Сабақтың мақсаты:
а) газдың қысымының сұйық және қатты денедегі қысымнан айырмашылығын шағын эксперимент арқылы көз жеткізу, газ қысымының көлемге тәуелділігін, барлық бағытта таралу себебін түсіндіру;
ә) газ қысымының тұрмыста, техникада дұрыс қолданылуы жайлы мәлімет беру және түрлі тапсырмалар арқылы есте сақтау қабілетін арттыру, іскерлігін шыңдау, шығармашылыққа баулу, ой-өрісін дамыту;
б) жинақылыққа, нақтылыққа, ауызбіршілікке, ойын еркін білдіруге, өзін-өзі басқаруға тәрбиелеу.
Сабақтың типі: жаңа сабақты игерту
Сабақтың түрі: топтық сайыс
Сабақтың әдісі: экспериментттік әдіс, сұрақ-жауап, көрнекілік әдіс, компьютерлік технология, практикалық әдіс
Пәнаралық байланыс: математика, ауыз әдебиеті
Сабақтың формасы: топтық
Сабақтың көрнекілігі: суреттер, тәжірибелік нұсқау және оған қажетті заттар.
Техникалық құралдар: компьютер, интерактивті тақта, слайдтар, тапсырмалар, құралдар
Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: тренинг «жіптік байланыс»
ІІ. Сайыс шарттары:
1. Үй тапсырмасын тексеру
2. «Жорға» 12 сұрақтан тұрады. (өткенге шолу)
3. Мәтінге – сұрақ (жаңа сабақ бойынша)
4. Іскерлік кезең (тәжірибе жасау)
5. Біліміңді шыңда (деңгейлік тапсырмалар)
6. Астарын тап. (мақал-мәтелдің физикалық заңдылығын табу)
7. Қорытынды.
- Үй тапсырмасын тексеру.
- «Жорға» І топ
1. Дене жылдамдығын тұрақты сақтау құбылысы (инерция)
2. Заттың қасиетін сипаттайтын шама (тығыздық)
3. Күш қандай шама? (векторлық)
4. Созылу, сығылу, иілу, бұралу не деп аталады? (деформация)
5. Дененің жерге тартылу күші (ауырлық күші)
6. Салмақты қалай табамыз? (mg)
7. Бір дене екінші дене бетімен сырғанай қозғалса, бұл қандай үйкеліс? (сырғанау)
8. Үйкеліс коэффициентін қандай әріппен белгілейді? (µ)
9. Қысымның өлшем бірлігін ата (Паскаль)
10. Сұйық пен газда қысым қалай таралады? (барлық бағытта)
ІІ топ
1. Денелердің өзара әрекеттесуін сипаттайтын шама (күш)
2. Белгілі бір бетке күш әркетінің нәтижесі (қысым)
3. Қатты денеде қысым қалай таралады? (бір бағытта)
4. Дененің тірекке немесе аспаға әрекет ететін күші (салмақ)
5. Ауырлық күші неге тең? (mg)
6. Күшті немен өлшейді? (динамометр)
7. Бір дене екінші дене бетімен домалай қозғалса, бұл қандай үйкеліс? (домалау)
8. Жердегі ауырлық күші нешеге тең? (9,8 Н/кг)
9. Күштің өлшем бірлігін ата? (Ньютон)
10. Салмақ қандай әріппен белгіленеді? (Р) - Жаңа сабақты түсіндіру: слайд
Мәтінге - сұрақ.
Жаңа сабақ материалын екі топқа бөліп беріп, 10 минут уақыт ішінде 2 репродуктивті, 1 дамытушылық сұрақ жазып және сол сұрақтарды рет-ретімен қоюды тапсырады. Қойылған сұрақтарға жауап беру арқылы жаңа сабақ түсіндіріледі. Мысалы:
Газдың қысымы қалай пайда болады?
Бөлмедегі ауа молекуласының 1 с ішінде 1 см2 ауданға келетін соқтығысу саны 23 таңбалы санмен өрнектелетіні есептеулер арқылы анықталған. Жеке молекулалардың соққысы әлсіз болғанмен, барлық молекулалар соққысының ыдыс қабырғасына тигізер әрекеті едәуір болады. Осыдан газ қысымы пайда болады.
Газ қысымы көлемге, температураға қалай тәуелді?
o Газдың массасы мен температурасын өзгертпей, газдың көлемін кішірейтсе, оның қысымы артады, ал көлемін ұлғайтса, қысымы кемиді.
o Газдың көлемі өзгермеген жағдайда, жабық ыдыстағы газдың температурасы неғұрлым жоғары болса, оның қысымы соғырлым үлкен болады.
4. Іскерлік кезең (тәжірибе жасау)
І топ. Сиқырлы шар
Қажетті заттар: шар, бөтелке, ыстық суы бар ыдыс, суық су.
1. Бос шарды бөтелкеге кигіземіз.
2. Бөтелкені астына ыдыс қойып, сыртына ыстық су құя бастаймыз.
Нәтиже: Шар үрленеді.
Себебі: Ауа – ұсақ бөлшектер – молекулалардан тұрады. Молекулалар қызғанда бір-бірінен алыстайды, бөтелкедегі ауа ұлғаяды. Сондықтан ауа шарға өтіп, оны үрлейді. (себебін оқушылар өздері түсіндіруге тырысады, мұғалім тек толықтырады)
3. Енді бөтелкені суық судың астына ұстайды.
Нәтиже: Шар босайды.
Себебі: ауа салқындайды, сығылады. Молекулалар бір-біріне жақындайды және бөтелкедегі өз орнына барады.
ІІ топ. Сиқырлы стақан
Қажетті заттар: стақан, кітап, беті жылтыр тақтай, суық және ыстық су.
1. Кітапты үстелдің үстіне қойып, оған тақтайды көлбеу орналастырамыз. Стақанды суық сумен сулап, тақтай үстіне қоямыз.
2. Енді стақанды ыстық сумен сулап, тақтайдың үстіне алғашқы реттегідей қоямыз.
Нәтиже: Стақанды суық сумен сулағанда, ол төмен сәл сырғиды да, тоқтайды. Ал стақанды ыстық сумен сулағанда, төмен қарай жылдам сырғып, тақтайдың соңына дейін барады.
Себебі: Ыстық стақандағы ауа ұлғаяды да, стақанды сәл-пәл көтереді де, сондықтан стақан төмен қарай сырғиды.
5. Біліміңді шыңда (деңгейлік тапсырмалар).
Слайдтар арқылы интерактивті тақтада көрсетіледі. Екі топ оқушылары кезекпен таңдайды.
І деңгей (10 ұпай)
- Күшті ойлап тапқан ғалым? (Ньютон)
- Қысымды анықтаған ғалым?(Паскаль)
- Аристотельден кейінгі «екінші ұстаз» атанған ғалым? (Әл-Фараби)
ІІ деңгей (20 ұпай)
1. Тақтай үстінде тұрған бала секіріп түседі. Тақтай қандай күштің әсерінен түзеледі? ( Жерге тартылу күші)
2. Қандай күйде газ көбірек қысым түсіреді?
( қыздырылған күйде )
3. Сұйыққа немесе газға түсірілген қысым сол сұйықтың немесе газдың әрбір нүктесіне үздіксіз беріледі. Бұл кімнің заңы?( Паскаль заңы)
ІІІ деңгей. (30 ұпай)
1. Бөлмеде ілулі тұрған люстра 49 Н күшпен төбеге әсер етіп тұр. Люстраның массасы қандай? ( 5 кг)
2. Күйтабаққа ине 50 Н күшпен әсер етеді. Егер иненің ұшының ауданы 100см2 болса, оның күйтабаққа түсіретін қысымы қандай болады? (5000 Па)
3. Ауданы 5 м2 болатын ыдыс түбіне керосиннің түсіретін қысымын тап. Керосин массасы 500 кг?(980 Па)
Сергіту сәті
Сергіту - жаттығу «Қарындаштар».
Жаттығудың сипаты. Қатысушылар ұшы жабық, қарындаш немесе қаламды сұқ саусақтар аралығында қыстырып ұстайды да, алдымен дайындық тапсырмаларын орындайды: бір-біріне қарсы аралары 70 – 90 см қащықтықта екі қарындашты сұқ саусағымен түсірмей ұстайды. Тапсырма беріледі: қарындаштарды түсірмей қолды жоғары-төмен, алға-артқа қимылдатады.
Дайындық тапсырмадан кейін топ еркін шеңбер жасап (көршілерінің арақашықтығы 50 – 60 см), көршілері сұқ саусақтарының арасына қыстырып ұстайды. Топ қарындаштарды түсірместен тапсырмаларды орындайды.
1. Қолды жоғары көтеріп, оларды төмен түсіріп, бастапқы қалыпқа келу.
2. Қолды алға созу, артқа апару.
3. Бір адым алға, екі адым артқа, алға бір адым (шеңберде жирылып, кеңейту)
4. Алға, артқа иіліп, түзелу.
5. Отыру, тұру.
Келесіде жаттығуларды күрделендіріп түрлендіруге болады:
· бір мезетте екі жаттығуды үйлестіру ( М, аяқпен алға адымдап, қолды көтеру).
· Қолды екі жақтан айқастырып, кеуде тұсында ұстау;
· Жаттығуды көзді жұмып орындау.
Егер жаттығуды баяу музыкада шеңберде нағыз би ұйымдастыруға болады.
Талқылау
- шеңберде қарындаштар құламас үшін әр қатысушы не істеуі керек еді?
- бұл әрекеттің сәтті орындалуында нені аңғару қажет?
- айналасындағылардың өзара түсіністік пен бір-біріне сезінуді білу үшін қалай келтіру керек еді?
6. Астарын тап (мақал-мәтелдің физикалық заңдылығын табу)
1. Жел соқпаса, шөптің басы қимылдамайды. (қозғалыс)
2. Тас түскен жеріне ауыр. (ауырлық күші)
3. Оқу – инемен құдық қазғандай (қысым)
4. Жүк ауырын нар көтереді, ел ауырын ер көтереді. (салмақ)
5. Еңбегі аздың, өңбегі аз (жұмыс)
6. Мәуелі ағаш майысқақ (деформация)
7. Түйенің үлкені көпірден таяқ жейді (салмақ)
8. Білікті бірді жығады, білімді мыңды жығады (күш)
7. Қорытынды: рефлексия «чемодан, еттартқыш, қоржын»
Үйге тапсырма.
1. § 46
2. Қысымға байланысты тәжірибе жасау. (Тақтай үстіне пласталлин қабатын жайып, алдымен бөтелкені түбімен, сосын аузымен қойып, нәтижесін бақылау және себебін түсіндіру)
3. Мақал-мәтел іздеу
Сабақ басталарда топ жұмысын бағалау парағы тартылып, топпен бірге жеке оқушының да жинаған ұпайы есептеліп, бағаланады.
