3. Гук за?ы дифформация дегеніміз не? Оны? ?андай т?рлерін білесі?дер?
4. Те? ?рекетті к?шті т?сіндір?
III. Жа?а саба?ты баяндау
А) ?ысым?а к?нделікті ?мірден мысалдар келтіру (ине, пыша?, ?айшы)
?)Т?жірибе. Жі?ішке т?рт ая?ы бар кішкене ?стелді т??керіп ыдыста?ы ??мны? ?стіне ?ояды да оны массасы 5кг. кір таспен бастырады. Б?л жа?дайда ?стел ??м?а батпайды,егер ?стелді? бетін жо?ары ?аратып ?стіне сондай кір тас ?ой?анда, оны? ая?ы ??м?а батып кетеді.
Мысал: адамны? ?армен ж?руі ?иын ?йткені ол ?адам бас?ан сайын ?ар?а омбылайды. Ал ая?ына ша??ы байла?ан адам ?ар ?стінде же?іл ж?ре алады. М?ны? себебі не? Ша??ымен де ша??ысыз да адам ?арды ?з салма?ымен те? бірдей к?шпен басады. Біра? ол к?шті? екі жа?дайда?ы ?рекеті бірдей емес. Ша??ы бетіні? ауданы адамны? табаныны? ауданынан жиырма еседей ?лкен, сонды?тан ол ша??ымен т?р?анда ?ар бетіні? ?рбір сымы ауданына ша??ысыз т?р?аннан г?рі жиырма еседей аз к?шпен басады.
Б) Белгілі бір бетке т?скен к?ш ?рекетіні? н?тижесін сипаттайтын шаманы ?ысым деп атайды.
?ысым т?сетін к?шті? молуліна ?ана емес осы к?ш перпендикуляр ба?ытта ?рекет ететін бетті? ауданына да т?уелді.
В) ?ысым бетке перпендикуляр ба?ытта ?рекет ететін к?шті? осы бетті? ауданына ?атынасымен аны?талады.
К?ш F
?ысым=?? р=??
аудан S
р - ?ысым
F - ?ысым к?ші
S - к?ш т?сетін бетті? ауданы
F=p*S F
S=?
P
SI ж?йесінде ?ысым Паскальмен (Па)?лшенеді. 1Па=1Н/м²
Тортты кесуде ж?зі ?ткір пыша? пен к?нделікті ?олданылып ж?рген пыша?ты? ?айсысы мен кесуге о?ай. Себебін т?сіндір?
15-жатты?у
«К?ш» тобы
1. ?ар ?стінде т?р?ан ша??ышыны? салма?ы 780 н оны? ?р ша??ысыны? ?зынды?ы 1,95 м ал ені 6 см. Ша??ышыны? ?ар бет?не т?сіретін ?ысымын табы?дар?
2. Массасы 45кг баланы? б?тенкесіні? табаныны? ауданы 300см² баланы? еденге т?сіретін ?ысымын есепте?
«?ысым» тобы
1. Шынжыр табанды тракторды? массасы 6610кг ал оны? 2 шынжыр табаныны? тіреу ауданы 1,4 м². Осы тракторды? топыра? бетіне т?сіретін ?ысымын аны?та?дар?
2. Массасы 45кг бала ша??ыда т?р. Ша??ыны? ?зынды?ы 1,5 м ені 10см бала ?ар?а ?андай ?ысым т?сіреді?
Ауызша есеп
К?ш тобы
1гПа =......Па
5кПа=......Па
4МПа=......Па
?ысым тобы
3000 Па=......кПа
500Па=……………………гПа
2000000Па=…………….МПа
Екі топ?а орта? ойын ?сынылады.
1. Ойлан тап! Ойыны
2. Бас ?атыр?ылар базары (??пия с?з)
V. Саба?ты ?орытындылау:
1. Белгілі бір бетке т?скен к?ш ?рекетіні? н?тижесін сипаттайтын ?андай шама?
Білімділік: Қысым физикалық шамасының қандай шамаларға тәуелділігін анықтай келіп, оқушылардың белсенділігін арттырып, өз жетістіктерін сезініп, әлсіз жақтарын сын көзбен қарауға дағдыландыру.
Дамытушылық: Алған білімдерін есте сақтау мақсатында, өрнекті тауып, өз беттерінше есептер шығаруға, шапшаңдыққа, ой-өрісін кеңейтіп, ойлау қабілетін дамыту.
Тәрбиелік: Жауапкершілікке, ізденімпаздыққа, өз-өзіне баға беруге, жинақылыққа, пәнге қызығушылығын туғызу.
Сабақтың әдісі: Сұрақ-жауап, баяндау, өз бетінше жұмыс.
Сабақтың өту барысы:
I.Ұйымдастыру кезеңі
А) оқушылармен сәлемдесу
Ә) оқу құралдарын тексеріп шығу
Б) сыныпты екі топқа бөлу
1-топ. «Күш»
2-топ. «Қысым»
II. Күштер тарауы бойынша үй апсырмасын шолу.
А) күш тобының сұрақтары:
1. Күш дегеніміз не?
2. Күштің қандай түрлерін білеміз?
3. Үйкеліс күшідегеніміз не? Оның қандай түрлері бар? Мысал келтір?
4. Күштің туынды өлшем бірліктерін атаңдар?
Б) Кысым тобының сұрақтары:
1. Күшті қандай әріппен белгілейміз?
2. Күштің қандай өлшем бірліктерін білесіңдер?
3. Гук заңы дифформация дегеніміз не? Оның қандай түрлерін білесіңдер?
4. Тең әрекетті күшті түсіндір?
III. Жаңа сабақты баяндау
А) Қысымға күнделікті өмірден мысалдар келтіру (ине, пышақ, қайшы)
Ә)Тәжірибе. Жіңішке төрт аяғы бар кішкене үстелді төңкеріп ыдыстағы құмның үстіне қояды да оны массасы 5кг. кір таспен бастырады. Бұл жағдайда үстел құмға батпайды,егер үстелдің бетін жоғары қаратып үстіне сондай кір тас қойғанда, оның аяғы құмға батып кетеді.
Мысал: адамның қармен жүруі қиын өйткені ол қадам басқан сайын қарға омбылайды. Ал аяғына шаңғы байлаған адам қар үстінде жеңіл жүре алады. Мұның себебі не? Шаңғымен де шаңғысыз да адам қарды өз салмағымен тең бірдей күшпен басады. Бірақ ол күштің екі жағдайдағы әрекеті бірдей емес. Шаңғы бетінің ауданы адамның табанының ауданынан жиырма еседей үлкен, сондықтан ол шаңғымен тұрғанда қар бетінің әрбір сымы ауданына шаңғысыз тұрғаннан гөрі жиырма еседей аз күшпен басады.
Б) Белгілі бір бетке түскен күш әрекетінің нәтижесін сипаттайтын шаманы қысым деп атайды.
Қысым түсетін күштің молуліна ғана емес осы күш перпендикуляр бағытта әрекет ететін беттің ауданына да тәуелді.
В) қысым бетке перпендикуляр бағытта әрекет ететін күштің осы беттің ауданына қатынасымен анықталады.
Күш F
қысым=―― р= ――
аудан S
р - қысым
F - қысым күші
S - күш түсетін беттің ауданы
F=p*S F
S=―
P
SI жүйесінде қысым Паскальмен (Па)өлшенеді. 1Па=1Н/м²
Тортты кесуде жүзі өткір пышақ пен күнделікті қолданылып жүрген пышақтың қайсысы мен кесуге оңай. Себебін түсіндір?
15-жаттығу
«Күш» тобы
1. Қар үстінде тұрған шаңғышының салмағы 780 н оның әр шаңғысының ұзындығы 1,95 м ал ені 6 см. Шаңғышының қар бетәне түсіретін қысымын табыңдар?
2. Массасы 45кг баланың бәтенкесінің табанының ауданы 300см² баланың еденге түсіретін қысымын есепте?
«Қысым» тобы
1. Шынжыр табанды трактордың массасы 6610кг ал оның 2 шынжыр табанының тіреу ауданы 1,4 м² . Осы трактордың топырақ бетіне түсіретін қысымын анықтаңдар?
2. Массасы 45кг бала шаңғыда тұр. Шаңғының ұзындығы 1,5 м ені 10см бала қарға қандай қысым түсіреді?
Ауызша есеп
Күш тобы
1гПа =.................................Па
5кПа=.................................Па
4МПа=................................Па
Қысым тобы
3000 Па=.............................кПа
500Па=……………………гПа
2000000Па=……………..МПа
Екі топқа ортақ ойын ұсынылады.
1. Ойлан тап! Ойыны
2. Бас қатырғылар базары (құпия сөз)
V. Сабақты қорытындылау:
1. Белгілі бір бетке түскен күш әрекетінің нәтижесін сипаттайтын қандай шама?
2. Қысымды қалай анықтаймыз?
3. Қысымның қандай өлшем бірліктерін білесіңдер?
4. Қысым сыртқы әрекет күшінің бағытында ғана таралады.
Ол қандай дене?
VI. Оқушыларды бағалау
Сайыс қорытындысында қысым тобы 20 ұпай, күш тобы 18 ұпай жинады.
VII. Үйге тапсырма:
§33. Оқу, 15 жаттығудың №1.
Өздеріңнің массаларыңды ескере отырып, еденге түсіретін қысымдарыңды есептеңдер
