"Газдалған сусындардың адам денсаулығына еш пайдасы жоқ"

Шымкент қаласы физика-математика бағытындағы Назарбаев Зияткерлік мектебі

Тақырыбы: "Газдалған сусындардың адам денсаулығына

еш пайдасы жоқ"

Адам ағзасының 60%-ын су құрайды. Бойдағы су тепе-теңдікті сақтау үшін адам күнделікті қажетті мөлшерде су ішіп тұруы керек. Кофе, көк шәй, газдалған салқын сусындар, минералды су т.б. сусындардың негізін су құрайды. Алайда, судан бөлек сусындардың құрамында басқа да заттар кездеседі. Соның бірі – газ. Газдалған сусындар адам ағзасына әр түрлі әсер береді.

Кейбір адамдар шайды, кейбіреулер минералды сусындарды, ал кейбіреулер шырындар мен газдалған сусындарды ұнатады. Кез-келген сусынның негізін су құрайды. Әрбір сусынның құрамына судан өзге адам ағзасының жұмысына айтарлықтай әсер ететін түрлі қосылыстар кіретіні белгілі. Бұл сусындарды пайдалану жиілігі мен мөлшеріне қарай ағзаға пайдалы немесе керісінше зиянды әсер етуі мүмкін. «Кока-кола», «Фанта», «Спрайт», «Дюшес» газдалған сусындардың көпшілігінің негізгі бөлігін су, оған қоса тәтті және қышқыл компоненттер құрайды. Газдалған сусындардың құрамына кіретін заттар біздің дәм сезу рецепторларымызды қоздырып, ішкен үстіне іше бергіміз келеді, алайда бұл сусындардың шөлді басуы өте қысқа мерзімде болып, адам сәлден соң қайта шөлдей бастайды. Не істеу керек? Бұл жерде минералды суды пайдаланған жөн, өйткені ол шөлді басумен қатар термен бірге жоғалған тұздың мөлшерін толтыратын қасиеті бар. Қант газдалған сусындардың міндетті бөлігі болып табылады. Газдалған сусындардың 100 мл –де әдетте 40-50 ккал көмірсу болады. Бұл аз ба, әлде көп пе? Дәл осындай мөлшер 1 стақан шайдағы 5 қасық қантпен тең. Бұдан байқайтынымыз, ыстық кезінде бұл сусынды өте көп қабылдайтын адамдар қанттың орасан көп мөлшерін алады. Ал бұл өз кезегінде тісжегі, семіздік, жүрек-қан-тамырлар жүйесі тіпті қант диабеті ауруына шалдықтыруы мүмкін.

Қазіргі кезде көптеген газдалған сусын дайындаушылар табиғи көмірсудың орнына жасанды қант алмастырғыштарды пайдаланады. Бұл сусынның энергетикалық құндылығын төмендетеді.

Ксилит және сорбитол несеп жолдарында тас жиналуына әкеледі,

Сахарин және цикломат –канцерогендер, яғни саркома, қатерлі ісік ауруларына әкелуі ықтимал,

Аспартам –аллергиялық ауруларға және көру қызметінің бұзылуына әкеп соғады.

Газдалған сусындардың құрамында лимон және ортофосфор қышқылдары болады. Қышқылдар дәмтүзуші және консервант қызметін атқарады.

Лимон қышқылы (Е330) тіс кіреукесіне әсер етеді. Әрине ол тікелей тісжегі ауруын тудырмағанымен, тісжегімен ауратын адамдарда тісжегі приступын тудыруы мүмкін.

Фосфор қышқылы (Е338) сілекейдегі және сүйектердегі калльцийді өзіне қосып алады. Осының салдарынан сүйектің сынғыштығы пайда болады. Егер де жоғалған Са жеткілікті мөлшерде табиғи тағаммен бірге қайтадан толтырылып отырса оншалықты зиян болмас еді, алайда газдалған сусындарды ішудің салдарынан кальцийдің нағыз табиғи көзі сүтке деген қызығушылықтары жоғалуда.

Бензол, химиялық қосылыс ретінде ертеден белгілі. Жағымды иісіне байланысты оны алғаш синтезделген күннен бастап парфюмерия өндірісінде қолданып келеді. Қазіргі кезде оның күшті канцероген, яғни қатерлі ісік тудырушы екендігі белгілі.

Газдалған сусындардың құрамында сондай-ақ натрий бензоаты болады. (Е-221) Бұл әлсіз концарогендік қасиет көрсететін консервант. Қазіргі сусындардың көпшілігіне аскорбин қышқылын қосады, алайда оның пайдасынан зияны көп, өйткені зерттеулердің нәтижесі аскорбин қышқылы мен натрий бензоаты қосылған кезде улы бензол түзілетінін көрсетіп отыр.

Әсіресе коланың құрамында болатын кофейн әуелі адамда күш, жұмысқа қабілеттілікті арттырғандай болуы мүмкін, алайда бұл ұзаққа созылмайды, біраздан соң шаршау, тітіркенгіштік ұйқысыздық пайда болады. Құрамында кофеин болғандықтан кола қайталап ішуге қызығушылық оятатын қабілеті бар, сондықтан кола өндірушілер көп клиентке ие болып, үлкен пайдаға кенеледі.

Газдалған сусындардың негізгі компоненттерінің бірі көмірқышқыл газы. «Газдалған сусын» аталу себебі де осыған байланысты. Көмірқышқыл газы әсіресе асқорыту жолдарының ауруларымен ауратын адамдар үшін қауіпті. Өйткені бұл газ организмдегі сумен қосылып, қарын мен ішектің шырышты қабығын тітіркендіретін көмір қышқылын түзеді.

Аспартам (Е-951) –бұл қанттың жасанды алмастырғышы. Аспартам қанттан 200 есе тәтті, бірақ оның құрамында көмірсу болмайды. Аспартам химиялық тұрақсыз қосылыс, ол бірнеше аптадан соң формальдегид, метанол, фенилаланин тәрізді пайдасыз заттарға ыдырайды.

Консервант Е-211 –натрий бензоаты. Натрий және калий бензоаттарын, бензой қышқылын (Е-210) сусынның ұзақ сақталуы үшің қосады, бұл қосылыстардың басқа консерванттарға қарағанда зияндылығы шамалы,

Бояғыштар сусындардың құрамына негізінен психологиялық мақсатта қолданылады. Мысалы сатып алушы апельсин дәмі бар сусынның түссіз емес, сарғыш түсті болғанын қалайды. Бояғыштар табиғи және жасанды болып бөлінеді. Ең көп таралған табиғи бояғышқа қант колері Е-150жатады. Жасанды бояғыштар саны өте көп, әрі пайдасыз қасиеттерге ие. Әсіресе құрамында азот бар бояғыштарға аса сақтықпен қараған жөн.(Е-102, Е-110, Е-124, Е-133, Е-151)

Ароматизаторлар. Бұлар, бізге апельсин, алма, шие т.б дәмін сезіндіретін жалған химиялық қосындылар.

Газдалған суды ішпеуге арналған 4 себеп

Бірінші себеп – тез салмақ жинайсыз. Газдалған су ағзаға жылдам әсер етеді. Өйткені, өндірушілер газдалған суға қанттың көп мөлшерін қосады.

Яғни, газдалған судағықанттың мөлшерін анықтау үшін 0,3 литр суға он алты қасық қант саламын деп елестетіңіз. Айта кету керек, бұл адамның күнделікті нормасынан бірнеше есе көп.

кінші себеп – диабет туындауы мүмкін. Бір рет газдалған сусын ішсеңіз, ұйқы безі дереу инсулин бөліп, қант сол бойда қанға сіңіеді. Мұндай кезде адам ағзасындағы заталмасу процесі бұзылады. Нәтижесінде, қант диабеті пайда болады.

Үшінші себеп – химиялық қоспалардың болуы. Газдалған судың зиян екенін түсіну үшін органикалық заттарға тәжірибе жасап көруге болады. Сол кезде сіз заттардың қалай бұзылатынын көре аласыз.

Тағы бір анығы, газдалған сулардың құрамында күкірт қышқылы бар. Бұл қышқыл бас ауруды, ракқа себеп болатын бауырдың ауыруын күшейтеді. Бұдан бөлек, газдалған су құрамына натрий бензоаты, фосфор қышқылы, аспартам мен бояғыш заттар енеді. Бұл элементтер тіс пен сүйектер үшін зиянды. Сонымен қатар, мидағы ісіктің пайда болуына, астмаға,эпилепсияға және аллергияға себепкер болады.

Төртінші себеп – кофеиннің жоғары деңгейі. Газдалған сусындар адамның физикалық белсенділігін арттыра түседі. Бұл үшін қанттан бөлек, үлкен көлемде кофеин қосатынын да ұмытпаңыз. Мұндай шырынды ішкен соң, қан қысымы көтеріліп, көздің қарашығы кеңейеді. Мұндай фактордардың барлығы алдағы уақытта адамденсаулығына үлкен кінәраттар әкеледі. Мәселен, холестерин көлемі артады, жүрек және қан тамырларында аурупайда болады. Сондай-ақ, ұйқысыздыққа ұшырайсыз.

Газдалған шырындардың тек қана тәтті болып қоймай, минералдармен байытылатынын да ұмытпаңыз.

Қолданылған әдебиеттер:

1. Қазақстан ұлттық энциклопедиясы 8 том Алматы, 2006 ж

2.Матюхин З.П. Тамақтану.гигиена және физиология негіздері Просвещение 1999 ж

3. «Айқын» газеті №233. 2010 ж. 15 желтоқсан

4.Череватова Н.К. «Экотоксикология»

5. В.П. Исупов «Пищевые добавки пряности», Гиорд, 2000 г

7.Рогов И.А. «Химия пищи», Колос. 2002 г

8. http://9emhana.kz/index.php/kz/2015-10-06-17-31-47/130-gazdal-an-susyndar-turaly-a-i-at