?аза?станны? «?ызыл кітабына» енгізілген ?андай дала жануарларын білесі??
?аза?станны? ?андай ?оры?тарын білесі?дер?
Таулы жер ?сімдіктері мен жануарлары
3. Жа?а саба?
-Енді, балалар мына шашыл?ан ?ріптерден с?з ??райы?шы (Презентациядан ?арау)
Жер-?арыш с?зі шы?ты.
Сонымен бізді? баста?алы т?р?ан тарауымызды? аты- «Жер ?арыш денесі». Оны? ішінде ?тетін та?ырыбымыз: ?арыш деген не?
-Б?лтсыз ашы? аспаннан жылтыра?ан сансыз к?п ж?лдыздарды к?ресі?. Оларды? кейбірі сол?ын жары? н?ктеге ??сайды. Ж?лдыздар жерден ?те алыс ?ашы?ты?та орналас?ан. Сонды?тан олар бізді? к?зімізге кішкене жылтыра?ан н?кте болып к?рінеді. Оларды? ?р?айсысы К?нге ??сас жанып т?р?ан, орасан газ шарлар.
Е? ірілері К?ннен онда?ан, тіпті ж?здеген есе ?лкен. Жай к?збен ?ара?анда аспан ?лемінен 3 мы??а тарт а ж?лдыз к?рінеді. Ал ?азіргі заман?ы е? жа?а ??ралдармен есепке алын?андарды? саны миллион. ?алымдарды? есептеуі бойынша ж?лдыздарды? жалпы саны миллиардтан асып кетеді.
Жерге е? жа?ын ж?лдыз-К?н. Оны? т??ірегінде Жерді ?оса есептегенде 9 ірі аспан денесі айналып ж?реді. Олар планеталар деп аталады. /Планета –грекше адасушы ж?лдыз деген с?з/.
Планеталар-?зінен жары? шы?армайтын сал?ын денелер. Планеталарды? т??ірегінде оларды? серіктері айналып ж?реді. Жерді? серігі-Ай. К?н ж?не оны айналып ж?ретін планеталар мен оларды? серіктері К?н ж?йесін ??райды.
К?н ж?йесі -?лем ке?істігіні? немесе ?арышты? бір кішкене ша?ын м?йісі ?ана. Ол Галактика деп аталатын ж?лдыздар ж?йесіне кіреді. ?лемде ондай галактикалар миллиондап саналады. Сонымен жер-?арыш денесі. Оны? ?арышта?ы орнын ?ыс?аша былай ?рнектеуге болады:
/Д?птерлері?е жазып алы?дар/
Адамдар ерте кезден-а? ?лем денелеріні? жердегі ??былыстар?а ?серін зерттеп, білуге тырыс?ан.
?арыш?а жол 1957 жылы 4 ?азанда ашылды. Б?л к?ні б?рын?ы Ке?ес Ода?ында жерді? жасанды серігі ?шырылды. Ал 1961 жылы 12 с?уірде адам баласы тарихында бірінші Ю. А. Гагарин ?арыш кемесімен жер шарын айнала ?шты. 12 с?уір-тарих?а ?арышкерлер деген атпен енді.
?азіргі кезде ?арышты игеру тез ал?а басуда.
Енді, балалар осы жерде бізді? жерімізде ?арыш?а ал?аш ?ш?ан ?арышкер туралы, ол ?ай жылы ?шты, одан кейінгі ?ш?ан ?арышкер туралы не білесі?дер?
Жа?а саба?ты пысы?тау
-Енді балалар сендерге физика п?ні м??алімі Ж?ма?анова Г?лн?р т?сіндіреді. (Физика-7 сынып электронды о?улы?тан к?рсетілді.)
-Аспан денелерін ж?лдыздар, планеталар, планеталар серіктері, кометалар, метеоритттер жатады.
Ж?лдыздар ж?йелері мен оларды? шо?ырлары галактика ??райды. Шексіз ?лемні? біздер орналас?ан б?лігін бізді? ?алам деп атайды. Онда 150 миллиардтай ж?лдыздар бар. К?н-бізге е? жа?ын ?атарда?ы ж?лдыз. Бір секундта 300000 ша?ырым жылдамды?пен ?оз?алатын жары? К?ннен жер бетіне 8 минутта, ал бізді? ?аламны? бір шетінен екінші шетіне 100000 жыл ж?ріп ?теді.
Жер К?нді айналып ж?рган то?ыз планетаны? бірі. Оны айналып ж?рген серігі-Ай. Ол жерге е? жа?ын т?р?ан аспан денесі. О?ан бірінші рет адамзат ?рпа?ыны? табаны 1969 жылы тиді. Америка азаматтары Н.Армстронг пен Э.Олдринні? ?арыш кемесімен шы?ып, Ай?а табан тіреген.
?алымдар ?лі де болса жа?а планеталарды іздестіру ж?мысын жал?астыруда.
4.Ойын «?з орнына ?ой» (Презентациядан ?арау)
Е? ал?аш ?арыш?а ?ш?ан кім?
Е? ал?аш ?аза? жерінен ?ш?ан ?арышкер.
?арыш?а ал?аш ?ш?ан ?йел.
?ос ?арышкерді? бірі.
5.-Енді балалар ?арышкерлер туралы білетін та?па?, на?ыл с?з, ма?ал-м?тел айтайы?.
6.?арыш?а ?шыруды? пайдасы мен экологиялы? зияндылы?ы ж?нінде м??алімні? т?сіндірмесі.
-Жерді? жасанды серіктері-халы? шаруашылы?на ?лкен ?ызмет етеді. ?арыштан т?сірілген суреттер ауа-райын ілгері болжау?а, аса апатты ??былыстардан алдын-ала са?тану?а м?мкіндік береді. ?арыш техникасыны? к?мегімен кен іздеу ісі де ке?інен ж?ргізілуде. Сондай-а? ?арыштан т?сірілген фотосуреттерде ?аза?стан территоиясында м?най мен газды? перспективалы аудандары табылды.
Пайдасы бола т?ра бізді ?орша?ан орта?а к?птеген зиян келтіруде.
?азір бізге белгілі м?ліметтер бойынша бір зымыран ?ш?ан кезде оны? отынынан ауа?а тарайтын зиянды заттар м?лшері 300 тонна?а дейін жеьеді.
Жазда 5-8 к?нге дейін ша?-тоза?ды дауыл болса, ?ыс?ы мерзімде 2-3 к?нге дейін ?ар ?ш?ында?ан боран болып, жыл бойына м?ндай ?атты жел т?ртатын к?ндер 40-50 к?нге дейін созылады. Сонда ?азіргі та?да?ы елдерде болып жат?ан ауа-райы ??былыстарыны? ?згешелігі осыда.
«Протон» зымырандарыны? бірінші сатысыны? ?зі атмосфера?а 100 мы? авток?лікті? газына те? зиянды заттар ?алдырады екен.
Міне, соны? салдарынан ?сімдіктер мен жануарлар ?лемі ж?не ?ндірістік шаруашылы? нысаналары зардап шегеді, ?алыпты режимін жо?алтады.
Та?ы да зымырандар атыл?анда ?ш?ан аппараттарды? ?алды?тары мен ?о?ыстары жер бетіне жинала береді. Ал, б?лшектеніп жерге т?сетін зымырандарды? ?алды?тарыны? зияны 50 км ша?ырым жерге дейін жетеді, демек ол т?скен жерін улайды ж?не сол жерден ?сіп шы??ан ?сімдіктерді малдар жейді, я?ни ластан?ан ш?пті жеген малды? етіні?, с?тіні? сапасы кетеді. С?йтіп б?л ?мірді? адамдары ?азір б?рын-сонды адам баласы естімеген аурулар?а душар болады.
7. Таби?атты аялау ж?нінде гі М??а?али Ма?атаевті? мына ?ле? жолдарын бір о?ушы?а о?ыту.
Просмотр содержимого документа
«"?арыш деген не?" »
Сабақтың тақырыбы: Ғарыш деген не?
Сабақтың мақсаты:
Білімділігі: Оқушыларға ғарыш туралы жан-жақты білім беру. Соның ішінде аспан денелерін, галактика неден тұратынын, ғарыштан алынған ақпараттардың шаруашылық үшін маңызын, экологиялық жағынан зияны тиетіні жөнінде түсіндіру.
Сабақ әдісі: сұрақ-жауап, көрнекілік, баяндау, сынау
Пәнаралық байланыс: физика, география, қазақ тілі
Көрнекілігі: тірек-сызба, күн жүйесі моделі
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру бөлімі
-оқушыларды түгендеу
-сабаққа әзірліктерін тексеру
2. Өткенді қайталау
-Біздер қандай тарауды аяқтадық?
/Қазақстанның өсімдіктері мен жануарлары/
Тарау бойынша қысқаша шолу жасайық.
Шалғын өсімдіктері мен жануарларын ата.
Орман тоғайларда өсетін ағаш түрлерін ата.
Қазақстанның «Қызыл кітабына» енгізілген қандай дала жануарларын білесің?
Қазақстанның қандай қорықтарын білесіңдер?
Таулы жер өсімдіктері мен жануарлары
3. Жаңа сабақ
-Енді, балалар мына шашылған әріптерден сөз құрайықшы (Презентациядан қарау)
Жер-ғарыш сөзі шықты.
Сонымен біздің бастағалы тұрған тарауымыздың аты- «Жер ғарыш денесі». Оның ішінде өтетін тақырыбымыз: Ғарыш деген не?
-Бұлтсыз ашық аспаннан жылтыраған сансыз көп жұлдыздарды көресің. Олардың кейбірі солғын жарық нүктеге ұқсайды. Жұлдыздар жерден өте алыс қашықтықта орналасқан. Сондықтан олар біздің көзімізге кішкене жылтыраған нүкте болып көрінеді. Олардың әрқайсысы Күнге ұқсас жанып тұрған, орасан газ шарлар.
Ең ірілері Күннен ондаған, тіпті жүздеген есе үлкен. Жай көзбен қарағанда аспан әлемінен 3 мыңға тарт а жұлдыз көрінеді. Ал қазіргі заманғы ең жаңа құралдармен есепке алынғандардың саны миллион. Ғалымдардың есептеуі бойынша жұлдыздардың жалпы саны миллиардтан асып кетеді.
Жерге ең жақын жұлдыз-Күн. Оның төңірегінде Жерді қоса есептегенде 9 ірі аспан денесі айналып жүреді. Олар планеталар деп аталады. /Планета –грекше адасушы жұлдыз деген сөз/.
Планеталар-өзінен жарық шығармайтын салқын денелер. Планеталардың төңірегінде олардың серіктері айналып жүреді. Жердің серігі-Ай. Күн және оны айналып жүретін планеталар мен олардың серіктері Күн жүйесін құрайды.
Күн жүйесі -Әлем кеңістігінің немесе ғарыштың бір кішкене шағын мүйісі ғана. Ол Галактика деп аталатын жұлдыздар жүйесіне кіреді. Әлемде ондай галактикалар миллиондап саналады. Сонымен жер-ғарыш денесі. Оның ғарыштағы орнын қысқаша былай өрнектеуге болады:
/Дәптерлеріңе жазып алыңдар/
Адамдар ерте кезден-ақ әлем денелерінің жердегі құбылыстарға әсерін зерттеп, білуге тырысқан.
Ғарышқа жол 1957 жылы 4 қазанда ашылды. Бұл күні бұрынғы Кеңес Одағында жердің жасанды серігі ұшырылды. Ал 1961 жылы 12 сәуірде адам баласы тарихында бірінші Ю. А. Гагарин ғарыш кемесімен жер шарын айнала ұшты. 12 сәуір-тарихқа ғарышкерлер деген атпен енді.
Қазіргі кезде ғарышты игеру тез алға басуда.
Енді , балалар осы жерде біздің жерімізде ғарышқа алғаш ұшқан ғарышкер туралы, ол қай жылы ұшты, одан кейінгі ұшқан ғарышкер туралы не білесіңдер?
Жаңа сабақты пысықтау
-Енді балалар сендерге физика пәні мұғалімі Жұмақанова Гүлнұр түсіндіреді. (Физика-7 сынып электронды оқулықтан көрсетілді.)
-Аспан денелерін жұлдыздар, планеталар, планеталар серіктері, кометалар, метеоритттер жатады.
Жұлдыздар жүйелері мен олардың шоғырлары галактика құрайды. Шексіз әлемнің біздер орналасқан бөлігін біздің ғалам деп атайды. Онда 150 миллиардтай жұлдыздар бар. Күн-бізге ең жақын қатардағы жұлдыз. Бір секундта 300000 шақырым жылдамдықпен қозғалатын жарық Күннен жер бетіне 8 минутта, ал біздің ғаламның бір шетінен екінші шетіне 100000 жыл жүріп өтеді.
Жер Күнді айналып жүрган тоғыз планетаның бірі. Оны айналып жүрген серігі-Ай. Ол жерге ең жақын тұрған аспан денесі. Оған бірінші рет адамзат ұрпағының табаны 1969 жылы тиді. Америка азаматтары Н.Армстронг пен Э.Олдриннің ғарыш кемесімен шығып, Айға табан тіреген.
Ғалымдар әлі де болса жаңа планеталарды іздестіру жұмысын жалғастыруда.
4.Ойын «Өз орнына қой» (Презентациядан қарау)
Ең алғаш ғарышқа ұшқан кім?
Ең алғаш қазақ жерінен ұшқан ғарышкер.
Ғарышқа алғаш ұшқан әйел.
Қос ғарышкердің бірі.
5.-Енді балалар ғарышкерлер туралы білетін тақпақ, нақыл сөз, мақал-мәтел айтайық.
6.Ғарышқа ұшырудың пайдасы мен экологиялық зияндылығы жөнінде мұғалімнің түсіндірмесі.
-Жердің жасанды серіктері-халық шаруашылығна үлкен қызмет етеді. Ғарыштан түсірілген суреттер ауа-райын ілгері болжауға, аса апатты құбылыстардан алдын-ала сақтануға мүмкіндік береді. Ғарыш техникасының көмегімен кен іздеу ісі де кеңінен жүргізілуде. Сондай-ақ ғарыштан түсірілген фотосуреттерде Қазақстан территоиясында мұнай мен газдың перспективалы аудандары табылды.
Пайдасы бола тұра бізді қоршаған ортаға көптеген зиян келтіруде.
Қазір бізге белгілі мәліметтер бойынша бір зымыран ұшқан кезде оның отынынан ауаға тарайтын зиянды заттар мөлшері 300 тоннаға дейін жеьеді.
Жазда 5-8 күнге дейін шаң-тозаңды дауыл болса, қысқы мерзімде 2-3 күнге дейін қар ұшқындаған боран болып, жыл бойына мұндай қатты жел тұртатын күндер 40-50 күнге дейін созылады. Сонда қазіргі таңдағы елдерде болып жатқан ауа-райы құбылыстарының өзгешелігі осыда.
«Протон» зымырандарының бірінші сатысының өзі атмосфераға 100 мың автокөліктің газына тең зиянды заттар қалдырады екен.
Міне, соның салдарынан өсімдіктер мен жануарлар әлемі және өндірістік шаруашылық нысаналары зардап шегеді, қалыпты режимін жоғалтады.
Тағы да зымырандар атылғанда ұшқан аппараттардың қалдықтары мен қоқыстары жер бетіне жинала береді. Ал, бөлшектеніп жерге түсетін зымырандардың қалдықтарының зияны 50 км шақырым жерге дейін жетеді, демек ол түскен жерін улайды және сол жерден өсіп шыққан өсімдіктерді малдар жейді, яғни ластанған шөпті жеген малдың етінің, сүтінің сапасы кетеді. Сөйтіп бұл өмірдің адамдары қазір бұрын-сонды адам баласы естімеген ауруларға душар болады.
7. Табиғатты аялау жөнінде гі Мұқағали Мақатаевтің мына өлең жолдарын бір оқушыға оқыту.
