:
• 2С + Са = СаС 2 (бұдан ацетилен алынады)
• 4) Күкіртпен күкіртті көміртек түзеді:
• С + 2S = CS 2 (еріткіш)
• 5) Сутекпен әрекеттескенде метан түзіледі:

С + 2Н 2 →СН 4 (отын - ол табиғи газдың негізгі

құрам бөлігі)

Химиялық қасиеттері

• Көміртектің күрделі заттармен әрекеттесуі:
• 1) Сумен әрекеттескенде газдар коспасы (су газы) бөлінеді:

С + Н 2 О = CO + Н 2 (су газы - бағалы отын)

Алынған газдардың екеуі жанғыш болғандықтан

жылу көбірек бөлінеді. Сондықтан көмірді

жаққанда сулау қажет.

• 2) Концентрлі күкірт және азот қышқылдарымен әрекеттескенде тотығады:

С + 4HNО 3 (конц)=СО 2 +4NO 2 +2Н 2 O

• 3) С+ 2H 2 SО 4 (конц) = СО 2 +2SO 2 +2Н 2 O

мұнай, табиғи газ,

тас көмір

Көміртектің қолданылуы

Қолданылуы

• Орыс академигі

Н.Д. Зелинский1915ж

белсендірілген

қайың көмірін

газтұтқышқа салып,

ауадағы зиянды

қоспалардан тыныс

алу мүшелерін сақтау

үшін қолдануды ұсынған.

Көмір қышқылы және карбонаттар

• Физикалық қасиеттері

Көміртек ( II ) оксиді СО - түссіз, иіссіз, дәмсіз, ауадан сәл жеңіл, улы газ. Суда нашар ериді

Көміртек (IV) оксиді СО 2 - иіссіз, түссіз, ауадан 1,5 есе ауыр газ. Молекуласы сызықтық құрылысты: О=С=О

Химиялық қасиеттері

• Сілтілермен орта және қышқыл тұздар түзеді:

Н 2 СО 3 + N аОН = N а 2 СО 3 +2Н 2 О

натрий карбонаты

Н 2 СО 3 + N аОН= N а НСО 3 +2Н 2 О

натрий гидрокарбонаты

• Гидрокарбонаттарға сілтінің артық мөлшерімен әсеретсе, карбонатқа айналады:

N а НСО 3 + N аОН= N а 2 СО 3 +2Н 2 О

Карбонаттар химиялық қасиеттері

• Қыздырғанда ыдырайды:

СаСО 3 =СаО+СО 2

2 N аНСО 3 = N а 2 СО 3 +СО 2 +Н 2 О

• Гидролизге ұшырайды:

N а 2 СО 3 +НОН= N аОН+ N аНСО 3

• СО 3 2- +НОН=НСО 3 - + ОН –
• Сапалық реакциясы:
• N а 2 СО 3 + 2 НС l = 2N аОН+СО 2 +Н 2 О
• СО 2 +Са ( ОН ) 2 =СаСО 3 +Н 2 О
• ақ тұнба

Көмір қышқылы және карбонаттардың қолданылуы

Көміртектің табиғаттағы айналымы

Есеп шығару

• № 8
• Натрий карбонаты мен кальций хлориді арасында жүретін реакция теңдеуін толық және қысқартылған иондық теңдеу түрінде жазыңдар
• № 9
• Төмендегі айналымдарды іске асыруға болатын реакция теңдеулерін жазыңдар:
• Na 2 O-Na 2 CO 3 -NaHCO 3 -Na 2 CO 3 -CO 2

Көміртектің аллотропиялық түр өзгерістері.

• Аллотропия – (грекше allos - өзге және
• tropos – бұрылыс, қасиет ) химиялық
• элементтердің бірнеше жай заттар
• түрінде болуы. Қазақша тұрпаттастық деп аталады.

алмаз

графит

карбин

Үйге тапсырма

• 22- 23 тақырып 1-7 сұрақтар