1. Бір зат бар д?ниеде ??ша?ы ке?, 2. Бар ма, жо? па оны білмейсін,
?ш?ан ??с ж?гірген а?, б?ріне те?. Ол жо? жерде ?мір с?ріп ж?рмейсін.
Адамзат жан – жануар арасында Б?л не? (ауа)
М??гілік ?сіп, ?ніп ?мір с?рген.
Б?л не? (жер)
а) Атмосфера дегеніміз не? Оны? ?абаттарын ата?
?) Атмосфераны? ма?ызы ?андай?
б) Ауны? ??рамы неден т?рады?
в) Атмосфералы? ?ысымды ?лшейтін аспап?
г) Ауа райы деген не?
д) Климат деген не?
ж) Ауаны? ыл?алдылы?ын немен ?лшейді?
з) Ауаны? температурасы 100 , абсолют ыл?алдылы? 5 г. Ауа осы температурада ?аны?уы ?шін енді ?анша ыл?ал керек? (4 г.)
к) Жолаушылар ?ара?анды ?уе жайынан ?шып шы??анда жер бетіндегі ауаны? температурасы 200 еді. ?ша? к?терілгеннен кейін сыртта?ы ауаны? температурасы -100 болды. ?ша? ?андай биіктікте ?шып бара жатты?
л) Климатты? ауа райынан айырмашылы?ы неде?
м) Б?гінгі к?нні? ?андай ерекшелігі бар? (?ыс?ы то?ырау)
ІІІ. Жа?а саба?.
Ая?ы жо? ж?реді, Сы?ылы?тап к?леді,
Жо?арыдан т?мендеп, Сай саладан сылдырлап. (су)
Суды? ?ш к?йін ата. ?андай жа?дайда су бір к?йден екінші к?йге ауысады?
Су жер бетіні? ?андай б?лігін алып жатыр?
Жердегі су. К?н ж?йесі планеталарыны? ішінде тек жерде ?ана су с?йы? к?йде тарал?ан. М?селен, Шолпанда су тек ?ана газ к?йінде, ал Марста тек ?ана м?з т?рінде кездеседі екен. Жер бетіндегі су гидросфераны ??райды. О?ан м?хиттар мен те?іздер, к?лдер мен ?зе?дер, б?гендер мен м?зды?тар, жер асты сулары мен атмосферада?ы ыл?ал жатады. Гидросферада?ы барлы? суды? м?лшері шамамен 1,6 млр км.3. Оны? 96,5% -ы м?хиттар мен те?іздердегі т?зды су; 1,7%-ы м?зды?тар мен т?ра?ты ?арлар; 1,7 %-ы жер асты сулары; 0,06%-ы ?зен, к?л,батпа?, атмосферада?ы су болып табылады. Т?щы суды? ?лесіне 2,5% тиеді.
Таби?атта?ы су айналымы. Кіші ж?не ?лкен су айналымдары.
К?н с?улесіні? ?серінен м?хиттар мен те?іздер бетінен жыл сайын 450 мы? км3 м?лшерінде су буланады. Жо?ары к?терілген су булары сал?ындап, б?лт т?зеді. Оларды жел ыл?и бір жерден екінші жерге айдап алып барады. Б?лттардан м?хит?а да, ??рлы??а да, жауын – шашын жауады. М?хит бетінен булан?ан суды? бір б?лігі о?ан ?айта ?осылады.
М?ны кіші су айналымы дейді.
??рлы? бетіне жау?ан жауын – шашынны? бір б?лігі бу?а айналып, ?айтадан атмосфера?а к?теріледі, ал екінші бір б?лігі ?зенге, к?лге барып ?осылады, жерге сі?еді, сол сия?ты м?зды?тарды да ?алы?дата т?седі. ?лкенді – кішілі к?птеген ?зендер ??рлы? бетімен а?ып барып м?хит?а ??яды. Жерге сі?ген су да жер астымен а?ып, м?хит?а ?осылады. М?ны ?лкен су айналымы дейді.
С?йтіп м?хиттарда?ы, атмосферада?ы, ?зендердегі, к?лдердегі, м?зды?тарда?ы, жер астында?ы сулар ?немі айналымда болып т?рады.
Сонымен ?атар жанартау ат?ылауды? н?тижесінде гидросферада?ы су м?лшерін ?немі артады. 4 млрд жыл б?рын жер бетіндегі суды? к?лемі ?азіргіден 70 есе аз еді. Ал болаша?та суды? к?лемін к?беюге тиісті, ?йткені мантияда 20 млрд км3 су бар. Ол ?азіргі гидросферада?ы судан ?лденеше есе к?п.
Сонымен, суды? м?хиттан ??рлы??а м?хит?а ?здіксіз ауысу процесін д?ниеж?зілік су айналымы деп атайды.
Таби?атта?ы су айналымыны? ма?ызы ?те зор. Ол гидросфераны? жеке б?ліктерін біріктіріп ?ана ?оймайды, сонымен бірге гидросфераны, литосфераны, атмосфера мен тірі а?заларды бір – бірімен ?зара байланыстырады.
І?. Саба?ты пысы?тау
Жерді? су ?абы?ы:
а) атмосфера б) гидросфера
?) литосфера в) стратосфера
Д?ние ж?зіндегі е? тере? ш???ыма:
а) Мариан б) Гавай
?) Туамоту в) Пуэрто-Рико
3. К?лемі жа?ынан е? ?лкен м?хит:
а) Тыны? б) Атлант
?) ?нді в)Солт?стік М?зды м?хит
4. Кіші су айналымы деп нені айтады?
5. ?лкен су айналымы деп нені айтады?
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«Гидросфера туралы ??ым. »
Сабақтың тақырыбы: Гидросфера туралы ұғым. Дүние жүзілік су айналымы.
Сабақтың мақсаты.
Білімділік:
Оқушыларға «гидросфера» жайлы ұғым беру. Дүние жүзілік су айналымы және оның маңызы жайлы білімдерін кеңейту және тереңдету. Литосфера, атмосфера, гидросфераның байланыстары жайлы алғашқы мәліметтер беру.
Дамытушылық:
Судың маңыздылығын ұғындыру, ауыз екі сөйлесу дағдыларын, логикалық ойлауды, шығармашылық ойлауды дағдыландыру. Картамен жұмыс істеу дағдысын қалыптастыру.
Тәрбиелік:
Болашақ ұрпақты елінің табиғатын қорғауға, саналы да салауатты экологиялық тәрбие беру.
Көрнекілігі: Интерактивті тақта, дүние жүзінің физикалық картасы, атлас.
Сабақтың барысы.
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау.
1. Бір зат бар дүниеде құшағы кең, 2. Бар ма, жоқ па оны білмейсін,
Ұшқан құс жүгірген аң, бәріне тең. Ол жоқ жерде өмір сүріп жүрмейсін.
Адамзат жан – жануар арасында Бұл не? (ауа)
Мәңгілік өсіп, өніп өмір сүрген.
Бұл не? (жер)
а) Атмосфера дегеніміз не? Оның қабаттарын ата?
ә) Атмосфераның маңызы қандай?
б) Ауның құрамы неден тұрады?
в) Атмосфералық қысымды өлшейтін аспап?
г) Ауа райы деген не?
д) Климат деген не?
ж) Ауаның ылғалдылығын немен өлшейді?
з) Ауаның температурасы 100 , абсолют ылғалдылық 5 г. Ауа осы температурада қанығуы үшін енді қанша ылғал керек? (4 г.)
к) Жолаушылар Қарағанды әуе жайынан ұшып шыққанда жер бетіндегі ауаның температурасы 200 еді. Ұшақ көтерілгеннен кейін сырттағы ауаның температурасы -100 болды. Ұшақ қандай биіктікте ұшып бара жатты?
л) Климаттың ауа райынан айырмашылығы неде?
м) Бүгінгі күннің қандай ерекшелігі бар? (қысқы тоқырау)
ІІІ. Жаңа сабақ.
Аяғы жоқ жүреді, Сықылықтап күледі,
Жоғарыдан төмендеп, Сай саладан сылдырлап. (су)
Судың үш күйін ата. Қандай жағдайда су бір күйден екінші күйге ауысады?
Су жер бетінің қандай бөлігін алып жатыр?
Жердегі су. Күн жүйесі планеталарының ішінде тек жерде ғана су сұйық күйде таралған. Мәселен, Шолпанда су тек ғана газ күйінде, ал Марста тек қана мұз түрінде кездеседі екен. Жер бетіндегі су гидросфераны құрайды. Оған мұхиттар мен теңіздер, көлдер мен өзеңдер, бөгендер мен мұздықтар, жер асты сулары мен атмосферадағы ылғал жатады. Гидросферадағы барлық судың мөлшері шамамен 1,6 млр км.3. Оның 96,5% -ы мұхиттар мен теңіздердегі тұзды су; 1,7%-ы мұздықтар мен тұрақты қарлар; 1,7 %-ы жер асты сулары; 0,06%-ы өзен, көл,батпақ, атмосферадағы су болып табылады. Тұщы судың үлесіне 2,5% тиеді.
Табиғаттағы су айналымы. Кіші және үлкен су айналымдары.
Күн сәулесінің әсерінен мұхиттар мен теңіздер бетінен жыл сайын 450 мың км3 мөлшерінде су буланады. Жоғары көтерілген су булары салқындап, бұлт түзеді. Оларды жел ылғи бір жерден екінші жерге айдап алып барады. Бұлттардан мұхитқа да, құрлыққа да, жауын – шашын жауады. Мұхит бетінен буланған судың бір бөлігі оған қайта қосылады.
Мұны кіші су айналымы дейді.
Құрлық бетіне жауған жауын – шашынның бір бөлігі буға айналып, қайтадан атмосфераға көтеріледі, ал екінші бір бөлігі өзенге, көлге барып қосылады, жерге сіңеді, сол сияқты мұздықтарды да қалыңдата түседі. Үлкенді – кішілі көптеген өзендер құрлық бетімен ағып барып мұхитқа құяды. Жерге сіңген су да жер астымен ағып, мұхитқа қосылады. Мұны үлкен су айналымы дейді.
Сөйтіп мұхиттардағы, атмосферадағы, өзендердегі, көлдердегі, мұздықтардағы, жер астындағы сулар үнемі айналымда болып тұрады.
Сонымен қатар жанартау атқылаудың нәтижесінде гидросферадағы су мөлшерін үнемі артады. 4 млрд жыл бұрын жер бетіндегі судың көлемі қазіргіден 70 есе аз еді. Ал болашақта судың көлемін көбеюге тиісті, өйткені мантияда 20 млрд км3 су бар. Ол қазіргі гидросферадағы судан әлденеше есе көп.
Сонымен, судың мұхиттан құрлыққа мұхитқа үздіксіз ауысу процесін дүниежүзілік су айналымы деп атайды.
Табиғаттағы су айналымының маңызы өте зор. Ол гидросфераның жеке бөліктерін біріктіріп қана қоймайды, сонымен бірге гидросфераны, литосфераны, атмосфера мен тірі ағзаларды бір – бірімен өзара байланыстырады.
