Алып планеталар

Саба?ты? та?ырыбы: Алып планеталар. Саба?ты? ма?саты: 1. Білімділік ма?саты: О?ушы білімін, іскерлігін, да?ды де?гейін ба?ылау, ба?алау. Алып планеталармен таныстырып солар туралы т?сінік ?алыптастыру. 2. Дамытушылы? ма?саты: О?ушыларды? білім де?гейін ж?не білім мазм?ныны? т?ра?тылы?ы мен оны игерудегі іскерлік пен да?дыны ба?ылау. 3. Т?рбиелік ма?саты: Адамгершілікке, ??ыптылы??а, ал?ырлы??а, отанс?йгіштікке, таби?атты аялау?а, сыйласты? пен ?дептілікке баулу. Саба?ты? т?рі: жа?а білімді ?алыптастыру, жалпылау Саба?ты? ?діс-т?сілдері: ??гіме, лекция, дискуссия, кітаппен ж?мыс. Саба?ты? к?рнекіліктері: плакаттар, суреттер, Саба?ты? барысы: І.ДК.?йымдастыру кезе?і: С?лемдесу; О?ушыларды т?гендеу;О?ушыларды? назарын саба??а аудару. ІІ. ДК. ?й тапсырмасын тексеру, ?айталау. А)теориялы? білімдерін тексеру. ?)практикалы? тапсырмаларын тексеру. Б)есептерін тексеру. ІІІ.ДК Білімді жан-жа?ты тексеру./ ІV. ДК. Жа?а материалды ?абылдау?а ?зірлік, ма?сат ?ою. Б?гінгі негізгі ма?сатымыз о?улы? бойынша Алып планеталармен танысамыз. 1. Шолпанда жыл маусымдарыны? ауысуы бар ма? 2. Неге адамдарды? бірінші экспедициясы Марс?а баруы керек? 3. Неге Жер бетінде метериттер со??ыларыны? ізін табу?а болмайды? 4. Плутон мен Харонды «?ос планета» деп атау?а бола ма? 5. Меркурийде ай?айды естуге бола ма? 6. Марс аспанынан К?н ?алай к?рінеді? V. ДК.Жа?а материалды ме?герту: АЛЫП ?АЛАМШАРЛАР Алып планеталарды? ерекшеліктері. Т?рт алып планетаны? б?рінен жа?сы зерттелгені Юпитер. Б?л ?лгі топта?ыларды? е? ?лкені, бізге ж?не К?нге е? жа?ыны. Юпитерді? айналу ?сі оны? орбита жазы?ты?ына перпендикуляр дерліктей, сонды?тан онда жары?талынуды? маусымды? ?згеру шарттары болмайды. Алып планеталарды? б?ріні? де ?сінен айналуы ед?уір шапша?, ал ты?ызды?ы аз. Осыны? салдарынан оларды? сы?ылуы ?жепт?уір. Барлы? алып планеталар ?ланасыр ?алы? атмосферамен ?оршал?ан, біра? біз тек оларды? ішінде экваторына параллель болып созылып жат?ан жола?-жола? б?лттарды к?реміз, б?л оларды? тез айналуынан болады. Юпитердегі б?лттарды? жола?тары тіпті нашар телескоппен де к?рінеді. Юпитер белдеулене айналады полюстеріне жа?ында?ан сайын а?ырындай т?седі. Экваторда оны? айналу периоды 9 са? 50 мин, ал орта ендіктерде бірнеше минут?а арты?. Бас?а алып планеталар да осы т?різді айналады. Алып планеталар К?ннен алыс бол?анды?тан, оларды? температурасы (кем дегенде б?лттарыны? ?стіндегісі) ?те т?мен: Юпитерде - 145°С, Сатурнда - 180°С, Уран мен Нептунда одан да т?мен. Алып планеталарды? атмосфералары негізінен молекулалы? сутегінен т?рады, онда та?ы метан СН4 бар ж?не гелий к?п болуы ы?тимал, ал Юпитер мен Сатурнны? атмосферасында ж?не аммиак NН3 бары ан?арылады. Алыста?ы планеталарды? спектрінде NН3 жола?ы жо? болуыны? м?нісі - аммиак онда ?атып ?ал?ан. Аммиак т?мен температурада конденсацияланады, Юпитерде к?рінетін б?лттар б?лки содан т?ратын шы?ар. Атмосфераны? б?лт ж?не онымен іргелес жат?ан ?абаттарын ?амтитын интенсивті (к?шті) ?оз?алыстар орны?ты сипатта болады. М?селен, Юпитерде 300 жылдан арты? ба?ыланатын ата?ты ?ызыл да? осындай орны?ты атмосфералы? «??йын» болып табылады. Т?рліше планеталарды? атмосфераларында ?тіп жат?ан процестерді зерттеу жерді? метеорологиясы мен климатологиясына септігін тигізеді. Ауыр планеталарды? сутегі мен гелийден теориялы? моделдері жасал?ан. Юпитерді? ішкі ??рылысыны? моделі бойынша есептеулер к?рсеткендей, оны? центріне жакында?ан сайын сутегі бірте-бірте газ т?ріндегі, газ - с?йы? т?ріндегі ж?не с?йы? фазаларын ?туі тиіс. Планетаны? температура бірнеше мы?да?ан кельвинге жететін центрінде с?йы? ядро болады, ол металдардан, силикаттардан ж?не 1011 Па шамалас ?ысым кезінде пайда болатын сутегіні? металды? фазасынан т?рады. Сутегіні? металды? фазасы Жер бетіндегі т?жірибеде 1975 жылы алынды, с?йтіп б?л алып планеталарды? ішкі ??рылысыны? теориялы? есептеулерге сай келетіндігін д?лелдеді. Магнит ?рісіні? болуы ар?асында Юпитерді? де Жердікі т?різді радиациялы? белдеулері бар, олар біра? жердікінен ?лде?айда зор. Оны? магнитосферасы миллионда?ан километрлерге созылады да, е? ?лкен т?рт серігін ?амти ?теді. Юпитер радиос?улелерді? к?зі болып табылады. Космос аппараттары онда ?уатты найза?ай жар?ылдарын тіркеді. Планеталар су ж?ніндегі ?зге деректер ішінде назар аударарлы? бір факт: Уранны? ?з ?сінен айналу ба?ыты Шолпандікі т?різді ?зге планеталарды? айналу ба?ытына ?арама-?арсы. Сонымен ?атар ол б?йірінен жатып айналатын сия?ты, осыны? салдарынан жыл ішінде планета бетіні? жары?тану шарттары ?атты ?згереді. Е? шал?ай планета - Плутон алып планета?а жатпайды. Б?л кішкене келген, ?рі нашар зерттелген сал?ын планета, оны? жылы 250 жер жылы шамалас. VІ. ДК. О?ытылып отыр?ан о?у материалын ?абылдауда?ы о?ушы т?сінігін тексеру. §11.3. дайынды? с?ра?тарын талдау. 1. Жер тобында?ы планеталардан алып планеталарды? айырмашылы?ы неде? 2. Алып планеталар атмосфераларында к?шті дауылды желдерді? болу себептері неде? 3. Уран планетасы неге к?гілдір жасыл т?сті? VІІ. ДК. О?ытылып отыр?ан о?у материалын бекіту немесе да?дыландыру ж?мыстарын ж?ргізу. Есептер шы?ару. 11.3.1-11.3.2. VIІI.ДК. Ба?алау. ?й тапсырмасын беру: §11.3 Есептер шы?ару. 11.3.3.