Сабақтың тақырыбы:Орал тауының физгеографиялық аймағы.
Сабақтың мақсаты
Орал физикалық-географиялық аймақтың негізгі ерекшелігі мен оған кіретін негізгі таулар мен бастау алатын өзендерді анықтау. Оқушылардың шығармашылық қиялын дамыту, қызмет көрсету саласына үйрету және пәнге деген қызығушылығын арттыру, тапсырмалар беріп, оқушылардың даму қабілетін дамыту.
Сабақтың мақсаты:
Орал физикалық-географиялық аймақтың
негізгі ерекшелігі мен оған кіретін негізгі
таулар мен бастау алатын
өзендерді анықтау.
білімділігі:
Отанға деген сүйіспеншілікке,
экологиялық
саналыққа тәрбиелеу.
Қасындағы жолдасына көмек беруге үйрету.
тәрбиелігі:
Оқушылардың ойлау қабілетін дамыту,
Өз елін жете тани білуге
қызығушылығын ояту,
Картамен жұмыс жасау белсенділігін арттыру ;
дамытушылығы:
Аралас сабақ
Сабақтың әдісі:
Тірек сызбалар арқылы жаңа
сабақты меңгерту
Сабақтың түрі:
Интерактивті тақта, кескін карта,
Көрнекілігі:
Сабақтың жүру барысы:
Оқушылармен сәлемдесу. Оқушыларды
түгендеу, олардың даярлығын тексеру
І.Ұйымдастыру
ІІ.Үй тапсырмасын тексру
Сарыарқа физ-географиялық аймаққа
сипатама беру
Жаңа тақырыпты тірек сызбаларын
ІІІ. Мағынаны ажырату"
пайдалана отырып түсіндіру
Әр түрлі тапсырмалармен жұмыс
ІҮ.Бекіту
Сұрақ-жауап
Ү.Қорытынды
44- тақырып, кескін картаға Орал
физ-географиялық аймағын
түсіру, сұраққа жауап беру, мазмұндау
ҮІ.Үйге тапсырма
Қазақстанның 9 физгеографиялық аймақтары
1. Шығыс Еуропа жазығы
2. Солтүстік Қазақ жазығы
3. Тұран жазығы
5. Орал
6. Алтай
4. Сарыарқа
9. Тянь-Шань
7. Жетісу Алатауы
8. Сауыр-Тарбағатай
І.Орал тауына физгеографиялық сипаттама
1.1. Географиялық орны
Қазақстанда Орал тауының оңтүстік бөлігі - Мұғалжар тауы орналасқан. Тау Жаманқаланың (Орск) тұсынан басталып, солтүстіктен оңтүстікке қарай созыла орналасқан, ұзындығы - 450 км, ені 30 км, орташа биіктігі 450-500 м. Ең биік нүктелері - Үлкен Боқтыбай (657 м), Айрық (633 м). Тау Орал тауының жалғасы болып табылады. Ол экзогенді процестер әсерімен мүжіліп, аласарған таулардың қатарына жатады.
Орал тау жүйесі
1.2.Жер бедері мен геологиялық құрылысы
Мұғалжардың пайда болу жолы да, жер бедерінің құрылымы да Орал тауына ұқсас. Одан айырмашылығы шығыс беткейлері көлбеу, батыс беткейлері жарқабақты келеді. Тау батыс, шығыс болып екі жотаға бөлінеді. Оларды Біршоғыр ойысы бөліп жатыр. Мұғалжар - герцин қатпарлануында пайда болған палеозойлық таулы өлке.
Батыс Мұғалжар таудың бас жотасы саналады. Таудың бұл бөлігі порфирит, кварцит, девонның кристалды тақтатасы, әктас, карбон мен пермнің құмтастары сияқты жыныстардан түзілген.
Пайдалы қазбалары
хромит
никель
кобальт
мыс
Кен орындар
Кемпірсай өңірінде Хромиттау, Никельтау кен орыны
Біршоғыр бойында көмір кені
Орал-Ембі өзен аралығында
Жаңаталап (1964)
Гран және Октябрьское (1969)
Мартыши (1962)
Оңтүстік Батыс Қамысты (1962)
1.4. Климаты
Климаты құрғақ, континенталды, өзімен іргелес Жазықтарға ұқсайды. Дегенмен аласа болғанымен тау жүйесі ауа қозғалысын бөгеп, өз маңын 1°-2°С-ка болса да салқындатып тұрады. Жылдық жауын-шашынның орташа мөлшері 300 мм. Жазы ыстық, кейде 38°С -қа дейін көтеріледі. Қысы боранды, аязды, кейде -40°С-қа дейін төмендейді. Мұғалжар тауынан соғатын суық жел бар, кейде ол дауылға ұласады.
1.6. Өсімдіктері мен жануарлары
Мұғалжардың батыс бөлігі боз, бетеге мен селеу өсетін қиыршық тасты, ашық түсті қара қоңыр топырақты болып келеді. Онда негізінен селеу, көде, жусан өседі. Жер бедері күшті тілімденген ойыстарда ақ және қара жусандар тобына жататын өсімдіктер кездеседі. Сайлардың жоғарғы беткейлерінде қараған, тобылғы, жабайы шие мен әр түрлі бұталар, өзен бойларында терек, қайың, емен, тал өседі.
Жануарлары да дала, шөлейт, шөл зоналарына тән аң-құстардан түрады. Дала мен тау аңғарларын ақбөкен, жабайы шошқа, қоян, қарсақ, қасқыр, түлкі, сарышұнақ, аламан мекендейді. Өзен-көлдерінде аққу, қаз, үйрек, қырда безгелдек кездеседі
1
Ақтолағай қырқасы
Ақтолағай қырқасы
2
Орал алды үстірті
Орал алды үстірті
3
Мұғалжар тауы
Мұғалжар тауы
Орал тауының бөліктері
Орал алды(Жем)үстірті
Орал алды үстірті Каспий маңы ойпаты мен Мұғалжар тауларының аралығын қамтиды. Үстірттің абсолюттік орташа биіктігі 100 м-ден 300 м-ге жуық. Жем, Қайнар, Сағыз, Ойыл, Елек, Ор, Сарықобда, Үлкенқобда, Бұлдырты, Өлеңті өзендері басын осы жерден алады.
Мұғалжар тауы
Оралдың оңтүстік жалғасы, Ақтөбе облысы аумағында Солтүстіктен оңтүстікке қарай 400 км-ге созылып жатыр. Ені 200 км-дей. Орташа биіктігі 300 м, ең биік жері – Үлкен Боқтыбай тауы (657 м).
Ақтолағай қырқасы
Орал алды үстіртінің оңтүстік-батысындағы қырқалы тау сілемі. Ақтөбе облысы Байғанин ауданы жерінде орналасқан. Сағыз бен Жем өзендері аралығында солтүстік-шығыстан оңтүстікке қарай 90 км-ге созылып жатыр, ені 5 – 10 км, ең биік жері – Қияқты тауы (217 м). Каспий маңы ойпатымен жапсарласып, Жем өзенінің оң жағалауында жатыр.
Ор
Ойыл
Орал тауынан бастау алатын өзендер
Жайық
Елек
Жем
(Ембі)
Қайнар
Жайық өзені –
Оңтүстік Орал тауы және Каспий ойпаты, Ресей Федерациясының және Батыс Қазақстан, Атырау облыстары жерінен ағып, Атырау қаласы тұсында Каспий теңізіне құяды. Жалпы ұзындығы 2428 км, су жиналатын алабының ауданы 237 мың км2, Қазақстан жеріндегі ұзындығы 1084 км.
Каспий алабындағы өзен. Ақтөбе және Атырау облыстары жерімен ағып өтеді. Ұзындығы 712 км, су жиналатын алабы 40 мың км²-ге жуық. Жем Мұғалжар тауының 365 метрлік оңтүстік-батыс беткейінен басталады. Каспий ойпатының шығысын бойлай ағады. Каспий теңізіне жетпей тартылып қалады. Негізінен қар суымен толығады
Жем(Ембі)
Қайнар
Жем алабындағы өзен. Атырау обл-ның Жылыой ауд. жерімен ағып өтеді. Ошан тауының солт. етегіндегі бұлақтан бастау алады. Ұз. 144 км, су жиналатын алабы 3160 км2. Арнасы тік жарлы.
Негізінен еріген қар және жер асты суларымен толығады. Өзенге ұз. 10 км-ден аспайтын бірнеше кішігірім салалары қосылады. Көктемде ағыны 7 – 10 күндей үзіліссіз болады. Суы ащы. Кей жылдары өзен суы тартылып қалады.
Ойыл
Жайық алабындағы өзен. Ақтөбе, Атырау және Батыс Қазақстан облыстары жерімен ағады.Ұзындығы 800 км, су жиналатын алабы 31 мың км2, Ақтөбе облысындағы Қандыағаш темір жол станциясының солтүстік-батысында 50 км жерден басталып, Тайсойған құмында (Атырау облысы) бірнеше тармаққа бөлінеді, құмнан өте бірнеше көлге құяды (ертеде Жайық өзеніне құйған). Жер асты, жауын-шашын суымен толығады.
Елек, Елік
Жайық алабындағы өзен. Қазақстанның Ақтөбе (Алға, Ақтөбе, Мартөк ауд-ндары), Батыс Қазақстан (Бөрлі ауд.) обл-тары жерімен ағып өтеді. Су жиналатын алабы 41,3 мың км . Ұз. 623 км. Жайыққа сол жағынан құяды. Қар және жерасты суымен толығады.
Ор
Жайық алабындағы өзен. Ақтөбе облысының Мұғалжар, Хромтау аудандары жерімен ағады. Ұзындығы 314 км, су жиналатын алабы 18600 км2. Ірі салалары: Қамысақты, Ойсылқара. Жауын-шашын, ішінара жер асты суымен толысады. Суы көктемде тұщы, жазда сәл кермек татиды. Өзен суы шаруашылық мұқтажына, мал, бау-бақша суаруға, балық өсіруге пайдаланылады.
Қорыту мен бекіту сұрақтары
Сарыарқа
Ұқсастығы
Орал
Орал тауының Қазақстандық бөлігі қалай аталады?
Орал тауының топырағы, өсімдігі, жануарлар дүниесі қандай?
Орал тауының негізгі климаты
Таудан бастау алатын өзендер мен олардың маңызы.
Адасқан әріптер ойыны...
Үй тапсырмасы
1. Орал физгеографиялық аймағы.
2. Контур картаға Орал физгеографиялық аймағы мен одан бастау алатын өзендерді түсіру
3. Қазақстанның физикалық географиясына арналған жұмыс дәптерді толтыру.
