III. Жа?а та?ырыппен таныстыру: О?ушылар?а жа?а саба?ты? та?ырыбы мен
ма?саттарын хабарлау
Жары? дисперсиясы ??былысын а?ылшын ?алымы И.Ньютон аш?ан. Ньютон?а дейін б?л салада еш?андай белгілі н?рсе болмады Т?с затты? ?зіне т?н ?асиет деп есептелді. Ал ?р уа?ытта т?рлі ба?ылау ж?ргізгенде жары?тану шарты ?згерген жа?дайда денені? т?сі де ?згеретінін аны?тау?а болады. Жары? пен ?ара??ыны араластыр?анда ?р т?рлі т?стер пайда болады. Алмаз т?стеріні? ойнауы, шыны призмадан ?ткен т?сті? т?рленуі де белгілі болатын.
1666 жылы Ньютон ?з т?жірибесінде параллель а? жары? шо?ы ?ш ?ырлы шыны призманы? б?йір ?ырына т?сірген. Ауа - шыны ж?не шыны – ауа шекараларда жары? екі рет сынып, жары? шо?ы бастап?ы таралу ба?ыттан ауыт?иды. Призмадан ?тіп ауыт?ы?ан жары? к?лгіннен ?ызыл?а дейінгі ?р т?сті шо?тар?а жіктеледі. Жары? к?зінен шы?ып, призма ар?ылы ?ткенде пайда бол?ан ?р –т?рлі т?стерден т?ратын жола?тарды Ньютон спектр (spektrum – к?ру ) деп аталады.
Б?л экспериметті? ерекшелігі Ньютонды та? ?алдырды. Жары? призмадан неге боялып шы?ады? Д??гелек са?ылаудан т?скен шо? призмада сынып шы??аннан кейін неге жола? т?ріне енеді ? Шо?ты? ?зынды?ын оны? енімен салыстырып, оны? ?зынды?ыны? енінен 5 есе арты? екенін тапты. М?ны т?сіндіру ?те ?иын болды.
Біра? Ньютон к?н спектріні? ?р т?сін бас?алардан жеке б?ліп алып, оны екінші призмадан сыну?а м?жб?р етеді. Б?л жа?дайда ол ?р т?рлі т?стерді? ?р?алай сынатынын бай?ады. Эксперимент жары?ты? призмадан сын?анда ?зынша болатынын т?сіндірді. Б?л эксперимент а? т?сті? к?рделі т?с екенін к?рсетті. Ол негізгі жеті т?стен т?рады: ?ызыл, ?ыз?ылт сары, сары, жасыл, к?к, к?гілдір ж?не к?лгін.
Ньютонны? аш?ан ??былысы жары?ты? дисперсиясы деген ат?а ие болды. (лат.dispersio – шашырау)
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
1.2 Топ оқушыларын түгендеу, оқу құралдарын тексеру.
ІІ.Үй тапсырмасын сұрау :
Дифракциялық тор дегенміз не ? (Жауабы : Дифракциялық тор дегеніміз – жарық дифракциясы байқалатын тосқауылдар мен саңылаулардың жиынтығы )
Дифракциялық тор түрлерін атаңыз ( Ретелген дифракциялық тор реттелмеген дифракциялық тор болып бөлінеді)
Дифракциялық торды не үшін пайдаланамыз ? ( Дифракциялық тордың көмегімен толқын ұзындығын өте дұрыс өлшеуге болады )
Дифракциялық тордың периоды ? ( d = a+ в)
Дифракциялық тордың көмегімен толқын ұзындығын анықтау формуласы
(d sinφ = κλ )
III. Жаңа тақырыппен таныстыру: Оқушыларға жаңа сабақтың тақырыбы мен
мақсаттарын хабарлау
Жарық дисперсиясы құбылысын ағылшын ғалымы И.Ньютон ашқан. Ньютонға дейін бұл салада ешқандай белгілі нәрсе болмады Түс заттың өзіне тән қасиет деп есептелді. Ал әр уақытта түрлі бақылау жүргізгенде жарықтану шарты өзгерген жағдайда дененің түсі де өзгеретінін анықтауға болады. Жарық пен қараңғыны араластырғанда әр түрлі түстер пайда болады. Алмаз түстерінің ойнауы, шыны призмадан өткен түстің түрленуі де белгілі болатын.
1666 жылы Ньютон өз тәжірибесінде параллель ақ жарық шоғы үш қырлы шыны призманың бүйір қырына түсірген. Ауа - шыны және шыны – ауа шекараларда жарық екі рет сынып, жарық шоғы бастапқы таралу бағыттан ауытқиды. Призмадан өтіп ауытқыған жарық күлгіннен қызылға дейінгі әр түсті шоқтарға жіктеледі. Жарық көзінен шығып, призма арқылы өткенде пайда болған әр –түрлі түстерден тұратын жолақтарды Ньютон спектр (spektrum – көру ) деп аталады.
Бұл экспериметтің ерекшелігі Ньютонды таң қалдырды. Жарық призмадан неге боялып шығады? Дөңгелек саңылаудан түскен шоқ призмада сынып шыққаннан кейін неге жолақ түріне енеді ? Шоқтың ұзындығын оның енімен салыстырып, оның ұзындығының енінен 5 есе артық екенін тапты. Мұны түсіндіру өте қиын болды.
Бірақ Ньютон күн спектрінің әр түсін басқалардан жеке бөліп алып, оны екінші призмадан сынуға мәжбүр етеді. Бұл жағдайда ол әр түрлі түстердің әрқалай сынатынын байқады. Эксперимент жарықтың призмадан сынғанда ұзынша болатынын түсіндірді. Бұл эксперимент ақ түстің күрделі түс екенін көрсетті. Ол негізгі жеті түстен тұрады: қызыл, қызғылт сары, сары, жасыл, көк, көгілдір және күлгін.
Ньютонның ашқан құбылысы жарықтың дисперсиясы деген атқа ие болды. (лат.dispersio – шашырау)
Дисперсия құбылысының ашылуы кемпірқосақ құбылысын түсіндіруге көмектесті. Жарықтың су тамшыларында немесе атмосферадағы мұз қабыршақтарында сынуы күн сәулесінің суда немесе мұзда жіктелу дисперсиясының нәтижесі болады.
Бір заттың әр түрлі толқын ұзындығына сәйкес сыну көрсеткіші бар. Жарықтың жылдамдығы вакуумде 300000 км / сек. Мысалы суда Vқ = 228 000 км /с, ал Vқ = 227000 км /с.Күкірт көміртекте Vқ = 185000 км/с, ал Vқ = 177000 км/с. Вакуумде жарық дисперсиясы болмайды, өйткені онда барлық жарық толқындары бірдей жылдамдықпен таралады.
Көп жағдайда ортаның сынукөрсеткіші толқын ұзындығына кері пропорционал болатынын
көрсетті.Мұндай дисперсия
қалыпты дисперсия деп
аталады.
n=cT/ λ, n ~1/λ
Түстер қоспасы
Қосындысы
Қызыл
Қоңыр
Қызыл сары
Сары
ЖасылСарғыш
Жасыл
Көгілдір
Көк
Күлгін Қара
Күлгін
Егер жасыл әріптерге қызыл шыны арқылы қараса, олар қандай болады ?
IV. Жаңа сабақты бекіту
О
П
Т
И
К
А
1.Жарық құбылыстарын зерттейтін ғылым
2.Жарық туралы теория
3.Дисперсия құбылысын ашқан физик ғалым
4.Жарықтың сыну көрсеткішінің тербеліс жиілігіне тәуелділігі
5.Жарықтың жіктелуі
6.Сәуле шығару
V. Жаңа сабақты бекіту сұрақтары
Дисперсия - физикалық шаманы сипаттау
Сұрақтар
Жауаптары
1.Дисперсия құбылысын ашқан ғалым
Ньютон
2. Ақ түс қандай түс
Ақ түс күрделі түс
3. Дисперсия құбылысын алу үшін пайдаланатын геометриялық дене
Призма
4. Дисперсия дегеніміз не ?
1. Дисперсия - күрделі ақ түсті
спектрге ажырату құбылысы.
2. Дисперсия сыну көрсеткішінің
түсетін жарықтың толқын
ұзындығына тәуелділігі.
5. Дисперсия түрлері
1. Көп жағдайда ортаның сыну көрсеткіші толқын ұзындығына кері пропорционал болатынын көрсетті Мұндай дисперсия қалыпты дисперсия деп аталады.
n=cT/ λ, n ~1/λ
2.Егер ортаның сыну көрсеткіші толқын ұзындығына тура
пропорционал болса, ондай дисперсия аномальді дисперсия
Қызыл 
Сары 
