Биосфера туралы В.И. Вернадскийді? ілімі. Биосфераны? ??рамы: тірі зат, т?рлік ??рамы. Таби?атта к?міртек пен азот айналымы.
Биосфера туралы В.И. Вернадскийді? ілімі. Биосфераны? ??рамы: тірі зат, т?рлік ??рамы. Таби?атта к?міртек пен азот айналымы.
Саба?ты? та?ырыбы: Биосфера туралы В.И. Вернадскийді? ілімі. Биосфераны? ??рамы: тірі зат, т?рлік ??рамы. Таби?атта к?міртек пен азот айналымы. Тірі организмдерді? ш?гінді жыныстарды ж?не топыра?ты т?зудегі р?лі.
Саба?ты? ма?саты:
1.О?ушылар?а биосфера туралы В.И. Вернадскийді? ілімімен таныстыру, биосфераны? ??рамы, таби?атта к?міртек пен азот айналымы, тірі организмдерді? ш?гінді жыныстарды ж?не топыра?ты т?зудегі р?лі жайлы білім беру
таныстыру.
2. О?у материалдарын т?сіне отырып, ойлау ?абілетін дамыту.
Биосфера жер шарынын тіршілігі бар жерлерін ?амтиды. Биосфера атмосфераны? т?менгі, литосфераньщ жо?ары ?абатын ж\е гидросфераны т?гел дерліктей ?амтитын тірі организмдерді? тіршілік етуіне ?олайлы таби?и орталар.
Биосфераны? ?алыптасуы – ?за? жылдар?а созыл?ан к?рделі процесс. Биосфераны академик В.И.Вернадский жан-жакты толык зерттеді. В.И.Вернадскийдін негізгі идеясы "Биосфера" деген е?бегінде 1926 жылы жары? к?рді.
Биосфера 3 к?рамдас б?ліктен т?рады. Олар: ауа ?абаты (атмосфера), су ?абаты (гидросфера) ж?не жер ?абаты (литосфера) Атмосфера – бізді? ?аламшарымызды? ?арыш ке?істігімеі шектесіп жат?ан аралы?ы. Атмосфера ар?ылы зат ж?не энергия алмасады. Жерге атмосфера ар?ылы ?арышты? ша?-тозан, метеорит сыны?тары т?сетін болса, жер сутек, гелий сиякты же?іл газдарды жо?алтып отырады. Атмосфера тропосфера, стратосфера, мезосфера, термосфера, экзосфера деп аталатын бірнеше ?абаттардан т?рады. Тіршілік тропосфера ?абатына т?н. Онда барлык тірі организмдерге ?ажетті оттек, азот, к?міркышкыл газдары, т.б. бар. Атмосфераны? е? ма?ызды ат?аратын ?ызметі – тыныс алу, ?ор?аныш, зат ж?не энергия алмасуды ж?зеге асыру.
Гидросфера ?абаты жер шарыны? 3/2 б?лігін алып жатыр. Сусыз ?лемде тіршілік болмайды. Жер шарында?ы барлы? суды? 94%-ы м?хиттар мен те?іздерді?, 6%-ы ?ана езен, к?л, жерасты сулары мен м?зды?тарды? ?лесіне тиеді.
Суды? беткі ?абатында ?са? организмдер кал?ып ж?ріп, тіршілік етеді. Оларды планктон дейді. Суды? тере? т???иы?тарында еркін ж?зіп ж?ретін балы?тар тіршілік етеді. Оларды нектон дейді. Б?л кдбатта, негізінен, акула, кит, дельфин, камбала, скаттар тіршілік етеді. Ал м?хиттарды? е? т?бінде к?бінесе коз?алыссыз тіршілік етуге бейімделген су организмдері –бентос орны?ады. Олар – к?дімгі те?із ж?лдызы, те?із орамжапыра?ы, губкалар, был?ылда?-денелілер, т.б.
?зен-к?л суларында к?птеген су ?сімдіктері мен балы?тар тіршілік етеді. ?азіргі кезде су к?здеріні? ластануы ондагы тіршішк иелеріне зардабын тигізуде. ?сіресе м?най ?німдері, радиоактивті калды?тар мен химияльщ заттар су?а т?сіп, оньщ т?ракды тіришгік ыр?агын б?зып отыр. Мысалы, Каспий, Арал те?іздері мен Ертіс, Іле, Жайы?, Шу, Сырдария ?зендеріні? ластануы – шешімін таппай жат?ан ?зекті м?селелерді? бірі.
Литосфера ??рлы?та?ы тіршілікке е? ?олайлы орта болып табылады. Оны? т?п негізін ?р т?рлі минералдар, тау жыныстары, ш?гінділер, органикалы? ?алды?тар к?райды. Топыра? ?абатын "тіршілік тірегі" десек те болады. Онда тірі организм-дерге ?ажетті барлы? жа?дайлар бар. Топыра? организм ?шін ?олайлы орта, ?оре? кезі, жауларынан кор?анатын орын, к?бею, таралу айма?ы болып табылады. Тіршілік жерді? беткі ?абатынан бастап 3-10 см терендікте, ал кейбір бактериялар тіптен 1 мы? м тере?дікте кездесетіні д?лелденіп отыр.
Биосфераны? алуан т?рлілігіне байланысты онда?ы организм-дердід сан алуанды?ы, саны мен ты?ызды?ы, ке?істікте кездесуі ж?не олардъщ биологиялык ?німділігі де ?р т?рлі болып келеді. Мысалы, су мен к?рлы?та?ы, тропиктік ормандар мен пі?л белдемінщ биологиялы? ?шмділігі с?йкес келмейді. Сондыктан биосферада?ы тірі организмдерді? ?німділігі сол жерді? биоценоз ??рамында?ы ?сімдіктер мен жануарларды? белгЪгі бір уакьіт пен к?лемдегі биомассасымен елшенеді. К?рлы?та шел, ш?лейтті жерлердщ биологиялы? ?німділігі темен, ал ормандардын енімділігі жо?ары деп есептеледі. Биологиялы? енімділікті есепке алу – шаруашылы? салаларын д?рыс ?йымдастыру мен азык-т?лік м?селесін шешуде ?лкен р?л аткарады.
Кез келген тірі организмні? тыныс-тіршілігі ?шін ауа, су, топыра? ?те ?ажет екені белгілі. Ал тірі организмдерде заттар бір т?рден екінші т?рге айналып, тіршілікке ?оз?аушы к?ш болады. Осы процестер ж?ру ?шін К?н энергиясы кажет. Тірі заттар мен ?лі заттар арасында ыр?а?ты ?рі т?ракты зат ж?не энергия айнальхмы ж?ріп, ?немі кайталанып отырады. Б?ларды биогеохимиялы? айналымдар деп атайды.
Су айналымы. Б?кіл жер шарында?ы су К?н энергиясыны? ?серінен кіші ж?не ?лкен айналым?а т?седі. Суды? булануы су бетінен топырак ж\е ?сімдіктер ар?ылы ж?реді. Одан со? су булары атмосфера?а к?теріліп, салкындап, ?айтадан жауып, ?ар, б?рша? т?рінде жерге т?седі.
Суд ы? к?нгі айналымы кезінде м?хиттар, теніздер, к?лдер бетінен кетерілген су булары ?айтадан сол жерге, ал суды? ?лкен айналымы кезінде булан?ан суды? біразы алыста?ы ??рлы?ка т?седі. Ендігі жерде к?рлыкта жинактал?ан су корлары ?зен, жер асты сулары к?йінде ?айтадан м?хиттар?а к?яды. Осылайша ??рлык пен м?хиттар арасында?ы суды? тепе-те?дігі са?талады. ??рлы?та?ы су айналымны? т?ра?ты болуы к?бінесе ?сімдіктерге ж?не адамнын суды тиімді пайдалануына байланысты. Мысалы, орман а?аштарын жаппай кесу, жою, ?ртеу немесе суды тиімсіз пайдалану су-? ?лкен ж?не кіші айналымдарын б?зып, таби?атта экологиялы? апаттар тудырады. Соны? салдарынан жер бетінде к?лдер мен ?зендерді? суы тартылып, ш?лейтті жерлер к?бейеді, куа?шылы? сиякты адамзат ?шін ?олайсыз жа?дайлар п.б.
Каспий, Арал те?деріні? суында т?з к?п. Мысалы, Каспий те?ізші? 1 кг суында 14 г т?з болса, Арал тенізші? 1 кг суында 45 г т?з бар. Т?зды? шектен тыс к?п болуы тірі организмдер ?шін зиян. Су айналымыны? ерекшелігі – литосфера, атмосфера ж?не тірі заттар мен топыра?та?ы ыл?ал, м?хит, ?зен, жер асты суларын ж?не атмосфералы? ыл?алды байланыстыруы.
Экологиялык апат айма?ы – Арал т??ірегінде су ресурстарыны? жетіспеушілігінен экож?йелер деградациясы ж?руде ж\е кеуіп ?ал?ан Арал те?ізі т?бінен мы?да?ан тонна т?зды ша?-тоза? ?шып, таби?и корша?ан орта?а зиянын тигізуде.
?азіргі кездегі аса ?ауіп т?ндіретін м?селелерді? бірі – те?іздер мен м?хиттарды? м?наймен ластануы. Каспий те?ізіні? к?терілуінен м?най коймалары мен м?най ???ымалары су астында калып, те?із жануарлары мен к?старын к?п шы?ын?а ?шыратуда.
Таби?атта?ы к?міртек айналымы. Таби?атта к?міртек бос к?йі?де (алмаз, графит) ж?не коспа т?рінде (кеміркышкыл газы, к?мір, м?най, таби?и газдар, т.б.) кездеседі. Сол сия?ты к?міртек тірі организмдерді? де к?рамында болады. Мысалы, біз ауамен тыныс аламыз.
Ауаны? ??рамб?ліктері
?лес м?лшері %
К?лемі
Массасы
Азот
Оттек
К?міртек
Бас?а газдар
78,09
0,95
0,03
0,9
75,51
23,15
0,046
1,28
Кестеде к?рсетілген газдарды? шекті м?лшері ауыт?ыса, атмосфера ауасыны? ??рамы ?згеріп, тепе-тендік б?зылады. К?мір-тектін таби?атта?ы айналымы жасыл ?сімдіктерде К?н с?улесіні? катысуымен ж?ретін фотосинтез процесі кезінде ?немі ж?зеге асып отырады. біраз б?лігі литосфера кабатында шымтезек, к?мір к?йінде жина?талып отырады.
Таби?атта?ы к?міртек айналымы
Тыныс алу Жанартау
Шіру Зауыттар
?нерк?сіптер К?мір
Авток?ліктер Фотосинтез
(?сімдік)
Адам к?міртекті? таби?атта?ы айналымына кері ?серін тигізеді. Мысалы, к?мір, шымтезек, м?най ?німдерін пайдаланып, жыл сайын атмосферага 6 млрд тоннадан астам к?міртек шы?арады. Керісінше, ормандарды жойып, оттек м?лшерін азайтьш отыр. Соньщ салдарынан, таби?атта тепе-те?дік б?зылып, кеміртек м?лшері артып, тірі организмдерге кауіп т?нуде. Со??ы жылдары жер шары бойынша к?міркышкьіл газыны? к?беюі салдарьшан ауа райы озгеріп, ?ышкыл жанбырлар, жылу эффектісі, т.б. экологиялы? апаттарды? нышаны білініп, б?кіл адамзат ?ауымдастыгын ойландыратын м?селе тудыруда.
Оттек айналымы. Атмосферадагы бос оттек таби?атта фотосинтез лроцесі кезінде т?зіледі. Оттек – на?ыз активті газ. Биосфера шегінде оттекті? тірі организмдермен немесе олар шірігеннен кейінгі ?алды?тарымен алмасуы ж?реді. ?сімдіктер б?ліп шыгаратын оттек атмосфера к?рамында азоттан кейінгі екінші орынды алады. Биосферада?ы оттек айналымы – к?рделі процесс, ?йткені ол минералды ж?не органикалы? ?осылыстарды? к?бісіні? ??рамына кіреді
Табн?атта?ы оттек айналымы Атмосфера – 21% О2
Фотосинтез О2 Гидросфера-89% О2
Тыныс алу
Жану, тоты?у Литосфера– 49% О2
Тірі организмдер – 68°/о О
жылына шамамен 155 109 т бос оттек т?зілсе, жылына 2 161 010 т оттек ж?мсалады (сініріледі), я?ни шы?ындалу т?зілуге Караганда артык. М?ндай тепе-тендікті? б?зылуын реттеу — адам-заттьщ борышы.
Азот, к?кірт ж?не фосфор айналымы. Азот тірі организмдер денесіне ?сімдік ар?ылы келеді.
ІV. Бекіту:
1. В.И.Вернадский ?ылым?а ?андай ?лес косты? 2. Атмосфера кабаттары кандай рол аткарады? 3. Гидросфера туралы не білесіндер? 4. Литосфераны? тіршіліктегі р?лі кандай?
э|с 1. Биосфера тіршілік кабатыны? аткараты функциялары туралы айтып бері?дер. 2. Академик В.И.Вернадскийдін ?ылым?а кос?ан ?лесі туралы реферат жазы?дар.
V. ?йге §63, 64 о?у.
VІ. Ба?алау.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«Биосфера туралы В.И. Вернадскийді? ілімі. Биосфераны? ??рамы: тірі зат, т?рлік ??рамы. Таби?атта к?міртек пен азот айналымы. »
Сабақтың тақырыбы: Биосфера туралы В.И. Вернадскийдің ілімі. Биосфераның құрамы: тірі зат, түрлік құрамы. Табиғатта көміртек пен азот айналымы. Тірі организмдердің шөгінді жыныстарды және топырақты түзудегі рөлі.
Сабақтың мақсаты:
1.Оқушыларға биосфера туралы В.И. Вернадскийдің ілімімен таныстыру, биосфераның құрамы, табиғатта көміртек пен азот айналымы, тірі организмдердің шөгінді жыныстарды және топырақты түзудегі рөлі жайлы білім беру
таныстыру.
2. Оқу материалдарын түсіне отырып, ойлау қабілетін дамыту.
3. Қоршаған биосфераны қорғауға және еңбекке баулу.
Сабақтың әдісі: көрнекі талдау, сұрақ-жауап.
Сабақтың пән аралық байланысы: география,өсімдіктану.
Сабақтың көрнекілігі: альбом,суреттер.
Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру бөлімі.
ІІ. Негізгі бөлім
ІІІ. Қорытынды.
І. Амандасу,түгендеу
ІІ Үй тапсырмасын тексеру.
ІІІ жаңа тақырыпты түсіндіру
Биосфера жер шарынын тіршілігі бар жерлерін қамтиды. Биосфера атмосфераның төменгі, литосфераньщ жоғары қабатын ж\е гидросфераны түгел дерліктей қамтитын тірі организмдердің тіршілік етуіне қолайлы табиғи орталар.
Биосфераның қалыптасуы – ұзақ жылдарға созылған күрделі процесс. Биосфераны академик В.И.Вернадский жан-жакты толык зерттеді. В.И.Вернадскийдін негізгі идеясы "Биосфера" деген еңбегінде 1926 жылы жарық көрді.
Биосфера 3 кұрамдас бөліктен түрады. Олар: ауа қабаты (атмосфера), су қабаты (гидросфера) және жер қабаты (литосфера) Атмосфера – біздің ғаламшарымыздың ғарыш кеңістігімеі шектесіп жатқан аралығы. Атмосфера арқылы зат және энергия алмасады. Жерге атмосфера арқылы ғарыштық шаң-тозан, метеорит сынықтары түсетін болса, жер сутек, гелий сиякты жеңіл газдарды жоғалтып отырады. Атмосфера тропосфера, стратосфера, мезосфера, термосфера, экзосфера деп аталатын бірнеше қабаттардан тұрады. Тіршілік тропосфера қабатына тән. Онда барлык тірі организмдерге қажетті оттек, азот, көміркышкыл газдары, т.б. бар. Атмосфераның ең маңызды атқаратын қызметі – тыныс алу, қорғаныш, зат жөне энергия алмасуды жүзеге асыру.
Гидросфера қабаты жер шарының 3/2 бөлігін алып жатыр. Сусыз әлемде тіршілік болмайды. Жер шарындағы барлық судың 94%-ы мүхиттар мен теңіздердің, 6%-ы ғана езен, көл, жерасты сулары мен мұздықтардың үлесіне тиеді.
Судың беткі қабатында ұсақ организмдер калқып жүріп, тіршілік етеді. Оларды планктон дейді. Судың терең тұңғиықтарында еркін жүзіп жүретін балықтар тіршілік етеді. Оларды нектон дейді. Бұл кдбатта, негізінен, акула, кит, дельфин, камбала, скаттар тіршілік етеді. Ал мұхиттардың ең түбінде көбінесе козғалыссыз тіршілік етуге бейімделген су организмдері –бентос орнығады. Олар – кәдімгі теңіз жұлдызы, теңіз орамжапырағы, губкалар, былқылдақ-денелілер, т.б.
Өзен-көл суларында көптеген су өсімдіктері мен балықтар тіршілік етеді. Қазіргі кезде су көздерінің ластануы ондагы тіршішк иелеріне зардабын тигізуде. Өсіресе мұнай өнімдері, радиоактивті калдықтар мен химияльщ заттар суға түсіп, оньщ түракды тіришгік ырғагын бұзып отыр. Мысалы, Каспий, Арал теңіздері мен Ертіс, Іле, Жайық, Шу, Сырдария өзендерінің ластануы – шешімін таппай жатқан өзекті мөселелердің бірі.
Литосфера құрлықтағы тіршілікке ең қолайлы орта болып табылады. Оның түп негізін әр түрлі минералдар, тау жыныстары, шөгінділер, органикалық қалдықтар кұрайды. Топырақ қабатын "тіршілік тірегі" десек те болады. Онда тірі организм-дерге қажетті барлық жағдайлар бар. Топырақ организм үшін қолайлы орта, қореқ кезі, жауларынан корғанатын орын, көбею, таралу аймағы болып табылады. Тіршілік жердің беткі қабатынан бастап 3-10 см терендікте, ал кейбір бактериялар тіптен 1 мың м тереңдікте кездесетіні дәлелденіп отыр.
Биосфераның алуан түрлілігіне байланысты ондағы организм-дердід сан алуандығы, саны мен тығыздығы, кеңістікте кездесуі және олардъщ биологиялык өнімділігі де өр түрлі болып келеді. Мысалы, су мен күрлықтағы, тропиктік ормандар мен піөл белдемінщ биологиялық өшмділігі сөйкес келмейді. Сондыктан биосферадағы тірі организмдердің өнімділігі сол жердің биоценоз құрамындағы өсімдіктер мен жануарлардың белгЪгі бір уакьіт пен көлемдегі биомассасымен елшенеді. Күрлықта шел, шөлейтті жерлердщ биологиялық өнімділігі темен, ал ормандардын енімділігі жоғары деп есептеледі. Биологиялық енімділікті есепке алу – шаруашылық салаларын дұрыс үйымдастыру мен азык-түлік мөселесін шешуде үлкен рөл аткарады.
Кез келген тірі организмнің тыныс-тіршілігі үшін ауа, су, топырақ өте қажет екені белгілі. Ал тірі организмдерде заттар бір түрден екінші түрге айналып, тіршілікке қозғаушы күш болады. Осы процестер жүру үшін Күн энергиясы кажет. Тірі заттар мен өлі заттар арасында ырғақты әрі тұракты зат жөне энергия айнальхмы жүріп, үнемі кайталанып отырады. Бұларды биогеохимиялық айналымдар деп атайды..
Су айналымы. Бүкіл жер шарындағы су Күн энергиясының әсерінен кіші жөне үлкен айналымға түседі. Судың булануы су бетінен топырак ж\е өсімдіктер арқылы жүреді. Одан соң су булары атмосфераға көтеріліп, салкындап, қайтадан жауып, қар, бұршақ түрінде жерге түседі.
Суд ың күнгі айналымы кезінде мұхиттар, теніздер, көлдер бетінен кетерілген су булары қайтадан сол жерге, ал судың үлкен айналымы кезінде буланған судың біразы алыстағы құрлықка түседі. Ендігі жерде күрлыкта жинакталған су корлары өзен, жер асты сулары күйінде қайтадан мұхиттарға кұяды. Осылайша құрлык пен мұхиттар арасындағы судың тепе-теңдігі сақталады. Құрлықтағы су айналымның тұрақты болуы көбінесе өсімдіктерге және адамнын суды тиімді пайдалануына байланысты. Мысалы, орман ағаштарын жаппай кесу, жою, өртеу немесе суды тиімсіз пайдалану су-ң үлкен жөне кіші айналымдарын бұзып, табиғатта экологиялық апаттар тудырады. Соның салдарынан жер бетінде көлдер мен өзендердің суы тартылып, шөлейтті жерлер көбейеді, куаңшылық сиякты адамзат үшін қолайсыз жағдайлар п.б.
Каспий, Арал теңдерінің суында тұз көп. Мысалы, Каспий теңізшің 1 кг суында 14 г тұз болса, Арал тенізшің 1 кг суында 45 г тұз бар. Тұздың шектен тыс көп болуы тірі организмдер үшін зиян. Су айналымының ерекшелігі – литосфера, атмосфера жөне тірі заттар мен топырақтағы ылғал, мұхит, өзен, жер асты суларын жөне атмосфералық ылғалды байланыстыруы.
Экологиялык апат аймағы – Арал төңірегінде су ресурстарының жетіспеушілігінен экожүйелер деградациясы жүруде ж\е кеуіп қалған Арал теңізі түбінен мыңдаған тонна түзды шаң-тозаң үшып, табиғи коршаған ортаға зиянын тигізуде.
Қазіргі кездегі аса қауіп төндіретін мөселелердің бірі – теңіздер мен мұхиттардың мұнаймен ластануы. Каспий теңізінің көтерілуінен мұнай коймалары мен мүнай үңғымалары су астында калып, теңіз жануарлары мен күстарын көп шығынға үшыратуда.
Табиғаттағы көміртек айналымы. Табиғатта көміртек бос күйіңде (алмаз, графит) және коспа түрінде (кеміркышкыл газы, көмір, мүнай, табиғи газдар, т.б.) кездеседі. Сол сияқты көміртек тірі организмдердің де күрамында болады. Мысалы, біз ауамен тыныс аламыз.
Ауаның құрамбөліктері
үлес мөлшері %
Көлемі
Массасы
Азот
Оттек
Көміртек
Басқа газдар
78,09
0,95
0,03
0,9
75,51
23,15
0,046
1,28
Кестеде көрсетілген газдардың шекті мөлшері ауытқыса, атмосфера ауасының қүрамы өзгеріп, тепе-тендік бүзылады. Көмір-тектін табиғаттағы айналымы жасыл өсімдіктерде Күн сөулесінің катысуымен жүретін фотосинтез процесі кезінде үнемі жүзеге асып отырады. біраз бөлігі литосфера кабатында шымтезек, көмір күйінде жинақталып отырады.
Табиғаттағы көміртек айналымы
Тыныс алу Жанартау
Шіру Зауыттар
Өнеркөсіптер Көмір
Автокөліктер Фотосинтез
(өсімдік)
Адам көміртектің табиғаттағы айналымына кері әсерін тигізеді. Мысалы, көмір, шымтезек, мұнай өнімдерін пайдаланып, жыл сайын атмосферага 6 млрд тоннадан астам көміртек шығарады. Керісінше, ормандарды жойып, оттек мөлшерін азайтьш отыр. Соньщ салдарынан, табиғатта тепе-теңдік бүзылып, кеміртек мөлшері артып, тірі организмдерге кауіп төнуде. Соңғы жылдары жер шары бойынша көміркышкьіл газының көбеюі салдарьшан ауа райы озгеріп, қышкыл жанбырлар, жылу эффектісі, т.б. экологиялық апаттардың нышаны білініп, бүкіл адамзат қауымдастыгын ойландыратын мәселе тудыруда.
Оттек айналымы. Атмосферадагы бос оттек табиғатта фотосинтез лроцесі кезінде түзіледі. Оттек – нағыз активті газ. Биосфера шегінде оттектің тірі организмдермен немесе олар шірігеннен кейінгі қалдықтарымен алмасуы жүреді. Өсімдіктер бөліп шыгаратын оттек атмосфера кұрамында азоттан кейінгі екінші орынды алады. Биосферадағы оттек айналымы – күрделі процесс, өйткені ол минералды және органикалық қосылыстардың көбісінің құрамына кіреді
Табнғаттағы оттек айналымы Атмосфера – 21% О2
Фотосинтез О2 Гидросфера-89% О2
Тыныс алу
Жану, тотығу Литосфера– 49% О2
Тірі организмдер – 68°/о О
жылына шамамен 155 109 т бос оттек түзілсе, жылына 2 161 010 т оттек жұмсалады (сініріледі), яғни шығындалу түзілуге Караганда артык. Мұндай тепе-тендіктің бүзылуын реттеу — адам-заттьщ борышы.
Азот, күкірт және фосфор айналымы. Азот тірі организмдер денесіне өсімдік арқылы келеді.
ІV. Бекіту:
1. В.И.Вернадский ғылымға қандай үлес косты? 2. Атмосфера кабаттары кандай рол аткарады? 3. Гидросфера туралы не білесіндер? 4. Литосфераның тіршіліктегі рөлі кандай?
э|с 1. Биосфера тіршілік кабатының аткараты функциялары туралы айтып беріңдер. 2. Академик В.И.Вернадскийдін ғылымға косқан үлесі туралы реферат жазыңдар.
