Саба?ты? ма?саты: Біліміділік ма?саты: су ішінде денеге ?рекет ететін ы?ыстырушы к?шті аны?тауды ?йрете отырып, білім да?дыларын ?алыптастыру; с?йы?ты? ты?ызды?ын аны?тайтын ??ралмен танысу, жалпы ма?л?мат алу.
ІІІ Мотивация: Кейбір денелер с?йы? бетінде жа??а т?різді ?ал?ып ж?рсе, екіншілері батып кетеді, ал ?шіншілері с??гуір ?айы? т?різді оны? ішінде ж?зіп ж?ре алады. Т?жірибе жасап к?рейік (Та?та?а бір о?ушыны шы?ару) Шыны ыдыс?а су толтырып, оны? ішіне м?з кесегін саламыз.
IV Проблемалы? с?ра?: Неліктен м?з су?а батып оны? ішінде ж?зеді? (О?ушылар ты?ыры??а тіреліп, ?з ойларын айта бастайды)
V Та?ырып?а шы?у, ма?сат ?ою: М: Б?гінгі бізді? саба?ымызды? та?ырыбы ?андай? О: Денелерді? ж?зу шарттары М: Б?гінгі саба??а ?андай ма?сат ?оямыз? О: Денелерді? ж?зу шарттарын аны?тау М: С?йы?ты? ішінде ?андай к?штер денеге ?рекет етеді? О: Екі к?ш ?рекет етеді: жо?ары ба?ыттал?ан Архимед к?ші ж?не т?мен ба?ыттал?ан ауырлы? к?ші М: Д?рыс. Ал кім та?тадамысал келтіріп, суретін салады? О?ушыларды ?ш топ?а б?ліп, т?жірибеге ?ажетті ??рал-жабды?тарды тараты. ?р топ денен?і батып кететінін, суды? бетінде ?ал?ып ж?ретіні? ж?не су?а батып, оны? ішінде ж?зіп ж?руін формулалар ар?ылы аны?тап, суретін салып, ?орытынды жасау керек. 1 топ: Су?а ?ант кесегін салу 2 топ: Су?а ты?ынды салу
Архимед (б.з.б. 287-212) Ежелгі Грекияны? ?лы ?алымы, математигі,
механигі. Ол Сицилия аралында?ы Сиракуз ?аласында туып, сонда ?мір
с?рген. Архимед астроном Фидийді? баласы деген жорамал бар. Архимед
сол заманда?ы ірі м?дениет орталы?ы - Мысырды аралап,
александриялы? ?алымдардан, соларды? ішінде Конон мен Эратосфеннен
білім ал?ан. Оны? математикалы? е?бектері ?з заманынан озы? бол?ан.
Архимедті? к?птеген математикалы? е?бектеріні? ішінен ?исы?
сызы?тарды? ?зынды?тарын, ?р т?рлі фигуралар мен денелерді? к?лемін
ж?не беттерді? ауданын есептеу ерекше орын алды. Архимед рычаг за?ын,
суда ?лшеу ар?ылы ?орытпаны? ??рамын аны?тау т?сілін тап?ан, ?з
атымен атал?ан гидростатика за?ын аш?ан, жер суаратын механизмдерді,
ж?к к?теретін рычаг ж?йелері мен блоктарды, тас ататын, ?амал б?затын
со?ыс ?ондыр?ыларын, т.б. ойлап шы?ар?ан. Рычагты? математикалы?
за?ын тап?анда, Архимед “Тіреу н?ктесін берсе?дер, Жерді де т??керіп
тастаймын” деп айт?ан екен. 9-11 ?асырларда Архимедті? е?бектері араб
тіліне, ал 13 ?асырда олар араб тілінен латын тіліне аударылып, Батыс
Еуропа елдеріне тара?ан.
С?йы??а немесе газ?а бат?ан денеге кері итеруші к?ш ?рекет
н?тижесінде, денелер батып кетеді, с?йы? бетіне ?ал?иды немесе ішінде
ж?зіп ж?реді.
?орытынды: - Ауырлы? к?ші Архимед к?шінен ?лкен бол?ан жа?дайда, дене с?йы??ы батып кетеді: Fa > FA - Ауырлы? к?ші Архимед к?шінен кем бол?ан жа?дайда, дене с?йы?ты? бетінде ж?зіп ж?реді: Fa < FA - Ауырлы? к?ші Архимед к?шіне те? немесе жа?ын бол?ан жа?дайда, дене с?йы??а батып, оны? ішінде ж?зіп ж?реді: Fa = FA
Денелерді? ж?зу шарттары .Ареометрлер .Су к?лігі
М: Бізде барлы? жа?дайларда с?йы?ты?ымыз су болды. Ал егер суды? орнында бас?а бір белгісіз с?йы? болатын болса, онда біз с?йы?ты? ты?ызды?ын аны?тай аламыз ба екен? О: ты?ыры??а т?реліп, ойланады, ?з ойларын айтады. М: Аны?тай аламыз екен. С?йы?ты? ты?ызды?ын ?лшеуге арнал?ан ??рал – ареометр деп аталады. Ол с?йы?ты? ты?ызды?ын, с?тті? сапасын, р?ан су ?осыл?анын, не ?осылма?анын, ?ант ж?не т?з ерітінділеріні? пайызды? м?лшерін аны?тау ?шін ?олданылады. ?ш топ?а ?р т?рлі белгісіз с?йы? ж?не ареометрлер таратылады. 1 топта: ?ант ерітіндісіні? ы?ызды?ын аны?тау 2 топта: Суды? ты?ызды?ын аны?тау 3 топта: Т?з ерітіндісіні? ты?ызды?ын аны?тау. Тапсырманы орында?аннан кейін, ?р топ ?з т?жірибелерін ?орытындылайды. ?орытынды: - Денелерді? ж?зу шарттары ?андай шама?а байланысты? (ρс?йы? ж?не ρдене ) - С?йы?ты? ты?ызды?ын ?андай ??ралды? к?мегімен аны?тайды? (Ареометр) - С?тті? майлылы?ын аны?тайтын ареометр? (Лактометр)
VI Бекіту Есептер шы?ару А-де?гейдегі есептер:
1. Су?а к?лемі 100см3 болатын дене батырыл?ан. Осы денеге ?сер ететін ы?ыстырушы к?шті аны?та?дар. Суды? ты?ызды?ы-1000кг/м3.
2. Керосинге массасы 500г темір кесегі батырыл?ан. Ы?ыстырушы к?шті аны?та?дар. Темірді? ты?ызды?ы -7900кг/м3, ал керосинні? ты?ызды?ы -820кг/м3
.3 Емен а?ашыны? су?а толы? батып т?р?ан кесегіне 9,8Н архимед к?ші ?сер етеді. Осы а?ашты? к?лемі ?андай?
В-де?гейі
1 Денені? салма?ы 6кН, ал к?лемі 400см3 осы дене су?а бата ма?
2. К?лемі 7,5 дм3 тасты? массасы 18,7кг. Осы тасты суды? т?біне толы? батырмай ?стап т?ратын к?шті аны?та?дар?
3 Массасы 270 г темірден жасал?ан денені су?а батыр?анда оны? салма?ы ?андай болады?
С-де?гейі
Егер Архимед жаса?ан т?жірибедегі патша т?жіні? ауада?ы салма?ы 28,2Н, ал суда?ы салма?ы 26,4 Н болса, т?ж таза алтыннан жасал?ан ба?
Массасы 40 кг бала суда т?р. Егер бала денесіні? су бетінен жо?ары т?р?ан б?лігіні? к?лемі 2дм3 болса, баланы? б?кіл денесіні? к?лемі ?андай?
3. Салма?ы 0,115Н болатын темір кесегі, салма?ы 0,012 Н болатын ты?ынмен ?оса?таса жіпке байланып, толы?ымен су?а батырылды. Егер жіпті? керілу к?ші 0,063Н болса, ты?ынны? ты?ызды?ы мен к?лемі ?андай? Барлы? жа?дайда ауаны? кері итеруші к?ші есепке алынбайды.
Х ?йге тапсырма Эксперименттік тапсырма. ??м ж?не пробирка алып, ?здері? ареометр жаса?дар. Оны таза суды пайдаланып градуирле?дер. Осы ареометрді пайдаланып, т?з ж?не ?ант ерітінділеріні? ты?ызды?ын аны?та?дар. §56, §57, 30-жатты?у
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Сабақтың мақсаты: Біліміділік мақсаты: су ішінде денеге әрекет ететін ығыстырушы күшті анықтауды үйрете отырып, білім дағдыларын қалыптастыру; сұйықтың тығыздығын анықтайтын құралмен танысу, жалпы мағлұмат алу.
Дамытушылық мақсаты: оқушылардың ой-өрісін дамытуға, өз бетімен ізденуге, қорытынды жасауға, өзін-өзі бағалап, сын көзбен қарауға машықтандыру;
Көрнекіліктері: интербелсенді тақта, компьютерлі (виртуальді) зертханалық жұмыс, карточкалар, тест Құрал-жабдықтар: су, мензурка, тұз, тығын, ареометр, мұз кесегі, қант кесегі (рафинад).
Сабақтың кезеңдері: І Ұйымдастыру. Оқушылармен амандасу. Тізім бойынша оқушыларды түгендеу.
Оқушыларды топқа бөлу
ІІ Өткен тақырыпты қайталау: 1. Неліктен денені суға батырған кезде динамометрдің көрсеткіші өзгереді? (Виртуальді зертханамен жұмысты интербелсенді тақтада бір оқушы көрсетеді) (Ауырлық күшімен қатар денені судан ығыстыратын ығыстырушы күш әрекет етеді) 2. Сұйыққа батырылған денені ығыстыратын күшті қалай атаймыз? (Архимед күш) 3. Архимед күшінің формуласы қандай? ( F = ρc g Vд) 4. Архимед күші қандай шамалардан тәуелді? (ρc – сұйықтың тығыздығы және Vд – дененің көлемінен) 5. Архимед күшінің бағыты қалай бағытталады? (жоғары)
ІІІ Мотивация: Кейбір денелер сұйық бетінде жаңқа тәрізді қалқып жүрсе, екіншілері батып кетеді, ал үшіншілері сүңгуір қайық тәрізді оның ішінде жүзіп жүре алады. Тәжірибе жасап көрейік (Тақтаға бір оқушыны шығару) Шыны ыдысқа су толтырып, оның ішіне мұз кесегін саламыз.
IV Проблемалық сұрақ: Неліктен мұз суға батып оның ішінде жүзеді? (Оқушылар тығырыққа тіреліп, өз ойларын айта бастайды)
V Тақырыпқа шығу, мақсат қою: М: Бүгінгі біздің сабағымыздың тақырыбы қандай? О: Денелердің жүзу шарттары М: Бүгінгі сабаққа қандай мақсат қоямыз? О: Денелердің жүзу шарттарын анықтау М: Сұйықтың ішінде қандай күштер денеге әрекет етеді? О: Екі күш әрекет етеді: жоғары бағытталған Архимед күші және төмен бағытталған ауырлық күші М: Дұрыс. Ал кім тақтадамысал келтіріп, суретін салады? Оқушыларды үш топқа бөліп, тәжірибеге қажетті құрал-жабдықтарды тараты. Әр топ дененәі батып кететінін, судың бетінде қалқып жүретінің және суға батып, оның ішінде жүзіп жүруін формулалар арқылы анықтап, суретін салып, қорытынды жасау керек. 1 топ: Суға қант кесегін салу 2 топ: Суға тығынды салу
3 топ: Суға мұз кесегін салу М: сұйықтың және қатты денелердің тығыздықтарын қайдан аламыз? О: Кітаптың артындағы 6-7 кестелерден аламыз. Әр топ кезек-кезекпен тақтаға шығып, тәжірибелерін түсіндіреді.
Жаңа материалды түсіндіру
Архимед (б.з.б. 287-212) Ежелгі Грекияның ұлы ғалымы, математигі,
механигі. Ол Сицилия аралындағы Сиракуз қаласында туып, сонда өмір
сүрген. Архимед астроном Фидийдің баласы деген жорамал бар. Архимед
сол замандағы ірі мәдениет орталығы - Мысырды аралап,
александриялық ғалымдардан, солардың ішінде Конон мен Эратосфеннен
білім алған. Оның математикалық еңбектері өз заманынан озық болған.
Архимедтің көптеген математикалық еңбектерінің ішінен қисық
сызықтардың ұзындықтарын, әр түрлі фигуралар мен денелердің көлемін
және беттердің ауданын есептеу ерекше орын алды. Архимед рычаг заңын,
суда өлшеу арқылы қорытпаның құрамын анықтау тәсілін тапқан, өз
атымен аталған гидростатика заңын ашқан, жер суаратын механизмдерді,
жүк көтеретін рычаг жүйелері мен блоктарды, тас ататын, қамал бұзатын
соғыс қондырғыларын, т.б. ойлап шығарған. Рычагтың математикалық
заңын тапқанда, Архимед “Тіреу нүктесін берсеңдер, Жерді де төңкеріп
тастаймын” деп айтқан екен. 9-11 ғасырларда Архимедтің еңбектері араб
тіліне, ал 13 ғасырда олар араб тілінен латын тіліне аударылып, Батыс
Еуропа елдеріне тараған.
Сұйыққа немесе газға батқан денеге кері итеруші күш әрекет
нәтижесінде, денелер батып кетеді, сұйық бетіне қалқиды немесе ішінде
жүзіп жүреді.
Қорытынды: - Ауырлық күші Архимед күшінен үлкен болған жағдайда, дене сұйыққы батып кетеді: Fa FA - Ауырлық күші Архимед күшінен кем болған жағдайда, дене сұйықтың бетінде жүзіп жүреді: Fa
Денелердің жүзу шарттары .Ареометрлер .Су көлігі
М: Бізде барлық жағдайларда сұйықтығымыз су болды. Ал егер судың орнында басқа бір белгісіз сұйық болатын болса, онда біз сұйықтың тығыздығын анықтай аламыз ба екен? О: тығырыққа тңреліп, ойланады, өз ойларын айтады. М: Анықтай аламыз екен. Сұйықтың тығыздығын өлшеуге арналған құрал – ареометр деп аталады. Ол сұйықтың тығыздығын, сүттің сапасын, рған су қосылғанын, не қосылмағанын, қант және тұз ерітінділерінің пайыздық мөлшерін анықтау үшін қолданылады. Үш топқа әр түрлі белгісіз сұйық және ареометрлер таратылады. 1 топта: Қант ерітіндісінің ығыздығын анықтау 2 топта: Судың тығыздығын анықтау 3 топта: Тұз ерітіндісінің тығыздығын анықтау. Тапсырманы орындағаннан кейін, әр топ өз тәжірибелерін қорытындылайды. Қорытынды: - Денелердің жүзу шарттары қандай шамаға байланысты? (ρсұйық және ρдене ) - Сұйықтың тығыздығын қандай құралдың көмегімен анықтайды? (Ареометр) - Сүттің майлылығын анықтайтын ареометр? (Лактометр)
VI Бекіту Есептер шығару А-деңгейдегі есептер:
1. Суға көлемі 100см3 болатын дене батырылған. Осы денеге әсер ететін ығыстырушы күшті анықтаңдар. Судың тығыздығы-1000кг/м3.
2. Керосинге массасы 500г темір кесегі батырылған. Ығыстырушы күшті анықтаңдар. Темірдің тығыздығы -7900кг/м3, ал керосиннің тығыздығы -820кг/м3
.3 Емен ағашының суға толық батып тұрған кесегіне 9,8Н архимед күші әсер етеді. Осы ағаштың көлемі қандай?
В-деңгейі
1 Дененің салмағы 6кН, ал көлемі 400см3 осы дене суға бата ма?
2 . Көлемі 7,5 дм3 тастың массасы 18,7кг. Осы тасты судың түбіне толық батырмай ұстап тұратын күшті анықтаңдар?
3 Массасы 270 г темірден жасалған денені суға батырғанда оның салмағы қандай болады?
С-деңгейі
Егер Архимед жасаған тәжірибедегі патша тәжінің ауадағы салмағы 28,2Н, ал судағы салмағы 26,4 Н болса, тәж таза алтыннан жасалған ба?
Массасы 40 кг бала суда тұр. Егер бала денесінің су бетінен жоғары тұрған бөлігінің көлемі 2дм3 болса, баланың бүкіл денесінің көлемі қандай?
3 . Салмағы 0,115Н болатын темір кесегі, салмағы 0,012 Н болатын тығынмен қосақтаса жіпке байланып, толығымен суға батырылды. Егер жіптің керілу күші 0,063Н болса, тығынның тығыздығы мен көлемі қандай? Барлық жағдайда ауаның кері итеруші күші есепке алынбайды.
VIII Қорытындылау
М: Сонымен денелердің жүзу шарттары қандай? О: Тақтаға шығып тірек-схема сызады
Денелердің жүзу шарттары
Дене батады Дене ортасында жүзеді Дене бетінде қалқып жүреді Fa FA Fa
ХІ Бағалау Сабаққа жақсы қатысқан оқушыларды бағалау. Түсінгенін білу үшін қолданыңыз.
Мысалы:
Қызыл түс – түсінген жоқпын;
Сары түс – әлі де практика қажет/сұрақтар бар;
Жасыл түс – барлығы түсінікті.
Бүгінгі сабағымыз аяқталды, сау болыңыздар!
Х Үйге тапсырма Эксперименттік тапсырма. Құм және пробирка алып, өздерің ареометр жасаңдар. Оны таза суды пайдаланып градуирлеңдер. Осы ареометрді пайдаланып, тұз және қант ерітінділерінің тығыздығын анықтаңдар. §56, §57, 30-жаттығу
