Африка материгіні? зерттелу тарихы

«Қостанай қаласы әкімдігінің білім бөлімінің №17 орта мектебі»ММ

Тақырыбы:

Африка материгінің табиғат зоналары.

7 «Д» сыныбы.

География пәні мұғалімі: Купеев Е.С.

25.11.2013ж.

Сыныбы: 7 «Д»

Күні: 25.11.13.

Пәні: Материктер мен мұхиттар географиясы

Тақырыбы: Табиғат зоналары

Сабақтың мақсаттары:

1. Білімділік: Оқушыларға табиғат зоналарымен таныстыра отырып, негізгі ерекшеліктері мен маңызына тоқталып әр түрлі ұғымдар қалыптастыру.

2.Дамытушылық: Оқушылардың пәнге деген қызығушылықтарын оята отырып, картамен жұмыс істеуге, өз бетімен шығармашылықпен шұғылдануын дағдыландыру.

3. Тәрбиелік: Оқушылар басқа мемлекеттердің табиғат зоналарымен таныса отырып, өз еліне, жеріне деген сүйіспеншіліктерін ояту және бірін-бірі сыйлауға тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: Аралас сабақ

Оқыту әдісі: Сұрақ-жауап, баяндау, түсіндірмелі

Сабақтың әдістемелік жабдықталынуы: Африканың картасы, атлас карта, оқулық, қосымша материалдар.

Сабақтың барысы: Ұйымдастыру кезеңі. Оқушылармен амандасу, оларды түгендеу. Оқушылар назарын өзіме аударту.

Африка материгіне шолу.

1.Әрбір нысанның атын атағанда сол оқушылар ретімен сұрақтарға жауап бері тиіс. Жауап берген оқушыларға жұлдызша беріледі.

1. Зерттелу тарихы

Зертеуші ------------------------- қай жерлерді зерттеді?

Әбу ибн Баттута

Васко да Гама

Давид Ливингстон

В. В. Юнкер

Н. И. Вавилов

2. Шеткі нүктелері-

3. Ірі аралдары- Мадагаскар,

4. Ең үлкен түбегі- Сомали.

5. Ірі қазаңшұңқырлары- Чад.

6.Жағалауын шайып жатқан сулар:

1. Солтүстігінде – Жерортатеңізі.

2. Оңтүстігінде –Атлант және Үнді мұхиты

3. Батысында –Атлант мұхиты

4. Шығысында –Үнді мұхиты

6. Ірі шығанақтары: Гвинея шығанағы

7. Ірі таулары:

Килиманджаро, Атлас, Эфиопия, Айдаһар,Тибести.

8. Мына пайдалы қазбалар қай жерлерде

Пайдалы қазбалары --------------------- орналасқан жерлері:

Тас көмір, алтын,

платина, алмас

Мұнай, газ

Темір, хромит, марганец

Уран, боксит

9. Африка климаты

10. Африкада қандай климаттық белдеулер бар?

11. Африка өзендері қандай алаптарға бөлінеді?

12. Сәйкестендір

1Ніл ----------------------- А) жанартау

2. Мадагаскар --------- Ә) көл

3. Килиманджаро ----------- Б) материк

4. Африка --------------- В) мұхит

5. Кап -------------------- Г) климат

6. Үнді -------------------- Д) арал

7. тропиктік ----------------- Е) өзен

16. Адасқан әріптер

1. а н т а -

2. о к н о г -

3. а ч д -

17. Сандар сөйлейді

1. 30. 3 млн км кв -

2. 6671км -

3. 5895 м. -

ІІІ. Жаңа сабақ табиғат зоналары

1. Картамен, қосарбеттегі табиғат зоналарымен танысу.

Жаңа сабақты түсіндіру:

Африканың табиғат зоналары экватордан солтүстікке және оңтүстікке қарай ендік бағытта ауысатын ылғалды экваторлық ормандар мен ауыспалы ылғалды ормандардан, саванналар мен сирек ормандардан, тропиктік шөл зонасы мен субтропиктік жерортатеңіздік ормандардан тұрады.

Ылғалды экватолрлық ормандар Конго қазаншұңқыры мен Гвинея шығанағы жағалауын алып жатыр. Бұл орман зонасы табиғат жағдайлары жөнінен Оңтүстік Америкадағы Амазония ормандарына ұқсайды. Биік ағаштар орманның ең жоғарғы қабатын құрайды. Мұнда биіктігі 80 м-ге жететін алып фикустар, сейба ағашы, майлы пальма мен шарап пальмасы – рафия, эбен және қауын ағашы өседі. Орманның банан, ағаш тәрізді папортник, либериялық кофе ағашы, лианалардан тұратын төменгі қабаты адам өте алмайтын қалың ну (джунгли) құрайды. Жануарлар дүниесі бай, Амазония ормандарынан басты айырмашылығ,ы мұнда жануарлар орманның төменгі қабатында да кездеседі. Ормандарда шашақ құлақ шошқа, ергежейлі бегемот, жираф тұқымдас окапи, ергежейлі антилопа, маймылдардан мартышка, шимпанзе, мандрил, павиан, адам тәріздес ең ірі горилла маймылы, жыртқыштардан қабылан, қауырсындары түрлі түсті, денелері ірі құстар мекендейді.

Ылғалды экваторлық ормандар жауын-шашынның азаюына байланысты біртіндеп ауыспалы ылғалды ормандарға, одан кейін саванналар мен сирек ормандарға ауысады.

Саванналар мен сирек ормандар Африка жерінің 40%-на жуығын алып жатыр. Ешбір материкте саванналар мұндай үлкен аудандарды алып жатқан жоқ. Африка саванналары жалпы көрінісі, тіршілік дүниесінің құрамы мен құрылымы жағынан да басқа материктердегі саванналарға ұқсамайды. Мұнда тығыз өскен биік шөптесін өсімдіктер арасында сирек ағаштар кездеседі. Саваннада топырақ-өсімдік жамылғысының таралуы жаңбырлы кезеңнің ұзақтығы мен мөлшеріне тікелей байланысты. Жаңбырлы кезеңде саванна түрленіп, қызу тіршілік ортасына айналады. Ал құрғақ кезең басталысымен-ақ өсімдіктер тез арада қурап, ағаштар жапырағын түсіреді. Бұл мезгілде саванна сүреңсіз сарғыш түске енеді.

Ылғалды кезең 8-9 айға созылып, жауын-шашын мол түсетін жерлерде қызыл ферралитті топырақтарда паркті саванналар таралған. Мұнда биіктігі 3 м-ге жететін піл шөбінің арасында алып баобабтар, дум пальмасы мен майлы пальма өседі. Жаңбырлы кезең 6 айға дейін созылатын жерлердегі қызыл-қоңыр топырақ жамылғысында онша биік емес шөптерден тұратын нағыз саванналар таралған. Шөптердің арасында қолшатыр тәрізді акациялар өседі. Шөлейт зонасына жақындаған сайын жаңбыр өте аз, әрі 2-3 ай ғана түсетін жерлерге құрғақ саванналар тән.

Саванналарда шөптесін өсімдіктер басым болғандықтан ірі тұяқты жануарлар кең таралған. Мұнда тек бөкендердің (антилопа) 40-тан аса түрі, зебра, ұзын мойын керіктер (жираф), буйволдар бар. Мадагаскарда шағын денелі маймылдардың ерекше тобын құрайтын лемурлардың 26 түрі мекендейді. Топталып тіршілік ететін Африкалық сурикат кездеседі. Лемур мен саяхатшылар ағашы Мадагаскар аралының символы болып табылады. Саванналар шөп қоректі ірі жануарлар Африка пілі, мүйізтұмсықтарымен және өзен-көл бойында тіршілі ететін бегемоттарымен де әйгілі. Бұл жануарлардың көпшілігі негізінен саваннада кең таралған жыртқыштарға қорек болады. Жыртқыштардан арыстан, гепард, қабылан, шиебөрі, қорқау қасқырларкездеседі. Өзендерде қолтырауындар тіршілік етеді. Ніл қолтырауынының ұзындығы 5-6 м-ге жетеді. Африка саванналарында құстар өте көп. Мұнда жер бетіндегі ең ірі құс Африка түйеқұсы, жыландар мен кемірушілерді аулайтын ірі құс секретарь, өте әдемі кішкентай шырын сорғыштар мекендейді. Көлдер мен өзен жағалауларында қоқиқаздар, тырна, көкқұтан, бірқазандар, Африкада ғана кездесетін марабу тіршілік етеді. Жәндіктерден, әсіресе ауыл шаруашылығына үлкен зиян тигізетін Марокко шегірткесі кең таралған.

Саванналардан екі жаққа қарай тропиктік шөлдер орналасқан. Олар әсіресе, Солтүстік Африкада үлкен ауданды алып жатыр. Сондықтан тропиктік шөлдерді Сахараның мысалында сипаттайық.

Сахарада жылдық жауын-шашын мөлшері 100 мм-ден аз, ішкі бөліктерінде кейде бірнеше жылдар бойы жаңбыр жаумайды. Бұлт болмайтындықтан күн сәулесі жер бетін қатты қыздырады. Жазда көлеңкенің өзінде ауа температурасы +40º, +50ºС болады, әсіресе шаң мен құмды боратып, аңызақ құрғақ самум желі соққан кезде ыстықтан қорғану үшін жергілікті халық кең, ұзын киім киіп, бетін тұмшаланып жүреді. Ал түнге қарай күрт төмендеген температурадан адамдар қалтырап тоңады.

Жануарлар дүниесі де шөл климатына бейімделген. Көптеген жануарлар су іздеп алысқа бара алады, кейбіреулері ұзақ уақыт сусыз тіршілік етуге бейімделген. Сахарада бір өркешті жабайы түйелер (дромедар), бөкендер, қорқау қасқырлар мен шиебөрілер, фенек түлкісі, шағыл мысығы мекендейді.

Кемірушілер, улы жыландар, үлкен сұр келес (варан), ұсақ улы жәндіктер көп.

Шығысқа және солтүстікке қарай Оңтүстік Африка шөлдері шөлей зонасына ауысады. Мұнда тікенекті, жастық тәрізді бұталар мен сүттіген, алоэ өседі.

Субтропиктік қатты жапырақты ормандар мен бұталар Жерорта теңізі жағалауы мен Оңтүстік Африканың жағалау бөлігіне тән өсімдіктер. Жерорта теңізі жағалауында тас емен мен тоз емені, зәйтүн ағашы, олеандр, фисташка, мәңгі жасыл кипарис, атлас самырсыны, жабайы алмұрт пен жүзім, ал Канар аралдарында бүлдірген және айдаһар ағаштары өседі. Оңтүстіктегі Кап тауларында ылғалдың көбірек түсуіне байланысты кап шамшаты, күміс ағаш, лавр жапырақты зәйтүн ағашы, түйнекті және тамыржемісті әдемі өсімдіктер, кап орхидеясы өседі. Субтропиктік климат бұл зонада цитрустарды өсіруге мүмкіндік береді.

Жаңа сабақты бекіту:

1. Климаттық жағдайлер мен табиғат зоналарының орналасуында қандай байланыс бар?

2. Африка жерінде мал шаруашылығы неге жақсы дамымаған?

3. Материкте қандай табиғат апаттары жиі қайталанады? Онымен күресудің қандай жолдары қарастырылған?

4. Африканың қандай табиғат зонасы ауыл шаруашылығына пайдалануға қолайлы?

ІҮ. Сабақты қорытындылау тест сұрақтары:

1. Барлық дүние бөлігінде орналасқан материк

А) Африка

В) Оңтүстік Америка

С) Еуразия

2. Африканың ең биік нүктесі

А) Килиманджаро

В) Аконкагуа

С) Джомолунгма

3. Әлемдегі ең үлкен шөл

А) Сахара

В) Намиб

С) Тар

4. Африканың ең үлкен аралы

А) Мадагаскар

В) Отты жер

С) Исландия аралы

5. Скретарь құсы тіршілік ететін табиғат зонасы

А) Саванналар, сирек ормандар

В) Тропиктік шөлдер

С) Ылғалды экваторлық ормандар

6. Құрлықтың ең үлкен жануары -

А) Жабайы пілдер

В) Жираф

С) Африка түйеқұсы

7. Тек Африкада кездесетін құс

А) Марабу

В) Африка түйеқұсы

С) Марабу

8. Африканың ең үлкен көлі

А) Виктория

В) Танганьика

С) Туге

9. Керіктер қай табиғат зонасында

А) Саванналар, сирек ормандар

В) Субтропиктік қатты жапырақты ормандар

С) Тропиктік

10. Адамдарға, жануарларға ұйқы ауруын жұқтыратын шыбын

А) Цеце

В) Пума

С) Гуана

13. Африканың ең суы мол өзені

А) Ніл

В) Амазонка

С) Миссисипи

14. Саванналар мен сирек ормандар зонасындағы ең ірі құс

А) Африка түйеқұсы

В) Койот

С) Ірі тотықұс

15. Тасты шөлдерді жергілікті халық қалай атайды?

А) Хамада

В) Гаруаны

С) Эверглейдс

16. Килиманджаро жанартауының биіктігі

А) 5895

В) 6995

С) 58000

17. Африканың оңтүстігіндегі шеткі нүктесі

А) Ине мүйісі

В) Әльмади

С) Мерчисан

18. Материктегі ең ірі сарқырама

А) Тугела

В) Анхель

С) Ниагара

19. Африканың ең үлкен түбегі

А) Самали

В) Ла-Плата

С) Арабия

С) Тропиктік шөлдер

20. Африка жағалауын қандай мұхиттар шаяды

А) Атлант, Үнді

В) Тынық, Атлант

С) Солтүстік мұзды мұхит, Атлант

Ү. Оқушыларды бағалау

ҮІ Үйге тапсырма: Африканың табиғат зоналары жайлы деректер жинау.

Кесте толтыру.

№	Табиғат зонасы	Жер бедері	климаты	өсімдіктері	жануарлары
1	Ылғалды экваторлық орман
2	Саванналар мен сирек ормандар
3	Тропиктік шөлдер
4	Субтропиктік қатты жапырақты ормандар мен бұталар